Το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο είναι τρομακτικό τόσο για το άτομο που το βιώνει, αλλά και τους κοντινούς του ανθρώπους. Η συμπεριφορά ενός ανθρώπου με ψύχωση αλλάζει δραματικά με πολύ τρομακτικό τρόπο. Κανένας δεν καταλαβαίνει τι συμβαίνει και ούτε γνωρίζουν πως να το αντιμετωπίσουν. Ένα άτομο που βιώνει ένα ψυχωσικό επεισόδιο (επεισόδιο σχιζοφρένειας) συνήθως καταλήγει στο νοσοκομείο (ψυχιατρική κλινική) επειδή η συμπεριφορά του κλιμακώνεται. Μερικές φορές οι γονείς ή οι σύντροφοι είναι τόσο τρομοκρατημένοι που αναγκάζονται να καλέσουν την αστυνομία/εισαγγελία καθώς ο ασθενής μπορεί να μην συνεργάζεται, να εκτίθεται κοινωνικά/επαγγελματικά, ή ακόμα και να κινδυνεύει η ζωή του ή η ζωή άλλων.
Συμπτώματα ψύχωσης
Σε αυτή τη φάση, την ψυχωτική κρίση, όταν κάποιος χάνει την επαφή με την πραγματικότητα, βιώνει παραληρητικές ιδέες (παράλογες, λανθασμένες πεποιθήσεις) ή και ψευδαισθήσεις (βλέπει πράγματα που δεν υπάρχουν ή ακούει φωνές). Για παράδειγμα, μπορεί να υπάρχει "μανία καταδίωξης" (διωκτικό παραλήρημα) και να πιστεύει ότι τον παρακολουθεί το FBI, η CIA, η ΕΥΠ, για παράδειγμα, μέσα από το κινητό του, από κάμερες, μέσα από τα καλοριφέρ, ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Μπορεί να πιστεύει πως έχει ένα τσιπάκι ή πομπό εμφυτευμένο στο κεφάλι του, σε δόντια. Πως όλοι έχουν στραφεί εναντίον του, όλος ο κόσμος, οι ίδιοι οι γονείς του τον κυνηγάνε, προσπαθούν να τον σκοτώσουν, να τον δηλητηριάσουν. Ότι ο ίδιος είναι μυστικός πράκτορας, κάποιο σπουδαίο πρόσωπο, ένας μεσίας, ο ίδιος ο Χριστός ή ο Θεός, η Παναγία. Αρχίζει να βλέπει και να ακούει πράγματα που οι άλλοι δεν ακούνε και δεν βλέπουν (ακουστικές και οπτικές ψευδαισθήσεις), και γίνεται καχύποπτος ακόμη και με κοντινούς του ανθρώπους.
Περίπου μόνο ένα 30% των ασθενών μπορεί να συνειδητοποιήσει ότι αυτές οι ιδέες είναι παράλογες, το 70% δεν έχει "εναισθησία", δηλαδή σε αυτή τη φάση, οι ασθενείς δεν καταλαβαίνουν τι τους συμβαίνει, και δεν μπορούν να πεισθούν με κανένα τρόπο με λογικά επιχειρήματα για το παράλογο των ιδεών τους. Στη συνέχεια τα συμπτώματα της ψύχωσης επιδεινώνονται και η ομιλία, η επικοινωνία και η συμπεριφορά μπορεί να αποδιαργανωθούν.
Με την αντιψυχωσική αγωγή τα ψυχωσικά συμπτώματα μπορούν να ελεγχθούν σε λίγες ημέρες/εβδομάδες, ωστόσο υποτροπή (επανεμφάνιση επεισοδίου) παρατηρείται μέσα σε 1 χρόνο στο 30% των ασθενών, και στο 80% μέσα σε μια 5ετία (αν δεν λαμβάνουν σταθερή φαρμακευτική αγωγή).
