Ζάναξ: πάρε τα χάπια σου – εμπειρίες, παρενέργειες, εξάρτηση

"Πάρε τα χάπια σου": εμπειρίες με Ζάναξ, παρενέργειες, εξάρτηση

Στο Netflix έχει κυκλοφορήσει ένα επεισόδιο της σειράς «Πάρε τα χάπια σου» (Take your pills, Νοέμβριος 2022) το οποίο είναι αφιερωμένο στις πιθανές παρενέργειες (εξάρτηση, εθισμός) του Ζάναξ και εμπειρίες χρηστών.

Προσωπικά, εδώ και 30 χρόνια, ασχολούμαι με την εναλλακτική ιατρική, τις πιο φυσικές λύσεις όπως την ομοιοπαθητική και το βελονισμό και ως γιατρός και ψυχίατρος πάντα απέφευγα όσο είναι δυνατό τα φάρμακα για τους ασθενείς που παρακολουθώ. Όμως είμαι αντίθετος με την δαιμονοποίηση των φαρμάκων, όπως αυτό που γίνεται στη σειρά αυτή. Τα χημικά φάρμακα είναι σημαντικά θεραπευτικά εργαλεία και μπορούν να προσφέρουν λύσεις, ιδίως σε δύσκολες, επείγουσες ή επικίνδυνες περιπτώσεις. Ο καθοριστικός παράγοντας όμως είναι να ξέρει κανείς να τα χρησιμοποιεί σωστά, όπως όλα τα εργαλεία. Στην σειρά λοιπόν αυτή του Netflix, δαιμονοποιείται το Ζάναξ και κατ’επέκταση γενικότερα οι βενζοδιαζεπίνες, ως να φταίει το φάρμακο για την λανθασμένη χρήση του.

Το άρθρο αυτό δεν έχει σκοπό να αγιοποιήσει το Ζάναξ, αλλά να θέσει το πρόβλημα στη σωστή του διάσταση και βάση. Το Ζάναξ όπως όλα τα φάρμακα έχει παρενέργειες και χρειάζεται να χρησιμοποιείται σωστά, ζυγίζοντας το κόστος και το όφελος για κάθε θεραπευόμενο ξεχωριστά.

Τι είναι το Ζάναξ;

Το Ζάναξ είναι ένα αγχολυτικό (ηρεμιστικό) φάρμακο το οποίο ανήκει στην κατηγορία των βενζοδιαζεπινών (όπως το Stedon, Tavor, Lexotanil, Valium, κα). Έχει μια άμεση δράση χαλάρωσης που ξεκινάει 20 με 30 λεπτά μετά την λήψη του, και διαρκεί περίπου 6 με 8 ώρες. Είναι ένα από τα πιο αποτελεσματικά φάρμακα για την αντιμετώπιση του άγχους. Μέσα σε λίγα λεπτά, δίνει μια σωματική χαλάρωση από το τεράστιο άγχος και πίεση που αισθάνεται κάποιος, και προσφέρει έλεγχο δύσκολων καταστάσεων, όπως οι κρίσεις πανικού και λοιπές ψυχοσωματικές εκδηλώσεις. Ενδείκνυται για την βραχυχρόνια (1-2 μηνών) αντιμετώπιση του παθολογικού άγχους.

Ποιο είναι το θέμα που προβάλλουν όλοι με το Ζάναξ; Το θέμα το οποίο κυριαρχεί είναι η πιθανή «εξάρτηση» από το Ζάναξ, ο εθισμός και οι παρενέργειες επί της διακοπής του (σύνδρομο στέρησης). Δυστυχώς στο ίντερνετ αναπαράγονται άρθρα από άσχετους, τα οποία είναι αφιερωμένα στην «ακραία εξάρτηση», χωρίς να γίνεται καμία ουσιαστική αναφορά στην ουσία του προβλήματος, που δεν είναι το Ζάναξ, όπως εξηγούμε στη συνέχεια.

Στο παρακάτω γράφημα μπορείτε να δείτε τη σειρά με την οποία κυκλοφόρησαν οι βενζοδιαζεπίνες (και το Bespar).

