Ανηδονία: τι είναι; Πως αντιμετωπίζεται;

Ανηδονία

Έχετε ξυπνήσει κάποια στιγμή το πρωί χωρίς κανένα συναίσθημα, κίνητρο ή ενδιαφέρον; Να μην σας νοιάζει τίποτε; Να νιώθετε συναισθηματικά κενό; Όλοι μας μπορεί να έχουμε κάποιες κακές ημέρες, αλλά αν αυτό το συναίσθημα είναι παρατεταμένο (εβδομάδες ή μήνες), τότε μιλάμε για "ανηδονία". Ανηδονία σημαίνει ότι ένα άτομο δεν μπορεί να νιώσει ευχαρίστηση, και αποτελεί πολύ συχνά ένα σύμπτωμα ψυχιατρικών διαταραχών, όπως για παράδειγμα η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια. Η ανηδονία προκαλεί απάθεια και απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες και χόμπι που πριν ήταν ευχάριστα, όπως το φαγητό, η κοινωνική ζωή, το άγγιγμα, οι φιλίες, οι σχέσεις, η μουσική, οι εκδηλώσεις, οι συζητήσεις και ακόμη και το σεξ. Είναι σαν το κέντρο ευχαρίστησης/ικανοποίησης του εγκεφάλου να σβήνει τελείως.

Τυπικά, όταν νιώθουμε ευχάριστα συναισθήματα, η ντοπαμίνη (νευροδιαβιβαστής του εγκεφάλου) ενεργοποιεί το μηχανισμό επιβράβευσης στον εγκέφαλο. Κάποιες μελέτες δείχνουν ότι η ανηδονία σχετίζεται με την χαμηλή ενεργοποίηση του έσω προμετωπιαίου φλοιού. Η αδυναμία κάποιου να βιώσει ευχαρίστηση (ή να διατηρήσει την καλή του διάθεση για πολύ καιρό) μπορεί να επηρεάσει σοβαρά την ποιότητα της ζωής τους.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ανηδονίας;

Η ανηδονία μπορεί να εκδηλωθεί ή να συνοδεύεται από τα εξής συμπτώματα και χαρακτηριστικά:

• Απόγνωση και συναισθήματα θλίψης και απελπισίας
• Είναι πρακτικά αδύνατο να γελάσει με οτιδήποτε, απάθεια, αίσθημα κενού
• Φοβίες, κοινωνική/συναισθηματική απομόνωση και νευρικότητα
• Δυσκολία στην προσαρμογή σε κοινωνικές εκδηλώσεις, το άτομο είναι απλά παρατηρητής, χωρίς ενδιαφέρον για κοινωνικότητα
• Δεν μπορεί να συμμετέχει σε μια συζήτηση, δεν υπάρχει ενδιαφέρει να ακούσει
• Άρνηση να ζητήσει βοήθεια ή υποστήριξη
• Αρνητικά συναισθήματα για τον εαυτό του και τους άλλους
• Σημαντικά μειωμένο συναίσθημα, δυσκολία στην έκφραση σκέψεων και συναισθημάτων
• Μειωμένη επιθυμία για σεξ και έλλειψη ενδιαφέροντος για σωματική επαφή
• Μπορεί να συνυπάρχουν ψυχοσωματικά συμπτώματα, συμπτώματα γριππώδους συνδρομής
• Αυτοκτονικός ιδεασμός

Αιτίες ανηδονίας

Σε κάποιες περιπτώσεις, ο τρόπος ζωής μπορεί να επηρεάσει την εμφάνιση ανηδονίας. Τα προβλήματα όπως η αναβλητικότητα συμβάλλουν στην ανηδονία, αν και οι περισσότερες αιτίες αφορούν τους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου.

1. Κατάθλιψη

Η ανηδονία είναι πιο συχνή σε ανθρώπους με κατάθλιψη και αποτελεί ένα από τα αρχικά συμπτώματά της. Ένα άτομο που απολαμβάνει να διαβάζει βιβλία, μπορεί ξαφνικά να ανακαλύψει ότι δεν απολαμβάνει την ανάγνωση. Μπορεί να νιώθει απελπισία επειδή δεν μπορεί να απολαύσει δραστηριότητες που πριν του προκαλούσαν ευχαρίστηση. Αν και υπάρχουν πολλές θεωρίες για την αιτία της κατάθλιψης, η ανηδονία συνδέεται με το σύστημα επιβράβευσης στον εγκέφαλο. Η ντοπαμίνη, ένας νευροδιαβιβαστής του εγκεφάλου εμπλέκεται στα συναισθήματα επιβράβευσης ή ευχαρίστησης.

