Κάνε το Τεστ
ανοια, αλτσχαιμερ, τι ειναι, προσδοκιμο ζωης, αλτσχαιμερ, υπνος

Άνοια και Αλτσχάιμερ: στάδια, συμπτώματα, θεραπεία

Άνοια - Αλτσχάιμερ

Η άνοια είναι μια νευροεκφυλιστική νόσος που επηρεάζει την μνήμη, τη σκέψη, την λήψη αποφάσεων και μειώνει το προσδόκιμο ζωής. Το Alzheimer (νόσος Αλτσχάιμερ) είναι ο πιο κοινός τύπος άνοιας. Υπολογίζεται ότι περίπου 5 εκατομμύρια ενήλικες, 65 ετών και άνω, είχαν διαγνωστεί με άνοια το 2014 και πως μέχρι το 2050 ο αριθμός αυτός θα φτάσει τα 12 εκατομμύρια, επηρεάζοντας τις γνωσιακές τους ικανότητες και το προσδόκιμο ζωής.

Αν και η άνοια παρατηρείται κυρίως σε ηλικιωμένους ανθρώπους, δεν αποτελεί φυσιολογικό κομμάτι της γήρανσης. Υπάρχουν άνθρωποι που ζουν την ζωή τους, μεγαλώνουν και δεν εμφανίζουν ποτέ άνοια.

Ανοια - συμπτώματα

Επειδή η "άνοια" είναι ένας γενικός όρος, τα συμπτώματά της ποικίλλουν από άτομο σε άτομο. Ανάλογα με την περιοχή του εγκεφάλου στην οποία εμφανίζεται η βλάβη και το βαθμό της καταστροφής των νευρικών κυττάρων, η άνοια μπορεί να επηρεάσει διαφορετικά τον κάθε άνθρωπο και να προκαλεί διαφορετικά συμπτώματα. Γενικά, οι ασθενείς που πάσχουν από άνοια εμφανίζουν προβλήματα με:

  • Την μνήμη
  • Την προσοχή
  • Την επικοινωνία
  • Την σκέψη, την κρίση και την επίλυση προβλημάτων

Για παράδειγμα, σημάδια που δείχνουν ίσως την έναρξη άνοιας περιλαμβάνουν τα εξής:

  • να χάνεται σε μια γνωστή γειτονιά
  • να χρησιμοποιεί ασυνήθιστες λέξεις όταν αναφέρεται σε οικεία αντικείμενα
  • να ξεχνά τα ονόματα μελών της οικογένειας και στενών φίλων
  • να ξεχνά τις παλιές αναμνήσεις
  • που δεν μπορεί να ολοκληρώσει μόνος του όσα έχει να κάνει

Τα συμπτώματα της άνοιας εξαρτώνται από την αιτία, αλλά τα πιο συχνά είναι τα εξής:

Γνωσιακές αλλαγές:

  • Απώλεια μνήμης, η οποία συνήθως παρατηρείται από κάποιο άλλο άτομο
  • Δυσκολία στην επικοινωνία ή στην εύρεση λέξεων
  • Προβλήματα όρασης και προσανατολισμού, όπως το να χάνεται κάποιος ενώ οδηγεί
  • Δυσκολία στη σκέψη ή στην επίλυση προβλημάτων
  • Δυσκολία στη διαχείριση πολύπλοκων εργασιών
  • Δυσκολία στην οργάνωση
  • Δυσκολία στο συγχρονισμό και στις κινήσεις
  • Σύγχυση και αποπροσανατολισμός

Ψυχολογικές αλλαγές:

αλτσχαιμερ ανοια alzheimer προσδοκιμο ζωης εξελιξη mri σταδια

Ποιοι είναι οι πιο συχνοί τύποι άνοιας;

Ο όρος "άνοια" είναι ένας γενικός όρος, που περιλαμβάνει διαφορετικούς παθογενετικούς μηχανισμούς. Οι πιο συχνοί τύποι άνοιας είναι οι εξής:

  • Το Alzheimer (νόσος Αλτσχάιμερ): αυτός είναι ο πιο κοινός τύπος άνοιας, και αποτελεί το 60-80% των περιπτώσεων. Χαρακτηρίζεται από τη συσσώρευση δύο πρωτεϊνών, β-αμυλοειδούς και πρωτεϊνης ταυ, που οδηγούν σε καταστροφή των συνδέσεων μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων, προκαλώντας τελικά το θάνατο τους. Το χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι η δυσκολία να θυμηθεί κάποιος πρόσφατα γεγονότα, όπως μια συζήτηση που έγινε πριν από λίγα λεπτά ή ώρες, ενώ η δυσκολία να θυμηθεί κάποιος παλιές αναμνήσεις παρατηρείται αργότερα στη νόσο. Η δυσκολία στο περπάτημα ή στις συζητήσεις ή οι αλλαγές στην προσωπικότητα εμφανίζονται αργότερα. Το οικογενειακό ιστορικό είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας κινδύνου. Αν κάποιος έχει ένα συγγενή πρώτου βαθμού με Alzheimer αυξάνεται ο κίνδυνος να εμφανιστεί και στον ίδιο κατά 10-30%.
  • Η αγγειακή άνοια: αποτελεί περίπου το 10% των περιπτώσεων άνοιας. Η αγγειακή άνοια προκαλείται από βλάβη στα αιμοφόρα αγγεία του εγκεφάλου, η οποία μειώνει τη ροή του αίματος στα εγκεφαλικά κύτταρα και επηρεάζει τον τρόπο λειτουργίας τους. Η αγγειακή άνοια συνδέεται με εγκεφαλικά επεισόδια ή άλλα θέματα που σχετίζονται με την ροή του αίματος στον εγκέφαλο. Περίπου το 20% των ανθρώπων που θα υποστούν εγκεφαλικό, αναπτύσσουν άνοια που σχετίζεται με εγκεφαλικό τους επόμενους έξι μήνες. Ο διαβήτης, η υψηλή αρτηριακή πίεση και η υψηλή χοληστερόλη αποτελούν επίσης παράγοντες κινδύνου. Τα συμπτώματα εξαρτώνται από την περιοχή του εγκεφάλου που επηρεάζεται και το μέγεθός της. Η ασθένεια εξελίσσεται σταδιακά, πράγμα το οποίο σημαίνει ότι τα συμπτώματα μπορεί ξαφνικά να επιδεινωθούν αν το άτομο πάθει περισσότερα εγκεφαλικά επεισόδια ή μικροεγκεφαλικά.
  • Η άνοια με σωμάτια Lewy: εκτός από τα τυπικά συμπτώματα της άνοιας όπως η απώλεια μνήμης, οι άνθρωποι με αυτή τη μορφή άνοιας έχουν προβλήματα στην κίνηση ή στην ισορροπία, όπως η δυσκαμψία ή το τρέμουλο. Πολλοί άνθρωποι βιώνουν αλλαγές στην πνευματική διαύγεια που περιλαμβάνουν την υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας και τη σύγχυση. Μπορεί επίσης να δυσκολεύονται να κοιμηθούν το βράδυ ή να έχουν οπτικές παραισθήσεις (να βλέπουν ανθρώπους, αντικείμενα   που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα).
  • Η μετωποκροταφική άνοια: αυτός ο τύπος άνοιας συχνά οδηγεί σε αλλαγές στην προσωπικότητα και στη συμπεριφορά εξαιτίας του τμήματος του εγκεφάλου που επηρεάζεται. Οι άνθρωποι με αυτή την νόσο μπορεί να φέρουν τον εαυτό τους σε δύσκολη θέση ή να συμπεριφέρονται ανάρμοστα. Για παράδειγμα, ένα άτομο που ήταν προσεκτικό στον τρόπο που μιλούσε μπορεί να κάνει προσβλητικά σχόλια και να παραμελεί τις υποχρεώσεις του στο σπίτι ή στη δουλειά. Μπορεί επίσης να υπάρχουν προβλήματα σε γλωσσικές δεξιότητες όπως η ομιλία ή η κατανόηση.

Τα συμπτώματα άνοιας σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να οφείλονται σε μια αναστρέψιμη αιτία όπως οι παρενέργειες φαρμάκων, η αυξημένη πίεση τον εγκέφαλο, η ανεπάρκεια βιταμινών, και η δυσλειτουργία του θυρεοειδή αδένα. Οι γιατροί είναι σημαντικό να αξιολογούν όλες αυτές τις αναστρέψιμες αιτίες στους ασθενείς που ανησυχούν μήπως έχουν άνοια, γιατί αυτές ενώ μοιάζουν με άνοια, βελτιώνονται ή θεραπεύονται με την κατάλληλη αγωγή.

