Τι είναι η κατάθλιψη;
Με τον όρο κατάθλιψη αναφερόμαστε σε μια ψυχική διαταραχή η οποία εμφανίζεται με θλιμμένη διάθεση, απώλεια του ενδιαφέροντος ή της ευχαρίστησης (ανηδονία), μειωμένη ενεργητικότητα και κλινοφιλία, συναισθήματα ενοχής ή χαμηλής αυτοεκτίμησης, προβλήματα στον ύπνο ή στην όρεξη για φαγητό και χαμηλή ικανότητα συγκέντρωσης, κοινωνική απομόνωση. Η κατάθλιψη (ή μείζων κατάθλιψη) είναι μία ψυχική νόσος και απαιτεί θεραπεία.
Στις πιο σοβαρές μορφές καταθλιψης, εμφανίζονται σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας (αυτοκτονικός ιδεασμός). Τα συμπτώματα της κατάθλιψης έχουν ως αποτέλεσμα να βιώνει το άτομο σημαντική δυσκολία στο να αντιμετωπίσει την καθημερινότητα, τις καθημερινές δραστηριότητες και να αισθάνεται ότι βρίσκεται σε αδιέξοδο.
Η κατάθλιψη είναι μία από τις κύριες αιτίες αναπηρίας παγκοσμίως σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) και στην εποχή μας λαμβάνει μορφή πανδημίας. Η συχνότητα στον πληθυσμό είναι 5-12% στους άνδρες και 10-25% στις γυναίκες. Στους 10 που πάσχουν από κατάθλιψη, οι 3 είναι άνδρες (33,0%) και οι 7 γυναίκες (67,0%).
Συμπτώματα της κατάθλιψης
Η θλίψη θεωρείται ασθένεια (δηλαδή "κατάθλιψη") όταν τα συναισθήματα που περιγράφτηκαν προηγουμένως είναι έντονα, διαρκούν για αρκετές εβδομάδες και αρχίζουν να παρεμβαίνουν στην καθημερινότητα, στην εργασία και στην κοινωνική ζωή. Η κατάθλιψη αλλάζει τον τρόπο που οι άνθρωποι σκέφτονται, αισθάνονται και συμπεριφέρονται, καθώς και τις σωματικές τους λειτουργίες. Η κατάθλιψη έχει μια ποικιλομορφία συμπτωμάτων, σταδίων και βαρύτητας, από την ελαφριά κατάθλιψη έως τη βαριά μελαγχολία.
Τα συμπτώματα της κατάθλιψης που μπορεί να εμφανίζει ένας ασθενής περιλαμβάνουν:
- να έχει συναισθήματα φορτισμένα με λύπη, θλίψη ή μελαγχολία χωρίς διάθεση για ζωή, "η ζωή δεν έχει νόημα"
- να νιώθει κενό, παγωμένα συναισθήματα, ή πλήρη απώλεια συναισθημάτων
- να παρουσιάζει μειωμένο ενδιαφέρον για δραστηριότητες που στο παρελθόν τον ευχαριστούσαν ή ήταν σημαντικές, δεν χαίρεται με τίποτα (ανηδονία). Δεν έχει όρεξη για τίποτα, δεν έχει όρεξη για ζωή, δεν έχει όρεξη για τίποτα.
- να νιώθει κάποιος ότι είναι ασήμαντος, αβοήθητος, σε αδιέξοδο και χωρίς ελπίδα
- να κοιμάται περισσότερο (υπερυπνία) ή λιγότερο από το κανονικό (αϋπνία)
- να τρώει περισσότερο (υπερφαγία) ή λιγότερο από το συνηθισμένο
- να δυσκολεύεται στη συγκέντρωση ή στη λήψη αποφάσεων (αναποφασιστικότητα)
- να έχει μειωμένη σεξουαλική δραστηριότητα, libido ή ενδιαφέρον
- να αποφεύγει τους άλλους ανθρώπους, τις κοινωνικές συναναστροφές
- να νιώθει ενοχή χωρίς να υπάρχει ουσιαστικός λόγος
- να εμφανίζει έλλειψη ενέργειας και αισθήματα κόπωσης
- να έχει ευχές θανάτου, σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας (αυτοκτονικός ιδεασμός)
Τα αρνητικά συναισθήματα μπορεί κυμαίνονται μεταξύ της ήπιας θλίψης ή της μελαγχολίας και της βαθιάς απελπισίας. Τα άτομα που πάσχουν από καταθλιψη θεωρούν την κατάστασή τους μη αναστρέψιμη, αδιέξοδη, κλαίνε συχνά και νιώθουν μια ανεξήγητη εσωτερική θλίψη.
