Διπολική διαταραχή – συμπτώματα (Μανιοκατάθλιψη)

Διπολική διαταραχή - συμπτώματα (Μανιοκατάθλιψη)

Μια πολύ συχνή ερώτηση στο ιατρείο, είναι το "γιατρέ είμαι διπολικός"; Όμως οι μικρές διακυμάνσεις στη διάθεση, δεν αρκούν για να τεθεί η διάγνωση της διπολικής διαταραχής (παλιότερα ήταν γνωστή ως "μανιοκατάθλιψη"). Ο όρος "διπολική διαταραχή" είναι κλινικός, και περιγράφει ένα συγκεκριμένο ψυχιατρικό σύνδρομο που στις περισσότερες περιπτώσεις χρήζει χρόνιας φαρμακευτικής αγωγής. Στον πυρήνα του, η διπολική διαταραχή σημαίνει εναλλαγή μανιακών και καταθλιπτικών επεισοδίων (και όχι απλά αλλαγή απόψεων, διάθεσης ή αναποφασιστικότητα).

Αν νιώθετε ότι έχετε συναισθηματικές διακυμάνσεις ή διπολική διαταραχή, έχει σημασία να συμβουλευτείτε έναν ψυχίατρό (και όχι ένα ψυχολόγο). Είναι ο μόνος ειδικός ψυχικής υγείας που μπορεί με εγκυρότητα να διαγνώσει την διπολική διαταραχή. Η σωστή διάγνωση και η θεραπεία μπορεί να σας βοηθήσουν να διαχειριστείτε το πρόβλημα, να νιώσετε συναισθηματική σταθερότητα και να συνεχίσετε τη ζωή σας όσο γίνεται φυσιολογικά.

Διάγνωση διπολικής διαταραχής

Για να τεθεί η διάγνωση της διπολικής διαταραχής, είναι χρειάζεται να εξετάσουμε αν έχουν υπάρξει στο ιστορικό του ασθενούς:

• επεισόδια μανίας ή υπομανίας, και
• επεισόδια κατάθλιψης.

Για την διάγνωση της διπολικής διαταραχής σύμφωνα με τα κλινικά κριτήρια του DSM-V αρκεί να υπάρχει ένα μανιακό επεισόδιο στο ιστορικό του ασθενούς, ενώ σύμφωνα με τα κριτήρια του ICD-10 απαιτούνται τουλάχιστον δύο επεισόδια, είτε μανιακό και καταθλιπτικό, είτε δύο μανιακά επεισόδια.

Συχνά η διάγνωση της διπολικής διαταραχής τίθεται μετά από πολλά χρόνια, από το ιστορικό του ασθενή, μιας και μόνο όταν εμφανιστεί ένα μανιακό ή υπομανιακό επεισόδιο μπορούμε να μιλήσουμε για "διπολική διαταραχή". Για παράδειγμα, πολύ συχνά, ένας άνθρωπος μπορεί να κάνει ένα καταθλιπτικό επεισόδιο σε νεαρή ηλικία, οπότε και μιλάμε για διάγνωση (μονοπολικής) "κατάθλιψης", ωστόσο, μετά από χρόνια μπορεί να παρατηρηθεί ένα μανιακό/υπομανιακό επεισόδιο, οπότε πλέον καταλαβαίνουμε ότι πρόκειται για "διπολική διαταραχή", στο πλαίσιο της οποίας ήταν και το αρχικό καταθλιπτικό επεισόδιο.

Για μια πρώτη εκτίμηση αν εμφανίζετε συμπτώματα διπολικής διαταραχής, μπορείτε να κάνετε το τεστ για την διπολική διαταραχή.

Πόσο επικίνδυνη είναι η διπολική διαταραχή;

Τα άτομα με διπολική διαταραχή διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο αυτοκτονίας, με έως και 15-19% των ατόμων με την πάθηση να αυτοκτονούν. Επίσης, στη φάση της μανίας όταν συνοδεύεται από υπερσεξουαλικότητα από σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, αν δεν παίρνουν τις απαραίτητες προφυλάξεις. Οι ασθενείς με διπολική διαταραχή δεν είναι γενικά επικίνδυνοι για τρίτους, δεν είναι δηλαδή επιθετικοί στην συντριπτική πλειοψηφία τους.