Άνοια και προσδόκιμο ζωής

Το προσδόκιμο επιβίωσης εξαρτάται από την μορφή της άνοιας από την οποία πάσχει ο ασθενής (αν είναι δηλαδή Αλτσχάιμερ, αγγειακή άνοια, Lewy ή μετωποκροταφική άνοια). Γενικά μιλώντας οι μελέτες δείχνουν ότι το προσδόκιμο ζωής είναι 4 έως 10 χρόνια μετά τη διάγνωση της άνοιας, αλλά κάποιοι φτάνουν τα 20 χρόνια ή περισσότερο.

Ποιοι είναι οι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της άνοιας;

Οι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της άνοιας είναι οι εξής:

  • Ηλικία: ο ισχυρότερος παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση άνοιας είναι η προχωρημένη ηλικία, με τις περισσότερες περιπτώσεις να εμφανίζονται σε ανθρώπους 65 ετών και άνω.
  • Οικογενειακό ιστορικό: οι άνθρωποι που έχουν γονείς ή συγγενείς με άνοια είναι πολύ πιο πιθανό να εμφανίσουν άνοια.
  • Εθνικότητα/καταγωγή: οι ηλικιωμένοι Αφροαμερικάνοι έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσουν άνοια από ότι οι λευκοί. Οι Ισπανόφωνοι έχουν 1,5 περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν άνοια από ότι οι λευκοί.
  • Προβλήματα του καρδιαγγειακού: η υψηλή αρτηριακή πίεση, η υψηλή χοληστερόλη και το κάπνισμα αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας αν δεν αντιμετωπιστούν κατάλληλα.
  • Τραυματισμοί στο κεφάλι: οι τραυματισμοί στο κεφάλι αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας, ειδικά αν είναι σοβαροί ή επαναλαμβανόμενοι.

Πώς γίνεται η διάγνωση της άνοιας;

Ο γιατρός σας θα σας κάνει κάποια διαγνωστικά τεστ (όπως το Mini Mental State Examination - MMSE και το τεστ ρολογιού) για να αξιολογήσει την προσοχή, την μνήμη και άλλες γνωστικές ικανότητες και να καταλήξει στο εάν συντρέχει λόγος ανησυχίας. Η κλινική εξέταση, οι εξετάσεις αίματος, η μαγνητική ή η αξονική τομογραφία βοηθούν στον εντοπισμό της υποκείμενης αιτίας.

Στην περίπτωση της άνοιας μικτού τύπου, πολλές μορφές άνοιας εμφανίζονται ταυτόχρονα στον εγκέφαλο, ειδικά στους ανθρώπους άνω των 80 ετών. Για παράδειγμα, ένα άτομο μπορεί να έχει Alzheimer και αγγειακή άνοια ταυτόχρονα. Δεν είναι πάντα προφανές αν ένα άτομο έχει μικτού τύπου άνοια μέχρι τα συμπτώματα της μιας μορφής άνοιας να είναι εμφανή ή να αλληλεπικαλύπτονται από τα συμπτώματα ενός άλλου τύπου άνοιας. Η εξέλιξη της νόσου μπορεί να είναι πιο γρήγορη συγκριτικά με τις περιπτώσεις στις οποίες παρατηρείται μια μόνο μορφή άνοιας.

Τεστ άνοιας

Συχνά γίνεται με τη χρήση των παρακάτω δύο τεστ άνοιας, τα οποία ελέγχουν τη μνήμη, γλώσσα, προσανατολισμό, γραφή κ.α.

Λάβετε υπόψη ότι τα παρακάτω στάδια παρέχουν μια συνολική ιδέα για το πώς αλλάζουν οι ικανότητες μόλις εμφανιστούν τα συμπτώματα και θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο ως γενικός οδηγός. Δεν υπάρχει συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που διαρκεί κάθε στάδιο. Δεν υπάρχει πεπερασμένη αρχή και τέλος σε κάθε στάδιο, καθώς τα περισσότερα στάδια συνδυάζονται.

ανοια προσδοκιμο ζωης σταδια αλτσχαιμερ

Στάδια εξέλιξης του Αλτσχάιμερ και συμπτώματα

1ο Στάδιο: ΧΩΡΙΣ ΕΚΠΤΩΣΗ: Σε αυτό το στάδιο, η νόσος του Αλτσχάιμερ δεν είναι ανιχνεύσιμη και δεν είναι εμφανή προβλήματα μνήμης ή άλλα συμπτώματα άνοιας.