Τύποι κατάθλιψης
Υπάρχουν πολλές μορφές κατάθλιψης: η μείζων κατάθλιψη (μονοπολική κατάθλιψη ή καταθλιπτική διαταραχή) που είναι η πιο συχνή μορφή, η υποτροπιάζουσα κατάθλιψη, η ανθεκτική κατάθλιψη (παρουσιάζεται ανθεκτικότητα στα αντικαταθλιπτικά), η άτυπη κατάθλιψη, η δυσθυμία (ή χρόνια/επίμονη καταθλιπτική διαταραχή), η επιλόχειος κατάθλιψη, η εποχική κατάθλιψη, η ψυχωτική κατάθλιψη, η διπολική καταθλιπτική διαταραχή (παλιότερα γνωστή ως μανιοκατάθλιψη), η δευτεροπαθής κατάθλιψη, η προεμμηνορυσιακή δυσφορική διαταραχή (PMS), η αντιδραστική κατάθλιψη. Η μελαγχολική κατάθλιψη θεωρείται η σοβαρότερη μορφή της νόσου.
Ποια είναι τα αίτια της κατάθλιψης;
Η κατάθλιψη είναι μια περίπλοκη και πολυπαραγοντική πάθηση. Τα αίτια της κατάθλιψης χρειάζεται να αναζητηθούν σε ψυχολογικούς, περιβαλλοντολογικούς, γενετικούς, και βιολογικούς παράγοντες. Ο κίνδυνος δηλαδή για την πυροδότηση ενός καταθλιπτικού επεισοδίου μπορεί να οφείλεται σε ψυχικά τραύματα, απώλεια αγαπημένων προσώπων, δύσκολες διαπροσωπικές σχέσεις ή στρεσογόνα (αρνητικά) γεγονότα τα οποία δρουν με τη συνέργεια γονιδίων, τα οποία αλληλεπιδρούν με περιβαλλοντολογικούς ή άλλους παράγοντες.
Η σεροτονίνη, ένας νευροδιαβιβαστής του εγκεφάλου, εμπλέκεται στο μηχανισμό της κατάθλιψης αλλά συμμετέχουν και άλλοι, όπως το GABA και το γλουταμικό. Η κατάθλιψη σήμερα δεν θεωρείται όπως παλιότερα απλά η "έλλειψη σεροτονίνης", αλλά η δυσλειτουργία του μεταιχμιακού συστήματος και οι περιοχές του εγκεφάλου που παίζουν σημαντικό ρόλο στην κατάθλιψη είναι η αμυγδαλή, ο θάλαμος και ιππόκαμπος. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα ενισχύουν τους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου, και κατ'επέκταση τη δυνατότητα διαχείρισης συναισθημάτων και σκέψεων.
Οι βιολογικοί και ψυχολογικοί παράγοντες που ακολουθούν είναι επιβαρυντικοί και κάνουν τους ανθρώπους πιο επιρρεπείς στο να εμφανίσουν καταθλιψη:
- θλιβερά ή τραυματικά γεγονότα (πένθος, θάνατος κάποιου αγαπημένου προσώπου, χωρισμός, διαζύγιο, ανεργία, οικονομικές απώλειες, έντονες προσβολές, κλπ)
- ψυχολογικοί παράγοντες, όπως η αρνητική σκέψη, αρνητικές πεποιθήσεις ή απαισιοδοξία
- επιβαρυμένη παιδική ηλικία (παραμέληση, βία, κακοποίηση, επικριτικοί γονείς, θάνατος γονέα, προβλήματα υγείας γονιών).