Διπολική διαταραχή - ηλικία εμφάνισης

Η πρώτη εμφάνιση της νόσου συχνά γίνεται απευθείας με ένα έντονο μανιακό επεισόδιο, συνήθως στην ηλικία 18-30 ετών, το οποίο έχει πολύ ξεκάθαρα χαρακτηριστικά. Ωστόσο η εμφάνιση της διπολικής διαταραχής μπορεί να γίνει και στις επόμενες δεκαετίες της ζωής.

Πιο σύνθετα είναι τα πράγματα και η εκτίμηση με τα υπομανιακά επεισόδια, τα οποία μπορεί να διαφύγουν της προσοχής των οικείων και της κλινικής διάγνωσης. Ωστόσο αρκετές φορές προηγείται ένα καταθλιπτικό επεισόδιο, ενώ και τα υπομανιακά επεισόδια είναι ήπια, και η διάγνωση της διπολικής διαταραχής μπορεί να τεθεί αργότερα στη ζωή, αφού έχουν γίνει κλινικά πιο ξεκάθαρα τα διαφορετικά επεισόδια.

Συμπτώματα διπολικής διαταραχής

Η διπολική διαταραχή εκδηλώνεται με διαφορετικές μορφές/τύπους και συμπτώματα σε διαφορετικούς ανθρώπους (Διπολική Διαταραχή Ι, Διπολική Διαταραχή ΙΙ, κα). Για τη διάγνωση της διπολικής διαταραχής, πρέπει να υπάρχουν απαραιτήτως περιόδοι υπερβολικής ενέργειας και υπερθυμίας:

• είτε μανιακό επεισόδιο (μανία). Είναι μια κατάσταση υπερβολικής ενέργειας, που εκφράζεται με διαφόρους τρόπους (ενεργητικότητα, αϋπνία, λογόρροια, κα)
• είτε υπομανιακό επεισόδιο (υπομανία), μια πιο ήπια μορφή της παραπάνω κατάστασης, πέρα από την ʺχαράʺ ή την ʺευχαρίστησηʺ. Ίσως να νιώθετε υπέροχα και να κάνετε πολλά πράγματα, αλλά οι γύρω σας να βλέπουν αλλαγές στη διάθεση και στα επίπεδα της ενέργειάς σας.

Για τη διάγνωση της διπολικής συναισθηματικής διαταραχής, είναι απαραίτητο να έχει εμφανιστεί τουλάχιστον ένα μανιακό ή υπομανιακό επεισόδιο στο ιστορικό του ασθενούς. Μπορεί να επίσης να έχουν υπάρξει επεισόδια κατάθλιψης στο ιστορικό (που είχαν κάνει δυσλειτουργικό το άτομο, καθημερινά για τουλάχιστον 2 εβδομάδες).

Άλλα συμπτώματα της μανιακής συμπεριφοράς περιλαμβάνουν:

• Ψυχωσικά στοιχεία (παραληρητικές ιδέες), οι οποίες εμφανίζονται περίπου στο 60% των επεισοδίων οξείας μανίας.
• Διαταραχές ύπνου, μεγάλη μείωση στις ώρες ύπνου, πχ 2-3 ή και λιγότερο.
• Αισθήματα μεγαλείου, αξίας, υπερβολική πίστη στον εαυτό/αυτοπεποίθηση
• Υπερθυμία
• Υπερβολική ενέργεια και δραστηριότητα
• Λογόρροια (μεγάλη ταχύτητα ροής λόγου, και εναλλαγή θεμάτων, πηδάει από το ένα θέμα στο άλλο, πιεσμένη ομιλία)
• Καταιγισμός σκέψεων (ιδεόρροια, πίεση σκέψεων)
• Άρση αναστολών, ανάληψη υπέρμετρου ρίσκου
• Εκρήξεις θυμού
• Υπερβολικά αυξημένη σεξουαλική επιθυμία
• Υπερβολικά έξοδα/αγορές/οικονομικές αποφάσεις με υψηλό ρίσκο.

Κάποια επεισόδια περιλαμβάνουν μανία και κατάθλιψη (μικτά επεισόδια). Για παράδειγμα, ίσως να νιώθετε υπερδραστήριοι και απελπισμένοι ταυτόχρονα.

