Πένθος και Απώλεια

Πένθος και Απώλεια

Το πένθος είναι η αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου ή σημαντικού προσώπου στη ζωή μας. Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι ένας από τους μεγαλύτερους πόνους που μπορούμε να βιώσουμε στη ζωή. Τα συναισθήματα του πένθους συνοδεύουν όμως και άλλες απώλειες, όπως την απώλεια της υγείας μας ή το χωρισμό και το τέλος μιας σημαντικής σχέσης (ρομαντικής ή φιλίας) ή μιας κατάστασης γενικότερα (για παράδειγμα, απώλεια μιας σημαντικής θέσης εργασίας). Το πένθος είναι μια φυσιολογική αντίδραση στην απώλεια.

Ο καθένας πενθεί με το δικό του τρόπο και υπάρχουν συγκεκριμένα στάδια στη διαδικασία του θρήνου. Αυτή ξεκινά με την αναγνώριση της απώλειας και συνεχίζεται μέχρι την τελική αποδοχή της απώλειας.

Συμπτώματα πένθους

Τα συναισθήματα μετά από μια απώλεια είναι πολλά και πολύπλοκα. Υπάρχουν πέντε στάδια του πένθους. Αυτές οι αντιδράσεις μπορεί να συμβούν με συγκεκριμένη σειρά ή να συμβαίνουν ταυτόχρονα. Δεν βιώνουν όλοι όλα αυτά τα συναισθήματα:

• Άρνηση, δυσπιστία, μούδιασμα
• Θυμό, ενοχές, τύψεις
• Διαπραγμάτευση (για παράδειγμα, ʺΑν ξεπεράσει τον καρκίνο, υπόσχομαι ότι δεν θα ξαναφωνάξω”)
• Κατάθλιψη ή μελαγχολική διάθεση, θλίψη και κλάμα
• Αποδοχή, εξοικείωση

Πρώτα από όλα, ίσως να δυσκολεύεστε να αποδεχτείτε ότι η απώλεια συνέβη πραγματικά. Μετά από το αρχικό σοκ, η άρνηση της απώλειας αντικαθίσταται από τον θυμό. Ο θυμός μπορεί να κατευθύνεται προς τους γιατρούς, τις νοσοκόμες, το Θεό, άλλα αγαπημένα πρόσωπα, τον εαυτό σας ακόμη και στο άτομο που πέθανε.

Ίσως να νιώθετε ενοχές, με δηλώσεις όπως ʺΘα έπρεπε…ʺ, ʺ Θα μπορούσα…ʺ ή ʺΕύχομαι να είχα…ʺ Τέτοιες σκέψεις είναι πολύ συχνές. Τα συναισθήματα μπορεί να είναι έντονα και να έχετε αλλαγές στη διάθεση. Αυτές είναι όλες φυσιολογικές αντιδράσεις σε μια απώλεια. Ο θρήνος είναι η διαδικασία με την οποία οι άνθρωποι προσαρμόζονται στην απώλεια και επηρεάζεται από ήθη, έθιμα, τελετουργίες και κοινωνικούς κανόνες. Η θλίψη είναι η περίοδος μετά την απώλεια στην οποία λαμβάνει χώρα το πένθος και ο θρήνος.

Διάρκεια πένθους

Η διάρκεια του πένθους εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως για παράδειγμα την σύνδεση με το άτομο που πέθανε. Οι άνθρωποι πενθούν ανάλογα και με τις συνθήκες ενός θανάτου. Για παράδειγμα, αν ένα άτομο πεθάνει από μια χρόνια νόσο, ο θάνατος μπορεί να είναι αναμενόμενος και το τέλος της ταλαιπωρίας ενός ανθρώπου να είναι ανακουφιστικό. Όμως αν ο θάνατος είναι βίαιος ή ξαφνικός, το στάδιο της αποδοχής χρειάζεται περισσότερο χρόνο, ιδίως αν δεν υπήρξε ευκαιρία ή χρόνος για αποχαιρετισμό.

Αν νιώθετε ότι δεν μπορείτε να αντιμετωπίσετε την κατάσταση είναι σημαντικό να ζητήσετε βοήθεια. Αν και μοιάζει πιο εύκολο να θάψετε τον πόνο σας από ότι να τον αντιμετωπίσετε, το ανεπίλυτο πένθος μπορεί να προκαλέσει μακροχρόνια ψυχοσωματικά συμπτώματα και προβλήματα υγείας (ιδίως αυτοάνοσα νοσήματα).