2. Διπολική διαταραχή

Η ανηδονία στην διπολική διαταραχή μπορεί να προέρχεται από την απορρύθμιση στο σύστημα επιβράβευσης. Ένα άτομο μα ανηδονία στη διάρκεια των καταθλιπτικών επεισοδίων, για παράδειγμα, μπορεί να μην απολαμβάνει μια δραστηριότητα που πριν του προσέφερε ευχαρίστηση, με αποτέλεσμα η δραστηριότητα να μοιάζει λιγότερο (ή καθόλου) απολαυστική.

3. Σχιζοφρένεια

Η ανηδονία είναι ένα από τα αρνητικά συμπτώματα της σχιζοφρένεια, και είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Περίπου το 80% των ανθρώπων με σχιζοφρένεια βιώνουν ανηδονία. Η ανηδονία στη σχιζοφρένεια ανήκει στα αρνητικά συμπτώματα, και είναι γενικά ανθεκτική στη θεραπεία.

4. Μετατραυματικό στρες (PTSD)

Δεν είναι ασυνήθιστο για τα άτομα με μετατραυματικό στρες ή σύνθετο τραύμα να βιώνουν ανηδονία. Όταν παρουσιάζεται ως σύμπτωμα του μετατραυματικού στρες, η ανηδονία επηρεάζει την εμπειρία του ατόμου στις σχέσεις, στο σεξ και στα συναισθήματά του. Επίσης παίζει ρόλο στο συναισθηματικό μούδιασμα που αποτελεί έναν μηχανισμό αντιμετώπισης της τραυματικής εμπειρίας. Κάποιες μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με ανηδονία που οφείλεται στο μετατραυματικό στρες αντιδρούν λιγότερο θετικά σε καταστάσεις που πριν τους είχαν προκαλέσει θετικά συναισθήματα.

5. Άγχος

Όταν οι άνθρωποι με άγχος νιώθουν ανηδονία, είναι πιο επιρρεπείς στην κατάθλιψη. Μια μελέτη έδειξε ότι το άγχος μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη μέσω της ανηδονίας επειδή τα άτομα είναι πιο επιρρεπή στην κατάθλιψη όταν μουδιάζουν συναισθηματικά λόγω άγχους.

Όταν κάποιος γνωρίζει τις αιτίες της ανηδονίας τότε μπορεί να κάνει κάποια βήματα για να την αντιμετωπίσει. Το να χάσετε το ενδιαφέρον σας για κάτι που πριν απολαμβάνατε μπορεί να είναι μια ανησυχητική εμπειρία, αλλά η ανηδονία δεν χρειάζεται να είναι μόνιμη. Με την βοήθεια ενός ψυχιάτρου-ψυχοθεραπευτή, μπορείτε να αντιμετωπίσετε αποτελεσματικά την ανηδονία.

Άλλες παθήσεις και καταστάσεις

Υπάρχουν και άλλες παθήσεις οι οποίες συνδέονται με την ανηδονία, όπως το Πάρκινσον, διαταραχές προσωπικότητας, κατάχρηση ουσιών (κάνναβη/χασίς, κοκαϊνη κα), σακχαρώδης διαβήτης, ανορεξία, καρδιακές παθήσεις, και οι διαταραχές που σχετίζονται με την κατάχρηση ουσιών.

Εγκέφαλος και ανηδονία

Υπάρχουν πολλές βιολογικές αιτίες της ανηδονίας, συμπεριλαμβανομένης της μειωμένης δραστηριότητας του κοιλιακού ραβδωτού σώματος στον εγκέφαλο, μιας περιοχής που εμπλέκεται στο σύστημα ανταμοιβής. Το ραβδωτό σώμα στεγάζει επίσης τον επικλινή πυρήνα, ο οποίος έχει αναφερθεί ως το «κέντρο ευχαρίστησης». Εκτός από το έλλειμμα δραστηριότητας στο ραβδωτό σώμα, μπορεί επίσης να υπάρξει άτυπη αύξηση της δραστηριότητας του προμετωπιαίου φλοιού, ο οποίος εμπλέκεται στον προγραμματισμό και την έκφραση της προσωπικότητας, που παρατηρείται στην ανηδονία. Άλλα κέντρα του εγκεφάλου που είναι απορυθμισμένα στην ανηδονία περιλαμβάνουν την αμυγδαλή, η οποία επεξεργάζεται τα συναισθήματα και εμπλέκεται στη λήψη αποφάσεων, και η νησίδα, η οποία θεωρείται σημαντική για τη συνείδηση και την αυτογνωσία.

