Ψευδαισθήσεις – τι είναι;

Ψευδαισθήσεις - τι είναι;

Αν ψάξουμε στο λεξικό του Μπαμπινιώτη, θα δούμε τον εξής ορισμό για την "ψευδαίσθηση": (α) λειτουργική διαταραχή της αισθήσεως συνήθως με τη μορφή οπτικών ή ακουστικών εικόνων που δεν ανταποκρίνονται στον πραγματικό κόσμο, και (β) κάθε λανθασμένη ιδέα, αντίληψη, άποψη ή εντύπωση. Στην παρούσα σελίδα αναφερόμαστε στην πρώτη, ψυχιατρική άποψη του θέματος για τις ψευδαισθήσεις.

Με μια πιο κλινική ορολογία λοιπόν, οι ψευδαισθήσεις συνιστούν αντιληπτικά βιώματα της συνειδητότητας επί απουσίας πραγματικών αντικειμένων ή ερεθισμάτων. Ανάλογα με την αισθητηριακή λειτουργία που αφορούν, οι ψευδαισθήσεις διακρίνονται σε ακουστικές, οπτικές, οσφρητικές, απτικές, γευστικές, κοιναισθητικές (σωματικές). Στον παρακάτω πίνακα μπορείτε να δείτε τα είδη ψευδαισθήσεων και παραδείγματα.

ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΕΙΣ	Κατηγορίες και παραδείγματα
ΟΠΤΙΚΕΣ	"ασχημά­τιστες": λάμψη, σκιές "σχηματισμένες": αντικειμένα, ανθρώποι, αλλοίωση μεγέθους, έντασης χρωμάτων, κα
ΑΚΟΥΣΤΙΚΕΣ	"στοιχειώδεις": θόρυβος, μουσική, κρότοι, σφυ­ρίγματα, βόμβος, παρά­δοξοι ήχοι, εμβοές "λεκτικές": λέξεις, φωνές (στο 1ο ή 2ο πρόσωπο, σχολιάζουν, προτρέπουν, κα), ηχώ της σκέψης
ΟΣΦΡΗΤΙΚΕΣ	διάφορες (δυσάρεστες συνήθως) οσμές
ΑΠΤΙΚΕΣ (ΑΦΗ)	αίσθημα πίεσης, τρυπημάτων, ψυχρότητας, ύγρανσης, καύσους, κα
ΓΕΥΣΤΙΚΕΣ	δυσάρεστες, πικρές γεύσεις, αλλόκοτες γεύσεις ή απώλεια της γεύσης
ΣΩΜΑΤΙΚΕΣ	κιναισθητικές: αφορούν την θέση του σώματος, λειτουργία και θέση εσωτερικών οργάνων

Ψευδαισθήσεις - αιτίες

Οι ψευδαισθήσεις μπορεί να προκληθούν από πολλές διαφορετικές καταστάσεις και νοσήματα, που επηρεάζουν τις αισθήσεις, και δεν είναι πάντα ενδεικτικές της σχιζοφρένειας. Συνήθεις αιτίες των παραισθήσεων περιλαμβάνουν:

• ψυχικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια (ψυχωσική συνδρομή), διπολική διαταραχή, μείζων καταθλιπτικό επεισόδιο
• εξαρτησιογόνες ουσίες (πχ κάνναβη) και αλκοόλ
• νευρολογικές εκφυλιστικές νόσοι όπως η Νόσος Αλτσχάιμερ, η άνοια με σωμάτια Lewy ή νόσος Πάρκινσον (μετά την έναρξη θεραπείας με ντοπαμινεργικούς αγωνιστές), νόσος Huntington, νόσος Fahr, Σκλήρυνση κατά πλάκας (ΣΚΠ)
• έντονο άγχος, σε πένθος
• μείωση ή απώλεια όρασης (όπως στο σύνδρομο Charles Bonnet), βλά­βες των οφθαλμών, του οπτικού νεύρου και ταινίας, και της οπτικής ακτινοβολίας
• επίκτητη κώφωση
• τραύματα κεφαλής, βλάβες ινιακού ή κροταφικών λοβών
• παρενέργειες από φάρμακα
• μετά από χειρουργική επέμβαση και αναισθησία
• επιληψία, ιδίως κροταφική (μετακριτική και μεσοκριτική ψύχωση)
• ημικρανίες
• οργανικό ψυχοσύνδρομο

Μερικές φορές οι παραισθήσεις μπορεί να είναι προσωρινές, για παράδειγμα όταν υπάρχει υψηλός πυρετός ή όταν ξυπνάτε ή κοιμάστε. Μπορούν επίσης να προκληθούν από λοιμώξεις (ιδίως ερπητική εγκεφαλίτιδα), καρκίνο στον εγκέφαλο, ειδικά σε άτομα της τρίτης ηλικίας.