Εμπειρίες με το Ζάναξ

Στο επεισόδιο αυτό του Netflix παρουσιάζονται ορισμένοι χρήστες Ζάναξ, οι οποίοι περιγράφουν από τη μία την άμεση ανακούφιση και μακροχρόνιες λύσεις που βρήκαν στο Ζάναξ και ακολουθούν οι μαρτυρίες τους για τη δυσκολία διακοπής του και τα συμπτώματα που βιώσανε. Ο περισσότερος χρόνος αφιερώνεται στον ασθενή John, ο οποίος έπαιρνε ΧΑΝΑΧ για χρόνια και στο τέλος βλέπουμε ότι χρειάστηκε να γίνει ο ίδιος χημικός, για να διακόψει σταδιακά το Ζάναξ, για να αντιμετωπίσει την εξάρτηση και να μειώσει τις παρενέργειες. Η περίπτωση αυτή απεξάρτησης είναι τελείως ακραία και σπάνια, όμως γίνεται «σημαία» στη σειρά για να περάσει το μήνυμα των παρενεργειών, που είναι και ο σκοπός των δημιουργών της σειράς.

Έχει παρενέργειες το Ζάναξ;

Όπως όλα τα φάρμακα, και το Ζάναξ έχει παρενέργειες. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή σε δραστηριότητες που απαιτούν εγρήγορση, όπως στην οδήγηση, χρήση μηχανημάτων και κίνδυνος πτώσεων (ιδίως) στους ηλικιωμένους, και πιθανές διαταραχές μνήμης από κατάχρηση. Οι εμπειρίες του κάθε ασθενούς αναλόγως της χρήσης και της ποσότητας είναι διαφορετικές. Το Xanax μπορεί να αλληλεπιδράσει με άλλα φάρμακα και ουσίες και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή όσον αφορά την παράλληλη χρήση αλκοόλ ή άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών (πχ κάνναβη), καθώς τα αποτελέσματα του Xanax επαυξάνονται (η ηρεμιστική του δράση) και υπάρχει κίνδυνος υπερδοσολογίας ή εξάρτησης.

Υπάρχουν επίσης μερικές μελέτες που συνδέουν το Xanax με αυξημένο κίνδυνο για τη νόσο Αλτσχάιμερ (άνοια Alzheimer), αλλά αυτές αφορούν ουσιαστικά ηλικιωμένους και τη χρόνια, συστηματική χρήση βενζοδιαζεπινών (κυρίως μακράς δράσης, και λιγότερο το Xanax), όχι την περιστασιακή λήψη από ενήλικες. Επίσης, μελέτες συνδέουν τη χρήση βενζοδιαζεπινών με μεγαλύτερο κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου (πιθανώς λόγω μεταβολών σε υποδοχείς GABA και της καταστολής του ανοσοποιητικού συστήματος).

Είναι εθιστικό το Ζάναξ;

Σαφώς η κατάχρηση του Ζάναξ και οι μεγάλες δόσεις, μπορούν να δημιουργήσουν ψυχολογική ή σωματική (βιοχημική) εξάρτηση στον οργανισμό. Και επί απότομης διακοπής του να παρουσιαστούν συμπτώματα, ενίοτε έντονα  για αυτό μπορεί να χρειάζεται κάποιο υποκατάστατο του Xanax για κάποιο διάστημα). Αυτό βέβαια συμβαίνει (σε διαφορετικό βαθμό) με όλα τα φάρμακα και ουσίες που λαμβάνουμε. Για παράδειγμα με τη νικοτίνη (τσιγάρο), το αλκοόλ, το αλάτι, τον καφέ, τη σοκολάτα και άλλες πολλές ουσίες και φάρμακα. Αν αυτά διακοπούν απότομα, τότε ο οργανισμός τα αναζητά, σε ψυχολογικό και βιοχημικό επίπεδο.

Είναι τελείως υπερβολικό, για παράδειγμα, να φοβάται κανείς ότι θα υπάρξει εθισμός με περιστασιακές λήψεις Xanax 0.25 mg. Σαφώς, εάν γίνει κατάχρηση του Ζάναξ, ναι, μπορεί να εμφανιστούν εθισμός και συμπτώματα στέρησης επί απότομης διακοπής του. Για αυτό ακριβώς και δεν χορηγείται το Ζάναξ χωρίς συνταγή, για να απότραπεί η κατάχρηση. Όμως η σωστή ερώτηση δεν είναι το αν είναι εθιστικό το Ζάναξ ή όχι, αλλά το «πόσο» εθιστικό είναι και υπό ποιες συνθήκες. Για να καταλάβετε όμως το μέγεθος του προβλήματος με το Ζάναξ, ας δούμε συγκριτικά στοιχεία στον παρακάτω πίνακα, για τα ποσοστά των χρηστών που αναπτύσσουν εξάρτηση ή εθισμό, την εκτιμόμενη συχνότητα ανάπτυξης εξάρτησης:

