Κριτική σκέψη

Κριτική σκέψη

Κάθε μέρα κάνουμε τις επιλογές μας. Επιλέγουμε τους ανθρώπους με τους οποίους θα περνάμε τον πολύτιμο χρόνο μας, τι φαγητό θα φάμε, τι ρούχα θα φορέσουμε, πως θα είμαστε υγιείς, ποσά χρήματα πρέπει να ξοδεύουμε. Οι κακές επιλογές μπορεί να έχουν κοινωνικό, ψυχολογικό, σωματικό και οικονομικό κόστος. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι συνέπειες των κακών αποφάσεων μπορεί να είναι μακροχρόνιες.

Εκτός από τις προκλήσεις της καθημερινότητας, βομβαρδιζόμαστε με μηνύματα και ανθρώπους που θέλουν να μας χειραγωγήσουν. Κάποιες φορές οι άνθρωποι που έχουν εξουσία και η κύρια προτεραιότητα τους είναι να την διατηρήσουν, κάνουν πράγματα που προσβάλλουν τους άλλους. Ευτυχώς, μπορούμε να προστατεύσουμε τον εαυτό μας από το δόλο και τα ψέματα με την κριτική σκέψη.

Τι είναι η κριτική σκέψη;

Η κριτική σκέψη είναι μια ικανότητα που θεωρείται μοναδική στους ανθρώπους, που την οφείλουμε στην εξελιγμένη δομή του εγκεφάλου μας: τον προμετωπιαίο φλοιό. Ο προμετωπιαίος  φλοιός μας δίνει την ικανότητα της συνείδησης, της σύγκρισης νέων πληροφοριών με όσα ήδη γνωρίζουμε.

Η κριτική σκέψη περιλαμβάνει ερμηνεία, ανάλυση, αξιολόγηση, εκτίμηση και εξήγηση. Διευκολύνει την κριτική, μας δίνει τη δυνατότητα να δούμε και τις δυο πλευρές ενός θέματος, να είμαστε ανοιχτοί σε νέα στοιχεία και νέες ιδέες, να κάνουμε αιτιολόγηση, να επιχειρηματολογούμε, να καταλήγουμε σε συμπεράσματα, να λύνουμε προβλήματα.

Δεξιότητες κριτικής σκέψης

Η κριτική σκέψη περιλαμβάνει 6 βασικές δεξιότητες:

• Ερμηνεία: κατανόηση της σημασίας των εμπειριών.
• Ανάλυση: εξέταση των ιδεών για την αναγνώριση των ισχυρισμών ενός επιχειρήματος.
• Εξήγηση: παρουσίαση του αιτιολογημένου επιχειρήματος, συμπεριλαμβανομένων των αποδεικτικών στοιχείων που το υποστηρίζουν.
• Αξιολόγηση: αξιολόγηση της αξιοπιστίας των ισχυρισμών και την ποιότητας του επιχειρήματος.
• Συμπέρασμα: δημιουργία εναλλακτικών υποθέσεων και λογικά αξιόπιστων συμπερασμάτων.
• Αυτορρύθμιση: έλεγχος του εαυτού και αναθεώρηση της άποψης σύμφωνα με τα στοιχεία.

Γιατί είναι σημαντική η κριτική σκέψη;

1. Κριτική σκέψη και αυτονομία

Η κριτική σκέψη είναι κεντρικό στοιχείο της αυτονομίας. Όταν παίρνουμε αποφάσεις που δεν στηρίζονται σε δεδομένα και δεν είναι προσεκτικά μελετημένες, είναι πιο εύκολο να μας χειραγωγήσουν, και να καταλήξουμε να συμπεριφερθούμε όπως θέλουν οι άλλοι. Με αυτή τη λογική ρισκάρουμε να γίνουμε μαριονέτες στα χέρια των άλλων. Όταν δεχόμαστε όσα μας λένε οι άλλοι, τότε δεν έχουμε τη δύναμη να κρίνουμε.

2. Κριτική σκέψη και δημοκρατία

Η κριτική σκέψη είναι επίσης ένα ζωτικό στοιχείο της δημοκρατίας. Μέσω της παραπληροφόρησης και της χειραγώγησης, οι άνθρωποι συχνά αναγκάζονται να υποστηρίξουν πολιτικές που δεν αντανακλούν τις αξίες ή τις ανάγκες τους. Απαιτείται κριτική σκέψη για να εξελιχθούν όλοι οι τομείς της ζωής μας.

Παρά τον ξεκάθαρο κίνδυνο της κλιματικής αλλαγής, οι άνθρωποι συνεχίζουν να στηρίζουν πολιτικούς που δεν κάνουν καμία ουσιαστική αλλαγή σε αυτό τον τομέα. Αλλά αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι απλά πονηροί άνθρωποι που δεν νοιάζονται για το μέλλον της ανθρωπότητας. Πολλοί από αυτούς είναι έξυπνοι άνθρωποι που ενδιαφέρονται για το μέλλον των παιδιών τους. Απλώς έχουν εξαπατηθεί ώστε να διατηρήσουν μια βιομηχανία που καταστρέφει σταθερά το σπίτι τους, έχουν πειστεί ότι πρέπει να προστατευτούν από την πληθώρα πληροφοριών που μιλούν για επικείμενη καταστροφή.