Κλινική σημασία ψευδαισθήσεων

Οι ψευδαισθήσεις δεν έχουν όλες την ίδια κλινική βαρύτητα. Θεωρείται απαραίτητο κατά την αξιολόγηση των διαταραχών της αντίληψης να εκτιμώνται: (α) το περιεχόμενο των ψευδαισθήσεων, (β) αν συνδέονται με τη λήψη φαρμάκων ή άλλων ουσιών, (γ) αν συνοδεύονται από διαταραχές της συνείδησης (γιατί μπορεί να οφείλονται σε σωματική νόσο), (δ) αν η εμφάνιση τους συμπίπτει με έντονες ψυχοπιεστικές καταστάσεις, (ε) αν είναι σύντονες ή όχι με τη συναισθηματική κατάσταση του ασθενούς και (στ) η χρονική περίοδος που εμφανίζονται.

Οπτικές ψευδαισθήσεις

Η παρουσία οπτικών ψευδαισθήσεων, χωρίς να συνοδεύονται από ακουστικές, υποδηλώνει συνήθως οργανική εγκεφαλική νόσο.

Ακουστικές ψευδαισθήσεις

Οι ακουστικές ψευδαισθήσεις παρατηρούνται στη σχιζοφρένεια σε ποσοστό 70% περίπου, είναι από τα πιο συχνά συμπτώματα. Ο ασθενής μπορεί να ακούει φωνές, συνομιλίες, θόρυβο, κα.

Γευστικές και οσφητικές ψευδαισθήσεις

Οι οσφρητικές και γευστικές ψευδαισθήσεις είναι λιγότερο συχνές, και συνοδεύ­ουν συνήθως τις επιληπτικές κρίσεις που έχουν εστία στον έσω κροταφικό λοβό (κρίσεις αγκίστρου).

Ύπνος και ψευδαισθήσεις

Οι υπναγωγικές ψευδαισθήσεις (hypnagogic hallucinations) είναι πολύ ζωντανές ακουστικές ή οπτικές ονειρικού τύπου εμπειρίες κατά τη μετάβαση από την εγρήγορση στον ύπνο, που έχουν συνήθως τρομακτικό και αγωνιώδη χαρακτήρα. Οι υπνοπομπικές ψευδαισθήσεις (hypnopompic hallucinations) είναι παρόμοιες εμπειρίες με τις υπναγωγικές, με τη διαφορά ότι εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της αφύπνισης.

Ψευδο-ψευδαισθήσεις

Εκτός από τις ψευδαισθήσεις υπάρχουν και οι ψευδο-ψευδαισθήσεις (ψευδαισθητώσεις), οι οποίες διαχωρίζονται από τις ψευδαισθήσεις από το γεγονός ότι ο ασθενής μετά το πέρας του ψευδαισθητικού επεισοδίου (όπως για παράδειγμα συμβαίνει σε νευρολογικές, μη ψυχωσικές διαταραχές, πχ σε επιληψία κροταφικού λοβού), αντιλαμβάνεται το ψευδές βίωμα. Στις ψευδο-ψευδαισθήσεις περιλαμβάνονται και οι υπναγωγικές και οι υπνοπομπικές ψευδαισθήσεις που παρατηρούνται κατά την επέλευση του ύπνου και την αφύπνιση, αντίστοιχα.

Μνημονικές ψευδαισθήσεις

Μια άλλη κατηγορία ψευδαισθήσεων που δεν αφορούν άμεσα τις αισθήσεις, είναι οι μνημονικές ψευδαισθήσεις (ή ψευδομνησίες) που συνίστανται στην κυριολεκτική κατασκευή αναμνήσεων, συμβάντων που ουδέποτε έλαβαν χώρα. Τέτοιες εξολοκλήρου κατασκευασμένες αναμνήσεις καλύπτουν κατά κανόνα μνημονικά κενά, εξαιτίας αμνησιών ποικίλης αιτιολογίας, όπως στο σύνδρομο Korsakoff.

Ψευδαισθήσεις - θεραπεία

Η θεραπεία για τις ψευδαισθήσεις θα εξαρτηθεί από την αιτία που τις προκαλεί. Για παράδειγμα, εάν υπάρχει η σχιζοφρένεια (ψυχωσική συνδρομή), θα χρειαστεί θεραπεία με αντιψυχωσικά φάρμακα.