- βιοχημική ανισορροπία στον εγκέφαλο, που κυρίως αφορά τους νευροδιαβιβαστές σεροτονίνη και ντοπαμίνη
- άλλες χρόνιες σωματικές παθήσεις και ο χρόνιος πόνος
- διάφορα φάρμακα (όπως αντισυλληπτικά), εξαρτησιογόνες ουσίες και αλκοόλ
- γενετικοί παράγοντες (οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης, συναισθηματικών ή άλλων ψυχικών διαταραχών).
Τεστ για την κατάθλιψη
Πολλές φορές οι άνθρωποι δυσκολεύονται να καταλάβουν αν έχουν κατάθλιψη, να ξεχωρίσουν τα σημάδια της κατάθλιψης ή τη βαρύτητα της θλίψης τους. Μπορείτε να κάνετε το online ΤΕΣΤ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ, για να έχετε μία πρώτη εκτίμηση αν πάσχετε από κατάθλιψη.
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ της θλίψης και της κατάθλιψης;
Τα προβλήματα και οι ατυχίες είναι ένα κομμάτι της ζωής και είναι φυσιολογικό οι άνθρωποι να βιώνουν την θλίψη προσωρινά όταν τα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως θα ήθελαν. Έτσι λοιπόν λύπη και κατάθλιψη μπορούν να εκδηλωθούν μετά από μία απώλεια, στρες ή αποτυχία των προσπαθειών του ατόμου να εκπληρώσει κάποιο σημαντικό προσωπικό στόχο. Όμως ενώ η θλίψη είναι ένα φυσιολογικό συναίσθημα, η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια. Αυτό που χαρακτηρίζει την κατάθλιψη δεν είναι απλά η παρουσία των αρνητικών αισθημάτων, αλλά η μεγάλη ένταση και η μακρά τους διάρκεια, το άτομο βιώνει επί μακρόν έντονα συναισθήματα απελπισίας, αυτολύπησης και απόγνωσης, και νιώθει ότι βρίσκεται σε ένα αδιέξοδο. Και όλα αυτά έχουν επίπτωση στη λειτουργικότητα του ατόμου.
Όταν η θλίψη αντί να μειώνεται με το πέρασμα του χρόνου γίνεται πιο έντονη και διαρκεί περισσότερο από ένα μήνα εμποδίζοντας τις δραστηριότητες της «φυσιολογικής» ζωής (όπως είναι η δουλειά, η αυτοφροντίδα, η διατροφή, ο ύπνος και οι στενές μας σχέσεις) τότε είναι πιθανόν να υποφέρουμε από κατάθλιψη και να χρειαζόμαστε τη βοήθεια κάποιου ειδικού ψυχιάτρου-ψυχοθεραπευτή για να την αντιμετωπίσουμε.
Υπάρχουν έγκυρα τεστ για την κατάθλιψη που μπορεί κάποιος να κάνει για μια πρώτη εκτίμηση για το αν πάσχει από κατάθλιψη. Δυστυχώς πολλοί άνθρωποι ενώ πάσχουν από σοβαρής μορφής κατάθλιψη μπορεί να μην το γνωρίζουν, βασανίζονται για μήνες ή χρόνια (όπως στην περίπτωση της δυσθυμίας), περιμένοντας πολύ καιρό πριν αναζητήσουν κάποια θεραπεία ή μπορεί και να μην την αναζητήσουν ποτέ. Είναι πιθανό να μην συνειδητοποιήσουν τα σημάδια της κατάθλιψης ή ότι έχουν μία θεραπεύσιμη ασθένεια, ή να ανησυχούν για τις προκαταλήψεις και την αρνητική στάση της κοινωνίας απέναντι σε κάποιον που χρειάζεται τέτοιου είδους θεραπεία (και ακόμα περισσότερο οι άντρες). Τα άτομα με κατάθλιψη συχνά έρχονται αντιμέτωπα με το στίγμα που χαρακτηρίζει τους «ψυχικά ασθενείς» και τα διάφορα ταμπού και φοβίες, όπως ότι δεν θέλουν να πάρουν "ψυχοφάρμακα", φοβούνται τις παρενέργειες φαρμάκών ή δεν θέλουν να επισκεφτούν "ψυχίατρο" (ένας ψυχολόγος δεν μπορεί να εκτιμήσει την παρουσία κατάθλιψης). Τέτοιες προκαταλήψεις και φοβίες έχουν ως αποτέλεσμα την άρνησή τους να αναζητήσουν βοήθεια στα πρώιμα στάδια της κατάθλιψης, όπου τα θέματα αυτά είναι πιο απλά να αντιμετωπιστούν, πριν επιδεινωθούν και παγιωθούν μέσα τους τα αρνητικά συναισθήματα και οι αρνητικές σκέψεις.