Παρά το γεγονός ότι η δημοκρατία βοηθά τις κοινωνίες να πάρουν καλύτερες αποφάσεις για μην υγεία και την ευεξία τους, υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που παίρνουν αποφάσεις χωρίς να έχουν σκεφτεί όλες τις παραμέτρους, και έτσι η έλλειψη κριτικής σκέψης υποβαθμίζει την έννοια της δημοκρατίας.

3. Κριτική σκέψη και οικονομικές αποφάσεις

Όπως αναφέραμε παραπάνω, η κριτική σκέψη μας προστατεύει ενάντια σε όσους θέλουν να μας εξαπατήσουν και να κλέψουν τα χρήματα μας. Για παράδειγμα, πολλοί θεραπευτές μπορεί να προσπαθήσουν να σας πείσουν ότι συγκεκριμένοι κρύσταλλοι θα βελτιώσουν την σωματική σας υγεία ή την ερωτική σας ζωή, παρά την έλλειψη στοιχείων για την υποστήριξη αυτών των ισχυρισμών.

Υπάρχουν άνθρωποι που είναι επιρρεπείς στο να πιστεύουν οτιδήποτε μπορεί να βελτιώσει την υγεία τους και να τους προσφέρει μακροζωία. Ξοδεύουν πολλά χρήματα σε βιταμίνες και συμπληρώματα διατροφής, χωρίς να έχουν αξιολογήσει όσα αγοράζουν. Η κριτική σκέψη όμως μπορεί να προστατεύσει τους ανθρώπους από αυτά τα ανούσια έξοδα.

Οφέλη κριτικής σκέψης

Τα οφέλη της κριτικής σκέψης είναι αναρίθμητα. Κάποια που είναι προφανή και θέτουν σε λειτουργία τον προμετωπιαίο φλοιό περιλαμβάνουν:

• Βελτιωμένη δημιουργικότητα
• Επαγγελματική επιτυχία
• Καλύτερη διαχείριση των οικονομικών
• Μεγαλύτερη αυτογνωσία
• Βελτιωμένες σχέσεις

Εμπόδια στην κριτική σκέψη

Σε ένα τέλειο κόσμο, η κριτική σκέψη θα έπρεπε να είναι αυτονόητη, αλλά δυστυχώς η πραγματικότητα είναι ότι υπάρχουν πολλά εμπόδια και φραγμοί που αναστέλλουν τη χρήση της λογικής. Ένα εμπόδιο είναι ο χρόνος και η ψυχική ενέργεια που απαιτεί η προσεκτική αξιολόγηση. Απλά παίρνουμε πολλές αποφάσεις κάθε μέρα που είναι δύσκολο να αξιολογήσουμε την κάθε μια. Επειδή ο εγκέφαλος μας απαιτεί ενέργεια για να λειτουργήσει (καταναλώνει το 20% της ενέργειας), είναι προγραμματισμένος να κάνει συντομεύσεις, και συχνά αυτές οι συντομεύσεις παραλείπουν την διαδικασία της κριτικής σκέψης.

Ένας άλλος φραγμός είναι η βαθιά ριζωμένη μας ανάγκη για βεβαιότητα. Γενικά, η ασάφεια μας κάνει να νιώθουμε τρομερά άβολα. Αυτό είναι αλήθεια για κάποιους ανθρώπους, αλλά γενικά, επιθυμούμε να βλέπουμε τον κόσμο ως κατανοητό και προβλέψιμο. Η κριτική σκέψη απαιτεί να αναρωτηθούμε για τις υποθέσεις μας, πράγμα που σημαίνει ότι θα αποδεχτούμε ότι το όραμα μας για τον κόσμο μπορεί να είναι λάθος, και ότι υπάρχουν πράγματα που απλά δεν ξέρουμε ή δεν μπορούμε να γνωρίζουμε.

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν αυτό που υποστηρίζουν είναι αλήθεια. Μπορεί να είναι επώδυνο να σκεφτούν ότι κάποιες βαθιές πεποιθήσεις, ειδικά όσες τους εξυπηρετούν, μπορεί να είναι λανθασμένες. Για να αποφύγουν τον πόνο και την δυσφορία πιστεύουν σε ψευδαισθήσεις, έτσι δεν θέλουν καν να σκεφτούν.

Πώς θα καλλιεργήσω την κριτική σκέψη;

Η κριτική σκέψη περιλαμβάνει την ικανότητα να αναγνωρίζουμε και να αναπτύσσουμε μια καλά αιτιολογημένη άποψη, αλλά πώς μπορεί να γίνει αυτό;
Μπορείτε να κάνετε στον εαυτό σας τις εξής ερωτήσεις:

• Μπορώ να επιβεβαιώσω τα γεγονότα από πολλές πηγές;
• Τι επίπεδο ειδικότητας έχει το άτομο που μου παρουσιάζει ένα θέμα;
• Υπάρχουν άλλες εξηγήσεις που είναι πιο απλές ή πιο πιθανό να είναι αληθινές;
• Το επιχείρημα απορρέει λογικά από την πρόταση;
• Υπάρχουν στοιχεία που να στηρίζουν το επιχείρημα;
• Μπορεί το επιχείρημα να αποδειχθεί λάθος;