2ο Στάδιο: ΠΟΛΥ ΗΠΙΑ ΕΚΠΤΩΣΗ: Ο ασθενής μπορεί να παρατηρήσει μικρά προβλήματα μνήμης ή να χάνει πράγματα στο σπίτι, αν και όχι σε βαθμό που η απώλεια μνήμης μπορεί εύκολα να διακριθεί από τη "φυσιολογική" (αναμενόμενη) απώλεια μνήμης που σχετίζεται με την ηλικία. Το άτομο θα συνεχίσει να αποδίδει καλά στα τεστ μνήμης και η ασθένεια είναι απίθανο να ανιχνευθεί από γιατρούς ή οικείους.

3ο Στάδιο: ΗΠΙΑ ΕΚΠΤΩΣΗ. Σε αυτό το στάδιο, οι φίλοι και τα μέλη της οικογένειας του ηλικιωμένου μπορεί να αρχίσουν να παρατηρούν προβλήματα μνήμης και γνωσιακών λειτουργιών. Τα διάφορα τεστ μνήμης και γνωσιακών λειτουργιών πλέον επηρεάζονται, είναι δυνατή η ανίχνευση της νόσου. Οι ασθενείς στο στάδιο 3 θα έχουν δυσκολίες σε πολλούς τομείς όπως:

  • βρίσκοντας τη σωστή λέξη κατά τη διάρκεια των συνομιλιών
  • θυμάται ονόματα νέων γνωστών
  • προγραμματισμός και οργάνωση
  • Τα άτομα με Αλτσχάιμερ σταδίου τρίτου μπορεί επίσης να χάνουν συχνά προσωπικά αντικείμενα, συμπεριλαμβανομένων τιμαλφών.

4ο Στάδιο: ΜΕΤΡΙΑ ΕΚΠΤΩΣΗ. Στο στάδιο τέταρτο της νόσου του Αλτσχάιμερ είναι εμφανή τα ξεκάθαρα συμπτώματα της νόσου του Αλτσχάιμερ. Ασθενείς με νόσο Αλτσχάιμερ σταδίου τέταρτου:

  • Δυσκολεύονται με την απλή αριθμητική
  • Μπορεί να ξεχάσει λεπτομέρειες για το ιστορικό της ζωής τους
  • Έχουν κακή βραχυπρόθεσμη μνήμη (μπορεί να μην θυμούνται τι έφαγαν για πρωινό, για παράδειγμα)
  • Αδυναμία διαχείρισης οικονομικών και πληρωμής λογαριασμών

5ο Στάδιο: ΣΧΕΤΙΚΑ ΣΟΒΑΡΗ ΕΚΠΤΩΣΗ. Κατά τη διάρκεια του πέμπτου σταδίου του Αλτσχάιμερ, οι ασθενείς αρχίζουν να χρειάζονται βοήθεια με πολλές καθημερινές δραστηριότητες. Τα άτομα στο πέμπτο στάδιο της νόσου μπορεί να εμφανίσουν:

  • Σημαντική σύγχυση
  • Δυσκολία να ανακαλέσουν απλές πληροφορίες για τον εαυτό τους, όπως τον δικό τους αριθμό τηλεφώνου
  • Δυσκολία στο να ντυθούν σωστά
  • Συνήθως διατηρούν μια μικρή λειτουργικότητα, για παράδειγμα μπορούν ακόμα να κάνουν μπάνιο και να χρησιμοποιήσουν την τουαλέτα μόνοι τους. Επίσης, συνήθως εξακολουθούν να αναγνωρίζουν τα μέλη της οικογένειάς τους και κάποιες λεπτομέρειες για τις προσωπικές τους ιστορίες, ειδικά την παιδική και νεανική τους ηλικία.

6ο Στάδιο: ΣΟΒΑΡΗ ΕΚΠΤΩΣΗ. Οι ασθενείς με το έκτο στάδιο της νόσου του Αλτσχάιμερ χρειάζονται συνεχή επίβλεψη και συχνά χρειάζονται επαγγελματική φροντίδα. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν:

  • Σύγχυση ή άγνοια του περιβάλλοντος
  • Σημαντικές αλλαγές προσωπικότητας και πιθανά προβλήματα συμπεριφοράς
  • Ανάγκη για βοήθεια σε δραστηριότητες της καθημερινής ζωής, όπως η τουαλέτα και το μπάνιο
  • Αδυναμία αναγνώρισης προσώπων, εκτός από τους στενότερους φίλους και συγγενείς
  • Αδυναμία να θυμηθούν τις περισσότερες λεπτομέρειες της προσωπικής ιστορίας
  • Απώλεια κοπράνων και ούρων
  • Περιπλάνηση