Αιτίες πένθους

Οι αντιδράσεις στην απώλεια, εξαρτώνται εν μέρει, από τις συνθήκες του θανάτου και από τη σχέση με το θανόντα. Ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου είναι μια δύσκολη κατάσταση, ειδικά όταν συμβαίνει ξαφνικά ή οφείλεται σε κάποιο ατύχημα. Η σχέση σας με το άτομο που πέθανε επηρεάζει σημαντικά την αντίδραση στην απώλεια.

Σημαντικές απώλειες αποτελούν:

• Ο θάνατος του συζύγου (ιδίως εξαιτίας ενός βίαιου θανάτου, όπως αυτοκτονίας)
• Ο θάνατος ενός παιδιού
• Ο θάνατος ενός γονέα (πατέρα, μητέρας)
• Ακόμα και ο θάνατος ενός κατοικίδιου (που πολλές φορές αποτελεί μέλος της οικογένειας)

Θεραπευτική αντιμετώπιση πένθους

Το πένθος είναι εξουθενωτικό, σωματικά και συναισθηματικά. Το πένθος δεν αφορά μόνο το άτομο που πέθανε, αλλά επίσης τις ανεκπλήρωτες επιθυμίες και τα όνειρα που είχατε κάνει με αυτό το πρόσωπο. Ένας θάνατος υπενθυμίζει στους ανθρώπους απώλειες ή αποχωρισμούς του παρελθόντος. Ο θρήνος μπορεί να περιγραφεί από τις ακόλουθες τρεις φάσεις:

• Την λαχτάρα να φέρετε πίσω το άτομο που πέθανε
• Την αποδιοργάνωση και την θλίψη
• Την αναδιοργάνωση

Οι άνθρωποι που πενθούν συχνά ξεσπούν σε κλάματα και μπορεί να έχουν προβλήματα με τον ύπνο και την όρεξη. Η κατάθλιψη έχει κοινά χαρακτηριστικά με το πένθος, αλλά η κατάθλιψη κάνει ένα άνθρωπο δυσλειτουργικό στην καθημερινότητά του. Μπορείτε να κάνετε το τεστ κατάθλιψης για μια πρώτη εκτίμηση αν πάσχετε από κατάθλιψη.

Οι στόχοι της διαχείρισης της απώλειας περιλαμβάνουν:

• Την βοήθεια προς το άτομο που πενθεί ώστε να αναγνωρίσει και να εκφράσει τα συναισθήματα που σχετίζονται με την απώλεια (για παράδειγμα, το θυμό, τις ενοχές, την ανησυχία, την απελπισία και τη θλίψη).
• Την ενθάρρυνση του ατόμου που πενθεί να αποδεχτεί την απώλεια
• Την βοήθεια προς το άτομο που πενθεί να διακρίνει το “πριν” και το “μετά” την απώλεια
• Την παροχή συνεχούς υποστήριξης καθ’όλα τα στάδια του πένθους.
• Την παροχή υποστήριξης σε σημαντικές στιγμές, όπως τα γενέθλια και οι επέτειοι.
• Την αναγνώριση των προβλημάτων του ατόμου που πενθεί και οι συστάσεις για ψυχολογική βοήθεια, αν αυτό είναι απαραίτητο.

Η ζωή συνεχίζεται μετά την απώλεια

Η σκληρή αλήθεια είναι ότι η ζωή όλων συνεχίζεται μετά την απώλεια. Αυτό όμως είναι μια δύσκολη υπόθεση για τους ανθρώπους που ήταν συναισθηματικά συνδεδεμένοι με τον θανόντα. Μετά από μια σημαντική απώλεια, ένας άνθρωπος πρέπει να διαχειριστεί το πένθος, δηλαδή να ολοκληρώσει συγκεκριμένα στάδια της διαδικασίας του πένθους. Αυτά τα βασικά στάδια του θρήνου περιλαμβάνουν την αποδοχή της απώλειας, το να ζει κάποιος και χωρίς να νιώθει το ψυχοσωματικό και συναισθηματικό πόνο του ανεπίλυτου πένθους, την προσαρμογή σε μια ζωή χωρίς το αγαπημένο μας πρόσωπο. Κάποιες φορές όμως και για διαφόρους λόγους, αυτή η διαδικασία επεξεργασίας της απώλειας, μπορεί να οδηγήσουν κάποιον σε μια παρατεταμένη φάση κατάθλιψης, χωρίς να μπορεί να ξεφύγει από αυτή.