ΟΥΣΙΑ	Ποσοστό χρηστών που αναπτύσσουν εξάρτηση
Νικοτίνη (τσιγάρο)	32%
Ηρωίνη	23%
Αλκοόλ	15%
Κάνναβη/Χασίς	9%
Ηρεμιστικά (όπως το Ζάναξ)	9%

Όπως βλέπετε το Ζάναξ λοιπόν είναι σημαντικά λιγότερο εθιστικό από το τσιγάρο και το αλκοόλ. Η «επιρρέπεια σε κατάχρηση», το «δυναμικό εξάρτησης» και οι βλάβες που προκαλούνται στο χρήστη είναι υψηλότερες για το αλκοόλ, τη νικοτίνη και παρόμοιες για την κάνναβη (χασίς). Θα θεωρούσα πιο χρήσιμο να μιλάμε περισσότερο για τις παρενέργειες και τους κινδύνους του καπνίσματος (νικοτίνης), του αλκοόλ και της κάνναβης, και μετά για την απεξάρτηση από το Ζάναξ. Αλλά βλέπετε το θέμα «πουλάει», και άσχετοι αρθρογραφούν (αντιγράφουν) πληροφορίες από το internet και τον dr Google, χωρίς να έχουν καμία ουσιαστική γνώση ή κλινική εμπειρία με το ΧΑΝΑΧ. Στην κλινική πραγματικότητα, μια σταδιακή διακοπή του Ζάναξ μαζί με μια σοβαρή και ουσιαστική ψυχοθεραπεία δίνουν λύσεις στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, εκτός και αν ένας άνθρωπος έχει ροπή προς τις καταχρήσεις και τους διαφόρους εξαρτησιογόνους παράγοντες γενικότερα.

Μισό ζάναξ την ημέρα, το άγχος κάνει πέρα...

Σημειώνω επί της ευκαιρίας, τα φαινόμενα αναζήτησης συμβουλών και εμπειριών σε φόρουμ, από γνωστούς και αγνώστους, και το "δανεισμό" Ζάναξ από συγγενείς, χωρίς να έχει συζητήσει κάποιος με ένα ειδικό ψυχίατρο τα θέματα που τον απασχολούν. Ετσι λοιπόν οι άνθρωποι καταλήγουν να παίρνουν ένα ή μισό Xanax την ημέρα για να αντιμετωπίζουν μακροπρόθεσμα το άγχος τους ή τα διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα. Επαναπαύονται δηλαδή σε αυτή τη χρήση, τακτική που μακροπρόθεσμα οδηγεί σε αδιέξοδα ζωής και εξάρτηση.

Ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα με το Ζάναξ

Το πραγματικό πρόβλημα είναι η στάση απέναντι στα προβλήματα, τόσο των γιατρών (ατομικά αλλά και του συστήματος υγείας) όσο και των ασθενών. Για να ανακουφιστούν οι άνθρωποι από το άγχος, το χρόνιο στρες και το αξιέξοδο, αναζητούν γρήγορες λύσεις. Το Ζάναξ (αλλά και τα αντικαταθλιπτικά) μπορούμε να πούμε μεταφορικά ότι χρησιμοποιείται ως ένα παυσίπονο για τον ψυχικό πόνο. Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι οι θεραπευόμενοι επαναπαύονται σε αυτές τις λύσεις.