7ο Στάδιο: ΠΟΛΥ ΣΟΒΑΡΗ ΕΚΠΤΩΣΗ: το έβδομο στάδιο είναι το τελικό στάδιο της νόσου του Αλτσχάιμερ. Επειδή η νόσος του Αλτσχάιμερ είναι μια ανίατη ασθένεια, οι ασθενείς στο έβδομο στάδιο πλησιάζουν στο θάνατο. Στο έβδομο στάδιο της νόσου, οι ασθενείς χάνουν εντελώς την ικανότητα να ανταποκρίνονται στο περιβάλλον τους ή να επικοινωνούν. Ενώ μπορεί ακόμα να είναι σε θέση να προφέρουν κάποιες έξεις και φράσεις, δεν έχουν καμία εικόνα για την κατάστασή τους και χρειάζονται συνεχή βοήθεια σε όλες τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Στα τελικά στάδια της νόσου, οι ασθενείς μπορεί να χάσουν την ικανότητά τους να καταπιούν.

Άνοια και ύπνος

Η διαταραχές του ύπνου μπορεί να επηρεάσουν έως και το 25% των ατόμων με ήπια έως μέτρια άνοια και το 50% των ατόμων με σοβαρή άνοια. Πιθανά προβλήματα ύπνου μπορεί να περιλαμβάνουν την υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας και αϋπνία το βράδυ, με δυσκολία επέλευσης ύπνου και διατήρησης του ύπνου. Συχνά ξυπνήματα κατά τη διάρκεια της νύχτας και πρώιμη αφύπνιση είναι επίσης συχνά. Οι διαταραχές ύπνου τείνουν να επιδεινώνονται καθώς η άνοια εξελίσσεται σε βαρύτητα.

Πώς μπορεί να θεραπευτεί η άνοια;

Η αντιμετώπιση της άνοιας εξαρτάται από την υποκείμενη αιτία. Οι νευροεκφυλιστικές μορφές άνοιας, όπως το Alzheimer, δεν έχουν θεραπεία, αν και υπάρχουν φάρμακα που βοηθούν στην προστασία του εγκεφάλου ή στη διαχείριση των συμπτωμάτων, όπως το άγχος ή οι αλλαγές στη συμπεριφορά. Γίνονται πολλές μελέτες ώστε να βρεθούν νέα φάρμακα για την άνοια.

Τον Ιούνιο 2021 ο Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων (FDA) ανακοίνωσε ότι χορήγησε άδεια έγκρισης για το φάρμακο Aducanumab (Aduhelm) που ανέπτυξε η εταιρεία Biogen για ασθενείς με Αλτσχάιμερ. Το Aduhelm έχει ως στόχο την απομάκρυνση των επικίνδυνων συσσωματώσεων πρωτεΐνης (βήτα-αμυλοειδής) από τον εγκέφαλο. Ωστόσο υπάρχουν έντονες διαφωνίες και προβληματισμοί σχετικά με το πόσο αποτελεσματικό είναι το φάρμακο, επειδή τα αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών ήταν αμφιλεγόμενα. Στην παρούσα φάση υπάρχει πλήθος φαρμάκων για την άνοια που όμως βρίσκονται στη φάση κλινικών δοκιμών (πειραματικά ακόμα).

Ο υγιεινός τρόπος ζωής, που περιλαμβάνει τακτική άσκηση, υγιεινή διατροφή, διακοπή καπνίσματος, αντιμετώπιση υπέρτασης και διατήρηση των κοινωνικών σχέσεων, μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης χρόνιων ασθενειών και μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης άνοιας.