Για μια πρώτη εκτίμηση αν έχετε κάνει κάποιο μανιακό επεισόδιο, μπορείτε να κάνετε το τεστ για μανία.

Διαφορές Διπολικής Διαταραχής Ι και ΙΙ

Διπολική Διαταραχή Ι:

• Πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένα μανιακό επεισόδιο για να γίνει η διάγνωση της Διπολικής Διαταραχής 1. Ένας ασθενής με διπολική Διαταραχή 1, μπορεί να έχει ή να μην έχει ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο στο ιστορικό του. Συχνά τα συμπτώματα ενός μανιακού επεισοδίου μπορεί να είναι τόσο βαριά που να χρειάζεται νοσηλεία.
• Εμφανίζεται στο τέλος της εφηβείας, το ίδιο σε άντρες και γυναίκες
• Η αναλογία μανιακών και καταθλιπτικών επεισοδίων είναι 1:3, δηλαδή μεγαλύτερος αριθμός καταθλιπτικών επεισοδίων
• το 50% των ασθενών με Διπολική Διαταραχή Ι υποτροπιάζει στα 2 χρόνια
• Συνδέεται με σημαντικό ποσοστό αυτοκτονικότητας

Σε ποσοστό περίπυ 10% των ασθενών, τα επεισόδια είναι μόνο μανιακά.

Διπολική διαταραχή ΙΙ:

Η Διπολική Διαταραχή 2 αφορά ένα μείζον καταθλιπτικό επεισόδιο που διαρκεί τουλάχιστον δύο εβδομάδες και τουλάχιστον ένα υπομανιακό επεισόδιο (χωρίς να έχει εμφανιστεί ποτέ ένα γνήσιο μανιακό επεισόδιο). Συνήθως οι ασθενείς με Διπολική Διαταραχή ΙΙ, δεν βιώνουν έντονα επεισόδια ώστε να χρειαστούν νοσηλεία. Η Διπολική Διαταραχή ΙΙ συχνά γίνεται λανθασμένη διάγνωση ως "κατάθλιψη" (μονοπολική κατάθλιψη), καθώς τα καταθλιπτικά συμπτώματα μπορεί να είναι τα κύρια συμπτώματα στη φάση που ο ασθενής αναζητά την ιατρική φροντίδα. Όταν δεν υπάρχουν υπομανιακά επεισόδια ενδεικτικά της Διπολικής Διαταραχής, τα καταθλιπτικά συμπτώματα γίνονται το κέντρο της προσοχής.

• Πιο συχνή στις γυναίκες, παρά στους άντρες
• Εμφανίζεται σε ηλικία 29 ετών περίπου
• Υψηλό ποσοστό αυτοκτονικότητας

Διπολική Διαταραχή ΙΙΙ:

Η Κυκλοθυμία (Κυκλοθυμική Διαταραχή) είναι ανεπίσημα γνωστή ως Διπολική Διαταραχή ΙΙΙ. Αφορά επίμονες ή επαναλαμβανόμενες αλλαγές τις διάθεσης που κυμαίνονται από την ήπια κατάθλιψη έως την υπομανία. Το DSM-V περιγράφει ότι η κυκλοθυμική διαταραχή δεν έχει δραματικές αλλαγές στη διάθεση. Οι καταθλιπτικές φάσεις είναι σύντομες και δεν παρουσιάζουν τα συμπτώματα ενός μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου, ούτε η υπερθυμία φτάνει στα επίπεδα ενός πλήρους μανιακού επεισοδίου. Για να τεθεί η διάγνωση της κυκλοθυμίας, οι διαταραχές στη διάθεση πρέπει να συμβαίνουν για τουλάχιστον 2 χρόνια, χωρίς να υπάρχει κενό μεγαλύτερο των 2 μηνών μεταξύ των συμπτωμάτων/φάσεων. Περίπου το 1% του πληθυσμού πάσχει από κυκλοθυμία. Οι ασθενείς βιώνουν ασταθή διάθεση και αλλαγές στη διάθεση, και ριψοκίνδυνες συμπεριφορές. Οι αλλαγές στη διάθεση προκαλούν προβλήματα στις σχέσεις.