Και φυσικά, πολλές φορές υπάρχουν πρακτικά ζητήματα που χρειάζεται να επιλυθούν: θέματα της καθημερινότητας (ιδίως αν ο θανόντας ήταν μέρος της καθημερινότητάς), θέματα διαδικαστικά και κληρονομικά, κα.

Στην ψυχοθεραπεία για το πένθος, τα παρακάτω στοιχεία χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν τον πενθούντα να αντεπεξέλθει και να διαχειριστεί το πένθος:

1. Την ανάπτυξη της ικανότητας να νιώθει, να εκφράζει και να προσαρμόζεται στις επώδυνες αλλαγές του πένθους.
2. Την εύρεση τρόπων για την αντιμετώπιση των επώδυνων αλλαγών.
3. Την αναθεώρηση σχέσεων και την κατανόηση ότι οι άλλοι δυσκολεύονται να σας συμπονέσουν στο πένθος που βιώνετε.
4. Την ανάπτυξη μιας υγιούς εικόνας για τον εαυτό και τον κόσμο.
5. Την διατήρηση της υγείας και της λειτουργικότητας.

Πένθος ή κατάθλιψη;

Στην ταξινόμηση των ψυχικών διαταραχών (DSM) το “πένθος” δεν ορίζεται σαν διαταραχή. Όμως καταστάσεις που μπορεί να προϋπάρχουν (όπως η μείζονα κατάθλιψη, ή οι επιπτώσεις που σχετίζονται με το ψυχικό τραύμα του θανάτου, όπως το οξύ στρες ή το μετατραυματικό στρες) μπορεί να περιπλέξουν την θλίψη, και να οδηγήσουν σε επιπλεγμένη κατάθλιψη.

Τα φυσιολογικά συμπτώματα του πένθους μπορεί να μιμηθούν αυτά της κατάθλιψης, αλλά αυτά τα συμπτώματα υποχωρούν συνήθως μέσα σε δύο μήνες από την απώλεια. Για αυτούς που είναι ευάλωτοι στην κατάθλιψη, το πένθος μπορεί να προκαλέσει ένα καταθλιπτικό επεισόδιο, και για εκείνους με ιστορικό κατάθλιψης ή υποτροπιάζουσας κατάθλιψης, η διαδικασία του πένθους μπορεί να παραταθεί. Αυτό που διαχωρίζει το πένθος από την κατάθλιψη είναι ότι τα συναισθήματα σχετίζονται με την απώλεια ή τον θάνατο, ενώ η κατάθλιψη χαρακτηρίζεται από μια γενική αίσθηση απελπισίας, αβοηθητότητας και έλλειψης απόλαυσης.

Ψυχοθεραπεία για το πένθος

Αυτό που αξίζει να κρατήσετε στο μυαλό σας, είναι ότι υπάρχουν τρόποι που επιταγχύνουν την επεξεργασία του πένθους. Το πένθος αντιμετωπίζεται με ψυχοθεραπεία και EMDR.

Κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας, μπορείτε:

• Να επεξεργαστείτε τα συναισθήματά σας
• Να μειώσετε τα συναισθήματα των τύψεων και των ενοχών που μπορεί να συνοδεύουν την απώλειά σας
• Να ξεπεράσετε τα ψυχοσωματικά συμπτώματα του ανεπίλυτου πένθους
• Να αποδεχτείτε την απώλεια και να επαναπροσδιορίσετε τους στόχους σας στη ζωή.
• Να βελτιώσετε τις ικανότητες διαχείρισης θεμάτων της καθημερινότητας που σας απασχολούν

Αντικαταθλιπτικά φάρμακα

Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα είναι βοηθητικά για τους ανθρώπους με κατάθλιψη και πένθος, όπως και για όσους υποφέρουν μακροχρόνια από ανεπίλυτο πένθος.