Για να δραπετεύσουν από τη θλίψη, το στρες και την δυσφορία (ή και τη βαρεμάρα), ανέκαθεν οι άνθρωποι αναζητούσαν λύσεις μέσα από ουσίες, όπως το αλκοόλ και η κάνναβη (χασίς). Σήμερα, περισσότερο από ποτέ στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο σύγχρονος τρόπος ζωής είναι αφύσικος, από κάθε πλευρά, σωματική και ψυχική, με ξέφρενους ρυθμούς υποχρεώσεων, πληροφορίας, αλλαγών, με αποτέλεσμα το μυαλό να μην ξεκουράζεται ποτέ, οδηγώντας σε στρες, ψυχική και νοητική υπερκόπωση. Στην Αμερική, λόγω της σκληρής κουλτούρας, μεγάλωσε μια ολόκληρη γενιά με το Ζάναξ. Στην Ελλάδα παλιότερα ήταν καλύτερα τα πράγματα, αλλά ιδίως μετά την οικονομική κρίση του 2009 και τα τελευταία χρόνια με την πανδημία του κορωνοϊού (και τα όσα προσωπικά και οικονομικά προβλήματα αυτή επιδείνωσε), το στρες και το άγχος έχει αυξηθεί κατακόρυφα, με αποτέλεσμα να έχει αυξηθεί η χρήση αγχολυτικών και αντικαταθλιπτικών.

Από την άλλη, είναι οι επιλογές ζωής, μικρές και μεγάλες, που φέρνουν εν τέλει τους ανθρώπους σε αδιέξοδα. Αδιέξοδα της επαγγελματικής ζωής και κυρίως της προσωπικής ζωής. Όποιος δεν διάλεξε σοφά επάγγελμα ή σύντροφο, ή δεν φρόντισε την σχέση του και την οικογένειά του, κάποια στιγμή θα έρθει αντιμέτωπος/αντιμέτωπη με αδιέξοδα, τις συνέπειες των πράξεων και των επιλογών του και μια κρίση μέσης ηλικίας.

Η μοναδική ουσιαστική λύση για τα παραπάνω, είναι η ψυχοθεραπεία, μέσα από την οποία κανείς κατανοεί τον εαυτό του καλύτερα, επουλώνει τις ψυχολογικές πληγές του, αλλάζει τον εαυτό του προς την κατεύθυνση που ο ίδιος επιθυμεί (και όχι οι περιστάσεις), και αναλαμβάνει την ευθύνη της ζωής του με μεγαλύτερη αυτογνωσία.

Φταίνε οι γιατροί;

Το αν ένας γιατρός θα χορηγήσει Ζάναξ και για πόσο, εξαρτάται ουσιαστικά από την εκπαίδευση του και από το χρόνο που έχει να διαθέσει. Τις προηγούμενες δεκαετίες στην Ελλάδα παθολόγοι, νευρολόγοι και λοιποί γιατροί συνταγογραφούν τα Ζάναξ και τα λοιπά ηρεμιστικά αρκετά εύκολα, ανταποκρινόμενοι σε ένα βαθμό στις απαιτήσεις των ασθενών, οι οποία πάντα ψάχνουν τις άμεσες και γρήγορες λύσεις. Το ίδιο σε ένα βαθμό δυστυχώς γίνεται και με τους ψυχιάτρους, σε μικρότερο βαθμό, καθώς βλέπετε ουσιαστικά οι ψυχίατροι δεν εκπαιδεύονται στην ψυχοθεραπεία παρά μόνο μερικώς (στη γνωσιακή-συμπεριφορική και ψυχανάλυση) με αποτέλεσμα να μην μπορούν να είναι αποτελεσματικοί, παρά μόνο με φάρμακα. Και ενώ βλέπουμε διαφόρους ψυχιάτρους να κατακεραυνώνουν τα αγχολυτικά (βενζοδιαζεπίνες), από την άλλη οι ίδιοι συνταγογραφούν ασύστολα αντικαταθλιπτικά φάρμακα (πολύ συχνά μέσα από απρόσωπες online συνεδρίες σε λίγα λεπτά), χωρίς δεύτερη σκέψη. Και έτσι βλέπουμε ανθρώπους που παίρνουν μακροχρόνιως φάρμακα, χωρίς να κάνουν καμία ουσιαστική ψυχοθεραπεία και συνεπώς δεν έχουν τα επιθυμητά αποτελέσματα.