Αίτια ψύχωσης
Ένα ψυχωσικό επεισόδιο (ή σχιζοφρένεια παρανοϊκού τύπου) μπορεί να εμφανιστεί χωρίς κάποια εμφανή αιτία. Τα επιδημιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι το πρώτο ψυχωτικό επεισόδιο συνήθως εμφανίζεται μεταξύ των ηλικιών 15-25, όμως μπορεί να εμφανιστεί από τα 15-45 περίπου και θεωρείται σε αυτές τις ηλικίες θεωρείται νευροαναπτυξιακής αιτιολογίας. Η λήψη εξαρτησιογόνων ουσιών (πχ κάνναβη/χασίσι) δεν είναι καθόλου αθώα και σαφώς συνδέεται με την εμφάνιση ψυχιατρικών παθήσεων, και ειδικότερα της σχιζοφρένειας σε ποσοστό 3%. Ψυχωσικά επεισόδια μπορεί να εμφανιστούν και μετά τα 45 έτη, αλλά θεωρούνται νευροεκφυλιστικής αιτιολογίας.
Εκτός από τη σχιζοφρένεια (ψυχωσική συνδρομή), άλλες αιτίες εμφάνισης ψυχωσικών στοιχείων είναι άλλες ψυχιατρικές διαταραχές, όπως για παράδειγμα η διπολική διαταραχή ή η σοβαρή κατάθλιψη (ψυχωσική κατάθλιψη). Η ψύχωση μπορεί να συνοδεύει διάφορες ψυχικές διαταραχές (ICD-10: F20-29). Οι μελέτες δείχνουν ότι διαταραχές της ντοπαμίνης (νευροδιαβιβαστής του εγκεφάλου) συνδέονται με την εμφάνιση ψυχωσικών συμπτωμάτων. Ο χρόνος στον οποίο εμφανίζεται ένα ψυχωσικό επεισόδιο μπορεί να συνδέεται με έντονες ψυχοπιεστικές συνθήκες (προσωπικές, επαγγελματικές, οικογενειακές) ή χρήση ουσιών.
Δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει κληρονομικό ιστορικό για να εμφανίσει κάποιος σχιζοφρένεια.
Φάσεις ψυχωσικού επεισοδίου
Ένα τυπικό ψυχωσικό επεισόδιο έχει τρεις φάσεις: 1) την πρόδρομη φάση, 2) την οξεία φάση και 3) την φάση της ανάρρωσης. Δεν εμφανίζουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια κλινική εικόνα στις τρεις φάσεις. Κάθε άτομο βιώνει την κάθε φάση διαφορετικά.
1. Πρόδρομη φάση: τα ψυχωσικά επεισόδια συνήθως δεν συμβαίνουν εντελώς ξαφνικά. Πριν από ένα ψυχωσικό επεισόδιο προηγούνται μη-ειδικές αλλαγές στον τρόπο σκέψης, αντίληψης, συμπεριφοράς και στη λειτουργικότητα του ατόμου. Η πρώτη φάση ονομάζεται πρόδρομη, κατά τη διάρκεια της οποίας το άτομο ξεκινά να βιώνει αλλαγές στον εαυτό του, αλλά δεν έχει αρχίσει να βιώνει ξεκάθαρα τα ψυχωτικά συμπτώματα.
Ένα από τα πρώτα σημάδια της σχιζοφρένειας είναι η απομόνωση. Ένας έφηβος ή νέος ενήλικας, συχνά κάποιος που δεν είχε προηγουμένως συναισθηματικά θέματα ή θέματα συμπεριφοράς, αρχίζει να ασχολείται λιγότερο με όσα συμβαίνουν γύρω του. Αντί να ασχολείται με το πανεπιστήμιο, τη δουλειά, τους φίλους, την οικογένεια και την διασκέδαση, ασχολείται με το τι συμβαίνει μέσα του, νιώθει ότι απειλείται, ότι τον παρακολουθούν και συνεχώς κολλάει σε ανησυχητικές ιδέες που συσσωρεύονται.