Ανισορροπίες στους νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου ή στις ορμόνες έχουν επίσης διερευνηθεί σε σχέση με την ανηδονία. Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής που εμπλέκεται στις νευρικές οδούς ανταμοιβής και υπάρχει σε υψηλές ποσότητες στον επικλινή πυρήνα του εγκεφάλου. Η μειωμένη παραγωγή ντοπαμίνης στο κοιλιακό ραβδωτό σώμα έχει βρεθεί ότι συσχετίζεται με αυξημένη βαρύτητα της ανηδονίας. Επιπλέον, το γάμμα-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA, ένας ανασταλτικός νευροδιαβιβαστής), το γλουταμικό (ένας διεγερτικός νευροδιαβιβαστής) και η σεροτονίνη, φαίνεται επίσης να εμπλέκονται στην ανηδονία.

10 πράγματα που δεν γνωρίζετε για την ανηδονία

1. Η κατάθλιψη ίσως να μειώνει την ηδονή (ευχαρίστηση), αλλά οι μελέτες υποστηρίζουν την θεωρία ότι η ανηδονία δεν προκαλείται από την αδυναμία κάποιου να νιώσει ευχαρίστηση, αλλά από τη δυσκολία να διατηρήσει τα θετικά του συναισθήματα.
2. Μερικοί άνθρωποι που υποφέρουν από ανηδονία δεν έχουν κάποια διαταραχή ψυχικής υγείας.
3. Η ανηδονία μπορεί να παίζει ρόλο στην αναζήτηση αδρεναλίνης και ριψοκίνδυνων συμπεριφορών, όπως το μπάντζι τζάμπινγκ ή η ελεύθερη πτώση, σε μια προσπάθεια να νιώσουν κάτι έντονο.
4. Κάποια στοιχεία δείχνουν ότι η ανηδονία αυξάνει τον κίνδυνο για απόπειρες αυτοκτονίας.
5. Πολλά άτομα με ανηδονία μπορεί να νιώθουν ευχαρίστηση. Το πρόβλημα είναι ότι αλλάζει η δυναμική ανάμεσα στο κίνητρο, την προσμονή και την επιβράβευση.

Ειδικοί τύποι ανηδονίας

Ενώ η ανηδονία αποτελεί ένα σύμπτωμα και όχι μια ψυχική διαταραχή, υπάρχουν διάφοροι τύποι. Αυτό υποδεικνύει ότι η ανηδονία μπορεί να αφορά μια συγκεκριμένη πτυχή της ζωής ή όλες τις πτυχές της ζωής, όπως:

• Κοινωνική ανηδονία: οι άνθρωποι που δεν έχουν ενδιαφέρον για κοινωνικές εκδηλώσεις επειδή δεν τις έχουν συνδέσει με την ευχαρίστηση μπορεί να βιώνουν κοινωνική ανηδονία. Αυτός ο τύπος ανηδονίας παρατηρείται πιο συχνά στην σχιζοφρένεια.
• Σεξουαλική ανηδονία: ο συγκεκριμένος τύπο ανηδονίας είναι επίσης γνωστός ως οργασμική ανηδονία ή οργασμική δυσλειτουργία και επηρεάζει την ικανότητα ενός ατόμου να νιώσει ευχαρίστηση στη διάρκεια της σεξουαλικής κορύφωσης. Μολονότι η σεξουαλική ανηδονία μπορεί να οφείλεται σε θέματα ψυχολογικά προβλήματα όπως η κατάθλιψη, μπορεί να προκαλείται από ανισορροπία ορμονών, νευροδιαβιβαστών ή από ψυχιατρικά φάρμακα.

Θεραπεία ανηδονίας

Χρειάζεται να αντιμετωπιστεί η υποκείμενη αιτία της ανηδονίας. Ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και αντικαταθλιπτικών είναι η πιο αποτελεσματική θεραπεία για την ανηδονία και την κατάθλιψη. Τα φάρμακα αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται την επιβράβευση και είναι ιδιαίτερα βοηθητικά στην ανηδονία. Αν και οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRI) είναι η πρώτη επιλογή για την κατάθλιψη, υπάρχουν και άλλα διαθέσιμα φάρμακα. Υπάρχουν και άλλα αντικαταθλιπτικά φάρμακα όπως η βορτιοξετίνη, η αγομελατίνη, η βουπροπιόνη, η κεταμίνη και η βρεξιπραζόλη (αντιψυχωσικό) που έχουν επιδείξει θετικά αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της ανηδονίας.

Επίσης οι αλλαγές στον τρόπο ζωής όπως η ισορροπημένη διατροφή, ο διαλογισμός, η γιόγκα, η αεροβική άσκηση συμβάλλουν στο να νιώθει κάποιος μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή του.

Άλλες μέθοδοι θεραπείας περιλαμβάνουν νευροψυχιατρικές μεθόδους όπως τον διακρανιακό ηλεκτρικό ερεθισμό (tDCS) και το rTMS για τις ανθεκτικές περιπτώσεις.