Τι μπορώ να κάνω αν ένα αγαπημένο μου πρόσωπο έχει άνοια;

Το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον αποτελούν το υποστηρικτικό δίκτυο του ασθενή με άνοια και για αυτό είναι πολύ σημαντικά. Αν υποπτεύεστε ότι κάποιο κοντινό σας πρόσωπο έχει άνοια καλό είναι να:

  • Μιλήσετε με το αγαπημένο σας πρόσωπο: συζητήστε να επισκεφτείτε ένα γιατρό για να πάρετε μια γνώμη για όλες τις αλλαγές που έχετε παρατηρήσει. Μιλήστε ανοιχτά για την οδήγηση ή για το γεγονός ότι χρειάζεται να έχει πάντα μαζί του την ταυτότητά του.
  • Κανονίστε μια επίσκεψη στο γιατρό σας: μπορείτε να κλείσετε ένα ραντεβού με έναν γιατρό με τον οποίο νιώθετε άνετα ώστε να αξιολογήσει την κατάσταση.
  • Μιλήσετε με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς σας: αρχίστε να κάνετε έναν προγραμματισμό και να δείτε πως θα αντιμετωπίσετε την κατάσταση.

Πρόληψη της άνοιας

Δεν υπάρχει επιστημονικά αποδεδειγμένος τρόπος για την πρόληψη της άνοιας. Υπάρχουν ωστόσο, πράγματα που μπορεί να κάνει ο καθένας και να βοηθούν, όπως:

  • Να κρατάμε το μυαλό μας ενεργό: δραστηριότητες όπως το διάβασμα, τα παζλ, τα παιχνίδια λέξεων και μνήμης ίσως να καθυστερούν την έναρξη της άνοιας και να ελαττώνουν τις επιδράσεις της.
  • Να είμαστε φυσικά και κοινωνικά δραστήριοι: η φυσική άσκηση και η κοινωνική αλληλεπίδραση ίσως να καθυστερούν την έναρξη της άνοιας και να μειώνουν τα συμπτώματά της. Καλό είναι να αφιερώνουμε 150 λεπτά την εβδομάδα στην άσκηση.
  • Διακοπή του καπνίσματος: πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι το κάπνισμα στη μέση ηλικία και μετά ίσως να αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της άνοιας και ασθενειών των αιμοφόρων αγγείων. Η διακοπή του καπνίσματος μειώνει τον κίνδυνο και βελτιώνει γενικά την υγεία μας.
  • Επαρκής πρόσληψη βιταμινών: οι μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι με χαμηλά επίπεδα βιταμίνης D στο αίμα είναι πιο πιθανό να εμφανίζουν Alzheimer και άλλες μορφές άνοιας. Η βιταμίνη D υπάρχει σε πολλές τροφές, συμπληρώματα και κυρίως η σύνθεσή της γίνεται στο δέρμα από την έκθεση στον ήλιο. Είναι σημαντικό να έχουμε επαρκή επίπεδα βιταμίνης D, όπως και βιταμινών του συμπλέγματος Β και βιταμίνης C.
  • Αντιμετώπιση των θεμάτων ψυχικής υγείας: είναι πολύ σημαντικό να έχουμε καλή ψυχική υγεία. Αν κάποιο άτομο έχει θέματα άγχους ή κατάθλιψης χρειάζεται να ζητήσει την βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή.
  • Ισορροπημένη διατροφή: μια διατροφή, όπως η Μεσογειακή, που είναι πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, τροφές ολικής άλεσης και ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, τα οποία υπάρχουν σε συγκεκριμένα ψάρια και ξηρούς καρπούς, προάγει την υγεία και μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης της άνοιας. Αυτή η διατροφή επίσης συμβάλλει στην καλή υγεία του καρδιαγγειακού.
  • Ποιοτικός ύπνος: όλοι μας χρειάζεται να κοιμόμαστε επαρκώς το βράδυ ώστε να είμαστε λειτουργικοί και με καλή διάθεση. Η υγιεινή ύπνου βοηθά ώστε να κοιμόμαστε καλά.
  • Αντιμετώπιση άλλων θεμάτων υγείας: ιδίως όσων επηρεάζουν το κυκλοφορικό σύστημα, όπως της υπέρτασης. Επίσης, οι άνθρωποι που έχουν θέματα ακοής έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να εμφανίσουν εξασθένηση των γνωστικών ικανοτήτων τους. Η πρώιμη θεραπεία των προβλημάτων ακοής, όπως με η χρήση ακουστικών, βοηθά στη μείωση του κινδύνου της άνοιας.

Ενίσχυση του νευρικού συστήματος

Για την ενίσχυση του οργανισμού γενικότερα, των γνωσιακών λειτουργικών και της αντιμετώπισης του στρες/άγχους, υπάρχουν αποτελεσματικές λύσεις μέσα από την ΟΜΟΙΟΠΑΘΗΤΙΚΗ και το ΒΕΛΟΝΙΣΜΟ.