2. Οξεία φάση: αυτό είναι το στάδιο που τα χαρακτηριστικά ψυχωτικά συμπτώματα, όπως οι παραληρητικές ιδέες, οι ψευδαισθήσεις, η διαταραχή της δομής της σκέψης, οι παράξενες συμπεριφορές αναδύονται και είναι πλέον αντιληπτές.
3. Φάση της ανάρρωσης: Αναλόγως το άτομο και την βαρύτητα των εκδηλώσεων, μέσα σε λίγες ημέρες ή εβδομάδες μετά την έναρξη της θεραπείας, οι περισσότεροι άνθρωποι ξεκινούν να αναρρώνουν.
Πόσο διαρκεί ένα ψυχωσικό επεισόδιο;
Ένα πρώτο, μεμονωμένο ψυχωσικό επεισόδιο διαρκεί ένα με δύο μήνες, εφόσον πρόκειται για βραχεία αντιδραστική ψύχωση. Συχνά όμως το πρώτο επεισόδιο αποτελεί μέρος μιας χρόνιας ψύχωσης ή ψυχωσικής διαταραχής (ICD-10: F20-29), στην οποία περίπτωση χρειάζεται μακροχρόνια κάλυψη με αντιψυχωσικά (ιδίως αν παρατηρηθεί και ένα 2ο επεισόδιο).
Θεραπεία ψυχωσικού επεισοδίου
Η αντιμετώπιση ενός οξέος ψυχωσικού επεισοδίου είναι φαρμακευτική (αντιψυχωσικά φάρμακα). Όσο πιο γρήγορα παρέμβει κάποιος, τόσο καλύτερα είναι τα αποτελέσματα. Αυτό είναι το σημαντικότερο μήνυμα, “ζητήστε βοήθεια το συντομότερο δυνατό”.
Ξεχάστε τις εναλλακτικές προσεγγίσεις (ομοιοπαθητική, κα) σε αυτή τη φάση. Είτε κατ’οίκον είτε στο νοσοκομείο, πρέπει να χορηγηθούν ΑΜΕΣΑ αντιψυχωσικά φάρμακα που μειώνουν τα συμπτώματα, όπως για παράδειγμα τα παρακάτω:
Αυτά μπορεί να δράσουν άμεσα, μέσα σε λίγες ημέρες να ανακουφιστεί μερικώς ο ασθενής, αλλά τα συμπτώματα δεν εξαλείφονται μέχρι να δράσει πλήρως η αντιψυχωσική φαρμακευτική αγωγή, συνήθως σε διάστημα 2-6 εβδομάδων.
Οι ασθενείς παρακολουθούνται από τον ψυχίατρο, που ελέγχει την φαρμακευτική αγωγή για να σιγουρευτεί ότι έχει τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα, με την χαμηλότερη δοσολογία, και με τις ελάχιστες δυνατές παρενέργειες. Όλοι οι ασθενείς δεν έχουν την ίδια πορεία: (α) σε άλλους τα συμπτώματα εξαφανίζονται πλήρως, (β) άλλοι έχουν μια μέτρια πορεία, και (γ) άλλοι δεν ανταποκρίνονται στην φαρμακευτική αγωγή.
Το μεγάλο πρόβλημα με τους ασθενείς που εμφανίζουν ψυχωσικά στοιχεία είναι η συμμόρφωση στη φαρμακευτική αγωγή. Δηλαδή σε πολύ μεγάλο ποσοστό δεν λαμβάνουν την αγωγή που τους έχει προταθεί, καθώς υπάρχει έλλειψη εναισθησίας. Για αυτό το λόγο υπάρχει και ο νόμος νόμος 2071/1992 ο οποίος δίνει τη δυνατότητα για ακούσια νοσηλεία σε ψυχιατρική κλινική μετά από εισαγγελική παραγγελία. Δηλαδή την αναγκαστική, χωρίς τη συγκατάθεση του ασθενή εισαγωγή σε νοσοκομείο και την παραμονή του για θεραπεία, αρχικά για ένα διάστημα περίπου 2-3 εβδομάδων.