Σε πόσο καιρό περνάει η κατάθλιψη;
Ένα καταθλιπτικό επεισόδιο συνήθως έχει διάρκεια 4-8 μήνες, χωρίς φάρμακα ή άλλες εναλλακτικές παρεμβάσεις. Επίσης, υπάρχει 50% πιθανότητα υποτροπής της κατάθλιψης, μετά το πρώτο επεισόδιο, ιδίως αν κανείς δεν αντιμετωπίσει τα πραγματικά ψυχολογικά αίτια της κατάθλιψης.
Επιπρόσθετα, αναλόγως του υποτύπου της κατάθλιψης, κάποιοι ασθενείς μπορεί να υποφέρουν χρόνια από κατάθλιψη (δυσθυμία) ή να εμφανίζουν πολλαπλά, επαναλαμβανόμενα καταθλιπτικά επεισόδια (υποτροπιάζουσα κατάθλιψη), στην οποία περίπτωση συνήθως παραμένουν κάποια υπολειμματικά στοιχεία μετά το πέρας του επεισοδίου.
Είναι η κατάθλιψη κληρονομική;
Υπάρχουν μελέτες και στοιχεία που δείχνουν ότι κληρονομικοί παράγοντες εμπλέκονται στην κατάθλιψη. Ωστόσο εκείνες οι περιπτώσεις που κυρίως οφείλονται σε γονιδιακούς παράγοντες και μόνο, είναι η μειοψηφία. Αφορούν περισσότερο περιπτώσεις με πρώιμη έναρξη και υποτροπιάζουσες μορφές.
Όμως εκτός των γονιδίων/DNA, στις οικογένειες μεταφέρονται διαγενεακά αρνητικές πεποιθήσεις, συμπεριφορές, τραύματα και συναισθηματικές συγκρούσεις οι οποίες αποτελούν το υπόστρωμα για την εμφάνιση κατάθλιψης. Αυτό γίνεται με δύο τρόπους: είτε μέσα από συμπεριφορές που μαθαίνονται (ασυνείδητα) στην παιδική ηλικία, είτε μέσω επιγενετικών μηχανισμών (επηρεάζοντας την έκφραση των γονιδίων/DNA).
Θεραπεία κατάθλιψης - αντιμετώπιση
Η θεραπεία της κατάθλιψης εξαρτάται (α) από τη βαρύτητα των συμπτωμάτων και (β) από τις προτιμήσεις του ασθενούς. Για παράδειγμα ασθενείς με βαριά κατάθλιψη ή αγχώδη κατάθλιψη, θα χρειαστούν φαρμακευτική αγωγή για ένα διάστημα. Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν αντικαταθλιπτικά φάρμακα (πχ Zoloft, Ladose, Seropram, Cipralex, Efexor, Cymbalta, Remeron) και αγχολυτικά (πχ Xanax, Lexotanil, Tavor).
Η ψυχοθεραπεία πλέον αποτελεί τη σύγχρονη μέθοδο θεραπείας, σε συνδυασμό με την αντικαταθλιπτική αγωγή (όπου κρίνεται απαραίτητο). Μέσω της ψυχοθεραπείας ο άνθρωπος μπορεί να αντιμετωπίσει τα αδιέξοδα που βιώνει, να βελτιώσει τη σχέση με τον εαυτό του και τους γύρω του. Μελέτες έχουν αποδείξει την αξία της ψυχοθεραπείας και πως έχει μεγαλύτερα οφέλη μακροπρόθεσμα, σε σχέση με την αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Χρειάζεται μεγάλη προσοχή ωστόσο στην επιλογή της ψυχοθεραπευτικής μεθόδου και της εμπειρίας του ψυχοθεραπευτή, διαφορετικά δεν έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα.