Από την άλλη μεριά έχουμε τους ψυχολόγους οι οποίοι αδυνατούν να καταλάβουν το κλινικό κομμάτι, την ταλαιπωρία και τα συμπτώματα των ασθενών, και οι οποίοι υποβάλουν και δεσμεύουν τους ανθρώπους σε μακροχρόνιες ψυχοθεραπείες, επίσης χωρίς αποτελέσματα πολλές φορές. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μία ασθενή που είχα συναντήσει σε εφημερία, η οποία υπέφερε από κρίσεις πανικού. Έβλεπε ένα ψυχολόγο (με αρκετές περγαμηνές) ήδη κάνοντας Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) επί ένα χρόνο, 5 φορές την εβδομάδα! Και είχε καθημερινές κρίσεις πανικού όλο το έτος. Όπως καταλαβαίνετε η ψυχοθεραπεία που έκανε ήταν εντελώς αναποτελεσματική. Ένας ασθενής με τέτοια ένταση συμπτωμάτων και κρίσεων πρέπει να πάρει φαρμακευτική αγωγή. Αλλά βλέπετε, και η ασθενής ήταν ευχαριστημένη που δεν έπαιρνε φάρμακα, και ο ψυχολόγος (που έπαιρνε την αμοιβή).

Το στίγμα της ψυχικής νόσου

Στη σειρά αυτή του Netflix αναφέρεται κάποια στιγμή «οι μαύροι δεν πάμε στο ψυχολόγο, πάμε στην εκκλησία». Τα προβλήματα της καθημερινότητας όμως, το άγχος και η κατάθλιψη, δεν λύνονται με προσευχές και ούτε φυσικά τα ιατρικά-ψυχολογικά προβλήματα. Η φράση αυτή δείχνει την στάση πολλών ανθρώπων, τις έντονες προκαταλήψεις και την ελαφρότητα με την οποία αντιμετωπίζονται τα ψυχολογικά ζητήματα: όλοι "ψυχολογίζουν", δηλαδή έχουν άποψη και θεωρούν ότι είναι ειδικοί στον τομέα της ψυχικής υγείας. Οι προκαταλήψεις υπάρχουν βέβαια στην Ελλάδα και σε όλο τον κόσμο - οι άνθρωποι που εμφανίζουν προβλήματα νευροψυχιατρικής φύσεως θεωρούνται αδύναμοι ή προβληματικοί, με αποτέλεσμα να καταλήγουν είτε αφρόντιστοι είτε να αποφεύγουν τους ειδικούς ψυχιάτρους-ψυχοθεραπευτές, ώστε να μπορέσουν να κάνουν μια ουσιαστική θεραπεία.

Υπάρχουν άλλες λύσεις;

Το επεισόδιο αυτό του Netflix τελειώνει με μερικές προτάσεις για πιο φυσικές λύσεις για την απεξάρτηση από το Ζάναξ, και συγκεκριμένα την κάνναβη (έλαιο CBD) και την γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT). Κατά τη γνώμη μου, και τα δύο μπορούν να προσφέρουν μια μικρή ανακούφιση, και όχι ουσιαστική θεραπεία. Επίσης, γίνονται αναφορές σε βενζοδιαζεπίνες με μεγαλύτερο χρόνο ημισείας ζωής, όπως η κλοναζεπάμη (Clonotril). Στην κλινική πράξη η διακοπή του Ζάναξ δεν αποτελεί πρόβλημα για τη συντριπτική πλειοψηφία των θεραπευομένων, οπότε χρήσιμο είναι να είναι ενημερωμένοι οι ασθενείς για τις πιθανές παρενέργειες, αλλά αυτή η καλλιέργεια φόβου και τρόμου δεν δικαιολογείται ιατρικώς. Όσον αφορά την αντιμετώπιση του άγχους, υπάρχουν αρκετές λύσεις, είτε με άλλα φάρμακα, είτε με κάποιο φυτικό υποκατάστατο του Ζάναξ. Το πιο είναι "καλύτερο φάρμακο για το άγχος" χρειάζεται συζήτηση αναλόγως τον ασθενή και το τι αντιμετωπίζει.

Όμως ουσιαστική λύση μπορεί να προσφέρει μόνο η ψυχοθεραπεία, μέσα από την οποία ο άνθρωπος μπορεί να αυξήσει την αυτογνωσία του, να αλλάξει τη σχέση με τον εαυτό του και τους άλλους, και να αντιμετωπίσει τα όσα πραγματικά τον αγχώνουν και τον στεναχωρούν. Βέβαια, υπάρχουν άπειροι "ψυχοθεραπευτές" και μορφές ψυχοθεραπείας, και πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός στο τι επιλέγει, διαφορετικά το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα αέχει αποτέλεσμα.