Ο σκοπός της θεραπείας είναι καταρχήν να μειώσει τα ψυχωτικά συμπτώματα, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτό. Σκοπός είναι επίσης να βοηθήσει τους ανθρώπους να μάθουν να διαχειρίζονται το πρόβλημά τους και να δημιουργήσουν ένα υποστηρικτικό δίκτυο για την πρόληψη της υποτροπής. Η θεραπεία περιλαμβάνει το συνδυασμό μιας συντονισμένης ομάδας ειδικών που δουλεύουν με τον ασθενή και την οικογένεια. Σε αυτή περιλαμβάνονται:
Αντιψυχωσική φαρμακευτική αγωγή (ο πιο σημαντικός παράγοντας στην οξεία φάση του ψυχωσικού επεισοδίου) που είναι ο κύριος άξονας της θεραπείας
Την ενημέρωση της οικογένειας και την υποστήριξη (ψυχοεκπαίδευση)
Ψυχοθεραπεία
Γενικά δεν θέλουμε οι άνθρωποι να υιοθετούν το ρόλο ενός "άρρωστου" ανθρώπου. Θέλουμε να επιστρέφουν στην κανονική ζωή τους και στη δουλειά παρά τα εμπόδια. Η βασική γραμμή είναι ότι το ψυχωσικό επεισόδιο είναι ένα εμπόδιο που μπορεί να ξεπεραστεί, και όχι απλά να "ξεχαστεί".
Οι άνθρωποι με ψύχωση τα πάνε σαφώς καλύτερα όταν η οικογένεια τους υποστηρίζει, τους βοηθούν να πηγαίνουν στα ραντεβού τους, να λαμβάνουν την φαρμακευτική αγωγή, να τρώνε σωστά, να κοιμούνται και να φροντίζουν τον εαυτό τους. Αυτές είναι σημαντικές δεξιότητες, καθώς το στρες μπορεί να προκαλέσει την υποτροπή. Οι γονείς επίσης μαθαίνουν πώς να ανταποκρίνονται όταν ο γιος ή η κόρη τους μιλά για εξωγήινους και FBI, πώς να εκφράζουν την αγάπη τους χωρίς να υποστηρίζουν της παραληρητικές ιδέες. Επίσης μαθαίνουν να αντιμετωπίζουν τις κρίσεις και τις αυτοκτονικές τάσεις.
Πως αντιμετωπίζουμε εναν ψυχωτικό ασθενή στην οξεία φάση
Καταρχήν πρέπει να έχετε στο μυαλό σας ότι οι παραληρητικές ιδέες (παρανοϊκές ιδέες) βιώνονται ως αληθινές από τον ασθενή. Ως εκ τούτου, δεν δέχονται καμίας λογικής ανακατασκευής ή επιχειρημάτων, και δεν υπάρχει κανένας τρόπος ο ασθενής να πειστεί για το λανθασμένο ή παράλογο των ιδεών του. Αυτό που πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστεί η κατάσταση όπως περιγράφηκε και παραπάνω, είναι ο ασθενής να λάβει αντιψυχωσικά φάρμακα το συντομότερο δυνατό για να περιοριστεί η κατάσταση.
Μακροχρόνια αντιμετώπιση
Στις περισσότερες περιπτώσεις εμφάνισης ενός πρώτου ψυχωσικού επεισοδίου χορηγείται προφυλακτική φαρμακευτική αγωγή (αντιψυχωσικά φάρμακα) για ένα χρονικό διάστημα μηνών, και αργότερα επανεκτιμάται η πορεία του ασθενούς. Εάν πρόκειται για ένα μεμονωμένο ψυχωσικό επεισόδιο που θα αποδράμει, μπορεί να μη χρειαστεί μακροχρόνια αγωγή. Ωστόσο οι περισσότεροι ασθενείς χρειάζεται να παίρνουν αντιψυχωσική αγωγή για χρόνια, απαραιτήτως εάν εμφανιστεί και ένα 2ο ή ένα 3ο επεισόδιο αργότερα.