Μύθοι και ερωτήσεις για τη διπολική διαταραχή

Στο κοινό υπάρχουν αρκετές ερωτήσεις και μύθοι για τη διπολική διαταραχή:

• τα άτομα με διπολική διαταραχή είναι πανέξυπνα: δεν ισχύει κάτι τέτοιο, το IQ δεν συνδέεται με τη νόσο. Στη φάση της μανίας, όπου υπάρχει ιδεόρροια, αυξημένη ενέργεια και υπερδραστηριότητα, μπορεί κάποιος να φαίνεται ιδιαιτερα ευφυής, αλλά αυτό είναι μία παθολογική κατάσταση όπως περιγράφηκε παραπάνω. Και μάλιστα, σε ένα ποσοστό 30% των ασθενών μακροπρόθεσμα υπάρχει μία μερική έκπτωση των γνωσιακών ικανοτήτων.
• ένας διπολικός είναι επικίνδυνος: στη φάση της μανίας ή της κατάθλιψης, μπορεί να είναι επικίνδυνος για τον εαυτό του, όχι για τρίτους.
• διπολική διαταραχή και ψέματα: η διπολική διαταραχή δεν συνδέεται με το ψεύδος. Εδώ μάλλον το κοινό μπερδεύει τον μη-κλινικό όρο "διπολικότητα" και (την εναλλαγή απόψεων) ή τις διαταραχές προσωπικότητας (όπως τη ναρκισσιστική διαταραχή) που συνδέονται με ψέματα, με την κλινική διαταραχή που ονομάζεται "διπολική διαταραχή" (μανιοκατάθλιψη).
• διπολική διαταραχή, σχέσεις και γάμος: οι σχέσεις και ένας γάμος μπορεί να είναι δύσκολες, αν πρόκειται για μία σοβαρή μορφή διπολικής διαταραχής και ιδίως αν ο ασθενής δεν έχει αποκτήσει ενσυναίσθηση της κατάστασης που αντιμετωπίζει (γιατί τότε δεν συμορφώνεται με την λήψη της αγωγής), και αυτό δημιουργεί τεράστια κλινικά - και κατ'επέκταση οικογενειακά - προβλήματα καθώς και ψυχολογικά τραύματα στα παιδιά.
• πως αγαπάει ένας διπολικός: οι ασθενείς με διπολική διαταραχή είναι άνθρωποι και αγαπάνε όπως οι υπόλοιποι. Ωστόσο, αναλόγως της βαρύτητας και της μορφής της νόσου, μπορεί να είναι πολύ ασταθείς συναισθηματικά. Έτσι μπορεί να ζήσουν ένα θυελλώδη έρωτα (ιδίως σε μια φάση μανίας/υπομανίας), ο οποίος θα τελειώσει άδοξα μετά το μανιακό επεισόδιο.
• διπολική διαταραχή και απιστία: στη μανιακή φάση ο διπολικός ασθενής μπορεί να εμφανίζει υπερβολικά αυξημένη σεξουαλική διάθεση και μη ελεγχόμενες σεξουαλικές ορμές, στοιχεία τα οποία μπορεί να τον/την ωθήσουν να αναζητήσει πολλαπλούς σεξουαλικούς συντρόφους και εμπειρίες, απιστία.
• πως να συμπεριφέρεται κανείς σε άτομα με διπολική διαταραχή: μπορείτε να συμπεριφέρεστε όπως σε όλους τους υπόλοιπους ανθρώπους. Εάν όμως ο ασθενής βρίσκεται σε φάση μανίας ή κατάθλιψης, τότε απαραιτήτως πρέπει να υπάρχει προτροπή για επίσκεψη στον θεράπων ψυχίατρο και τη σταθερή λήψη των ψυχιατρικών φαρμάκων του.

Η διπολική συναισθηματική διαταραχή διατρέχει οικογένειες

Η διπολική διαταραχή εμφανίζεται περίπου στο 1-2,5% του πληθυσμού, άρα είναι σχετικά σπάνια συγκριτικά πάντα με άλλες παθήσεις όπως η κατάθλιψη ή οι κρίσεις πανικού.