Η τυπική φαρμακευτική θεραπεία για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης αφορά τη λήψη αντικαταθλιπτικών φαρμάκων, τα οποία ανακουφίζουν από τα συμπτώματα της κατάθλιψης σε 3-4 εβδομάδες. Η λήψη τους είναι παρατεταμένη, άλλοτε για λίγους μήνες, ή ακόμα και για χρόνια (ιδίως αν δεν συμπληρώνεται η θεραπεία από μια ουσιαστική ψυχοθεραπεία), αναλόγως των αιτιών, των συνθηκών ζωής του ασθενούς, και του βιολογικού υποστρώματος (αν υπάρχει κληρονομική/γονιδιακή επιβάρυνση).
Υπάρχουν πλέον διαθέσιμες και άλλες θεραπευτικές τεχνικές για τη θεραπεία της κατάθλιψης χωρίς φάρμακα. Σε αυτές περιλαμβάνεται η ηλεκτροσπασμοθεραπεία, φωτοθεραπεία, στέρηση ύπνου, κεταμίνη, κα, μέθοδοι οι οποίοι κλινικά χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις ανθεκτικής κατάθλιψης. Σε αυτές τις μεθόδους περιλαμβάνονται διάφορες μορφές μαγνητικής διέγερσης του εγκεφάλου (rTMS, TMS), μέθοδοι οι οποίες έχουν πολύ υψηλό κόστος, μεγάλα ποσοστά υποτροπής και πρέπει να εφαρμόζονται από ψυχιάτρους με μεγάλη εμπειρία, διαφορετικά έχουν πτωχά αποτελέσματα.
Λύσεις για την κατάθλιψη
Για όσους αναζητούν θεραπεία για την κατάθλιψη χωρίς φάρμακα με φυσικό τρόπο, εκτός της ψυχοθεραπείας, λύσεις προσφέρουν το EMDR, η ομοιοπαθητική και ο βελονισμός, φυσικές μέθοδοι που μπορούν να βοηθήσουν εξαιρετικά, στα χέρια ενός πραγματικά καταρτισμένου και έμπειρου ψυχιάτρου-ψυχοθεραπευτή.
Βιταμίνες, συμπληρώματα (όπως το 5-HTP) και άλλες ουσίες (όπως το CBD) μπορούν να ενισχύσουν την αντικαταθλιπτική θεραπεία, όμως δεν είναι αρκετά για να αντιμετωπίσουν από μόνες τους την καταθλιψη. Όλες οι παραπάνω μέθοδοι μπορούν να συνδυαστούν, αναλόγως των προτιμήσεων του ασθενή και της βαρύτητας της κατάθλιψης.
Συνδυασμένη - Επιταχυμένη θεραπεία κατάθλιψης
Παράλληλα με την αντικαταθλιπτική αγωγή (ή σε πολλές περιπτώσεις, αντί αυτής) μπορεί να εφαρμοστεί και ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, που ο συνδυασμός τους έχει αποδειχθεί ότι συμβάλει όχι μόνο στην γρηγορότερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της κατάθλιψης, αλλά μειώνει και τις υποτροπές. Τα αποτελέσματα από τη συνδυασμένη θεραπεία με ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ, ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ, ΒΕΛΟΝΙΣΜΟ και EMDR είναι πολύ καλά. Με μια συστηματική θεραπεία οι ασθενείς έχουν μια καλή πορεία, ανακουφίζονται σύντομα (σε 1-2 μήνες) και στις περισσότερες περιπτώσεις καταφέρνουν να αντιμετωπίσουν οριστικά όχι μόνο την κατάθλιψη αλλά και τα βαθύτερα αίτια αυτής.
Η ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ μπορεί να βοηθήσει αποτελεσματικά, ιδίως στα αρχικά στάδια της κατάθλιψης και σε περιπτώσεις πρόσφατης έναρξης, και όπου έχει προηγηθεί ένα σημαντικό στρεσογόνο γεγονός (όπως πένθος, χωρισμός, κα). Το τελευταίο ισχύει και για το EMDR το οποίο είναι αναντικατάστατο ως θεραπευτικό εργαλείο, απαλλάσσοντας τους ανθρώπους οριστικά από βάρη και πληγές του παρελθόντος που έχουν συμβάλει στην κατάθλιψη.