Στη χρόνια φάση (και ενώ ο ασθενής λαμβάνει παράλληλα αντιψυχωσική αγωγή), η ψυχοθεραπεία και εναλλακτικές μέθοδοι (ομοιοπαθητική) μπορεί να είναι πολύτιμες, καθώς μπορεί να βοηθήσουν στη μείωση των δόσεων των αντιψυχωσικών φαρμάκων ή/και στη σημαντική βελτίωση στην κλινική εικόνα (δηλαδή στα "αρνητικά" και "θετικά" συμπτώματα).
Ενίσχυση των ασθενών
Μετά από ένα ψυχωτικό επεισόδιο, μερικοί ασθενείς επιστρέφουν γρήγορα στην φυσιολογική ζωή, ενώ παράλληλα λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή, ενώ άλλοι συνεχίζουν να έχουν ψυχωτικά συμπτώματα, αλλά σε μικρότερο βαθμό. Οι παραληρητικές ιδέες και οι ψευδαισθήσεις μπορεί να μην εξαλείφονται τελείως, αλλά είναι λιγότερο έντονες και ο ασθενής δεν τους δίνει σημασία και μαθαίνει να τις διαχειρίζεται. Είναι δηλαδή στο "πίσω μέρος του μυαλού τους" και μπορούν να αναγνωρίσουν πλέον το παράλογο των σκέψεων.
Οι ασθενείς ποικίλλουν ως προς την δεκτικότητα στη θεραπεία και συμμόρφωση στη φαρμακευτική αγωγή. Οι ασθενείς που λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή ίσως να αποφασίσουν ότι θέλουν να δοκιμάσουν μικρότερη δόση, ή να διακόψουν την αγωγή, για να δουν αν τα συμπτώματα θα επιστρέψουν. Μερικές φορές τα συμπτώματα δεν επιστρέφουν, και οι ασθενείς λαμβάνουν την μικρότερη δόση αντιψυχωσικών φαρμάκων, άλλες φορές τα συμπτώματα επιδεινώνονται και οι ασθενείς επιστρέφουν σε υψηλότερη δόση φαρμάκων.
Μήνυμα ελπίδας
Παλιότερα η σχιζοφρένεια είχε μονάχα μια ζοφερή πλευρά. Αλλά ευτυχώς με την εξέλιξη της φαρμακολογίας και την έγκαιρη θεραπεία τα πράγματα είναι πιο αισιόδοξα. Αν και η σχιζοφρένεια είναι μία σοβαρή νόσος (και χρονία συνήθως), το σημαντικό μήνυμα είναι ότι μπορεί να περιοριστεί πριν αυτή διαλύσει τη ζωή τους.
Ένα κομμάτι της θεραπείας είναι να περιοριστεί το στίγμα που συνδέεται με την σχιζοφρένεια (παράνοια), και να δείξουμε στους ασθενείς και στις οικογένειές τους, ότι είναι μια περισσότερο αντιμετωπίσιμη κατάσταση από όσο φαντάζονταν.
Ψυχωσικό Επεισόδιο - πρόγνωση
Τα καλά νέα για την θεραπεία της ψύχωσης: τα δεδομένα δείχνουν ότι η θεραπεία με αντιψυχωσικά φάρμακα μετά το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο μειώνει δραματικά τον αριθμό και την ένταση μιας πιθανής επανεμφάνισης στο μέλλον. Η σωστή σταθερή θεραπεία μέσα στα πρώτα δύο ή τρία χρόνια μετά το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο έχει αποδειχθεί ότι μειώνει την υποτροπή της ψύχωσης περισσότερο από 50% και προλαμβάνει τα προβλήματα και την δυσλειτουργία που σχετίζονται με την ψύχωση.