Οι πιθανότητες να έχει κάποιος διπολική διαταραχή αυξάνονται αν οι γονείς ή τα αδέρφια έχουν τη διαταραχή. Αλλά δεν συμβαίνει πάντοτε αυτό. Για παράδειγμα, οι μελέτες σε μονοζυγωτικά δίδυμα δείχνουν ότι το ένα παιδί μπορεί να έχει τη νόσο, ενώ το άλλο όχι.

Η διπολική διαταραχή συνήθως εμφανίζεται στην ηλικία των 18-20 ετών, αλλά μπορεί να εμφανιστεί αργότερα, καθώς και νωρίτερα.

Φάρμακα για διπολική διαταραχή

Τα συμπτώματα και η βαρύτητά της διπολικής διαταραχής ποικίλλουν ανάμεσα στους ασθενείς, όπως και χρονικά διαστήματα και ο αριθμός των επεισοδίων (καταθλιπτικά και μανιακά). Έτσι λοιπόν υπάρχουν περιπτώσεις ήπιας διπολικής διαταραχής, αλλά και πολύ σοβαρές μορφές με πολλαπλά επεισόδια.

Γενικά μιλώντας, τα φάρμακα είναι απαραίτητα σε σταθερή λήψη για αρκετά χρόνια, ή και εφ'όρου ζωής (αυτό εξαρτάται από τη σοβαρότητα της νόσου, δηλαδή τον αριθμό των επεισοδίων και τη συχνότητα εμφάνισής τους). Χρησιμοποιούνται:

• Σταθεροποιητές της διάθεσης: Λίθιο (Milithin, Lithiofort), Βαλπροϊκό (Depakine), Λαμοτριγίνη (Lamictal), Καρβαμαζεπίνη (Tegretol). Τα σταθεροποιητικά φάρμακα έχουν σημαντικές παρενέργειες, για αυτό χρειάζεται να γίνονται τακτικά εξετάσεις αίματος, ώστε να βεβαιωθεί κανείς ότι έχουν θεραπευτικά επίπεδα στο αίμα.
• Αντιψυχωσικά φάρμακα (Zyprexa, Quetiapine, Abilify, Cariprazine).
• Αντικαταθλιπτικά φάρμακα με φειδώ. Τα αντικαταθλιπτικά τα αποφεύγουμε γενικά, γιατί μπορεί να επάγουν μανιακό επεισόδιο, αν και οι επιστημονικές απόψεις επί του θέματος διϊστανται.

Τα τελευταία χρόνια έχουν εγκριθεί επίσης και κάποια νέα φάρμακα για την αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής.

Άλλες θεραπείες για τη διπολική διαταραχή

Συμπληρωματικοί τρόποι για την αντιμετώπιση της διπολικής διαταραχής περιλαμβάνουν:

• Ψυχοεκπαίδευση για την διπολική διαταραχή. Δηλαδή εκπαίδευση και πληροφόρηση για το πως δηλαδή θα μπορείτε να διαχειριστείτε εσείς και η οικογένειά σας ένα επεισόδιο, πως μπορείτε να δείτε τα πρώϊμα συμπτώματα ενός καταθλιπτικού ή μανιακού επεισοδίου.
• Ψυχοθεραπεία, όπως η γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (CBT), θεραπεία σχημάτων, η οικογενειακή ψυχοθεραπεία.
• Δραστηριότητες και θεραπευτικές μεθόδους που συμπληρωματικά υποστηρίζουν την βασική φαρμακευτική θεραπεία, όπως η ομοιοπαθητική, ο βελονισμός, η άσκηση και ο διαλογισμός.

Πρόγνωση για τη διπολική διαταραχή

Όπως περιγράφηκε παραπάνω, οι ασθενείς με διπολική διαταραχή εμφανίζουν μανιακά/υπομανιακά επεισόδια ή/και καταθλιπτικά επεισόδια σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους, με περιόδους νορμοθυμίας σε ποσοστό 50% του χρόνου. Η συχνότητα της εναλλαγής και της βαρύτητας των επεισοδίων διαφέρει από ασθενή σε ασθενή, και μπορεί να υπάρχουν περιπτώσεις ήπιας διπολικής διαταραχής έως πολύ βαριές περιπτώσεις (με πολλά και συχνά επεισόδια, ταχεία εναλλαγή).