Η Κατάθλιψη στους ηλικιωμένους / Γεροντική κατάθλιψη

Η κατάθλιψη στην τρίτη ηλικία / Γεροντική κατάθλιψη

Η κατάθλιψη μπορεί να εμφανιστεί στους ηλικιωμένους, αλλά δεν αποτελεί φυσιολογικό μέρος της γήρανσης. Συχνά εμφανίζεται σε άτομα της τρίτης ηλικίας, τα οποία συνήθως αντιμετωπίζουν και άλλα προβλήματα υγείας. Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης νοσημάτων (στις ΗΠΑ), η γεροντική κατάθλιψη επηρεάζει το 1-5% του γενικού πληθυσμού των ηλικιωμένων, το 13,5% των ηλικιωμένων που χρειάζονται ιατρική φροντίδα στο σπίτι, και το 11,5% των ηλικιωμένων που βρίσκονται σε νοσοκομεία.

Οι ηλικιωμένοι αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της υποδιάγνωσης της κατάθλιψης και συνεπώς την έλλειψη θεραπείας επειδή μερικά από τα συμπτώματα μπορεί να μιμούνται ή να θεωρούνται ως κάποια που οφείλονται στην ηλικία.

Κατάθλιψη και μελαγχολία στην τρίτη ηλικία

Οι ηλικιωμένοι ασθενείς γενικά διστάζουν να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους ή σε κάποιες περιπτώσεις δεν μπορούν οι ίδιοι να καταλάβουν ότι τα ψυχο-σωματικά συμπτώματα που τους ταλαιπωρούν μπορεί να είναι σημάδι της κατάθλιψης. Ιδίως για τους ηλικιωμένους ασθενείς που ζουν μόνοι τους, η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση μπορεί να τους δυσκολεύει να ζητήσουν βοήθεια.

Τα συμπτώματα μπορεί επίσης να αξιολογούνται σωστά λόγω άλλων νοσημάτων, φαρμακων ή αλλαγών στη ζωή. Επίσης όσον αφορά την γηριατρική κατάθλιψη, υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην κατάθλιψη και στην άνοια, καθώς η κατάθλιψη αποτελεί μια κατάσταση η οποία μπορεί να αντιμετωπιστεί.

Ηλικιωμένοι και κατάθλιψη - απαραίτητες οι γνώσεις Ψυχογηριατρικής

Οι ηλικιωμένοι ασθενείς θα πρέπει να παρακολουθούνται από ψυχιάτρους που έχουν ειδικές γνώσεις Ψυχογηριατρικής. Οι ασθενείς της τρίτης ηλικίας είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στα φάρμακα, στις παρενέργειές τους και τις αλληλεπιδράσεις τους. Υπάρχουν ειδικές κατευθυντήριες οδηγίες για τη θεραπεία της κατάθλιψης (και άλλων ψυχικών διαταραχών) στους ηλικιωμένους, που αφορούν τα καλύτερα φάρμακα και τη δοσολογία τους. Αυτά αποτελούν ιδιαίτερη γνώση την οποία δεν κατέχουν όλοι οι ψυχίατροι (και πολλοί λιγότεροι νευρολόγοι), παρά μόνο όσοι έχουν ασχοληθεί ιδιαίτερα με το συγκεκριμένο θέμα ή έχουν εμπειρία από ειδικές ψυχογηριατρικές κλινικές και ειδικά ιατρεία (που είναι ελάχιστα στην Ελλάδα).

Συμπτώματα της γεροντικής κατάθλιψης

Τα ουσιαστικά χαρακτηριστικά ενός καταθλιπτικού επεισοδίου είναι ότι για τουλάχιστον δύο εβδομάδες το άτομο έχει καταθλιπτική διάθεση (για την περισσότερη ώρα της ημέρας, σχεδόν κάθε μέρα) ή απώλεια ενδιαφέροντος ή ευχαρίστησης από δραστηριότητες που αγαπούσε. Σύμφωνα με την Ψυχογηριατρική, τα πιο συχνά συμπτώματα της κατάθλιψης στους ηλικιωμένους περιλαμβάνουν:

• Επίμονη θλίψη ή μελαγχολία
• Κακή διάθεση
• Υπερβολική ανησυχία για τα οικονομικά και τα προβλήματα υγείας
• Συχνό κλάμα
• Αίσθηση αναξιότητας, ανικανότητας και απελπισίας
• Αλλαγές βάρους
• Εμμονές
• Δυσκολία στον ύπνο, αϋπνία
• Έλλειψη συγκέντρωσης
• Παράπονα για σωματικά προβλήματα (ψυχοσωματικά συμπτώματα, ανεξήγητοι σωματικοί πόνοι ή προβλήματα του γαστρεντερικού)
• Απόσυρση από κοινωνικές δραστηριότητες

Άλλα ιατρικά προβλήματα και γεροντική κατάθλιψη

Τα ιατρικά προβλήματα (υποκείμενα νοσήματα, σωματικές νόσοι), περιλαμβανομένων και των χρόνιων προβλημάτων υγείας, μπορούν να αποτελέσουν την αιτία, ή να χειροτερεύσουν τα συμπτώματα της κατάθλιψης στους ηλικιωμένους ασθενείς. Οποιοδήποτε ιατρικό πρόβλημα, πιο συγκεκριμένα εκείνα που είναι επίπονα, που καταβάλλουν το σώμα ή απειλούν την ζωή μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα κατάθλιψης, και περιλαμβάνουν:

• Τον καρκίνο
• Την νόσο του Parkinson
• Τα καρδιαγγειακά προβλήματα
• Τον συστηματικό ερυθηματώδη λύκο
• Τον σακχαρώδη διαβήτη
• Την άνοια και το Alzheimer
• Την σκλήρυνση κατά πλάκας
• Τα εγκεφαλικά επεισόδια

Εγκεφαλικά επεισόδιο και γηριατρική κατάθλιψη

Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δωθεί σε τυχόν αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, γιατί ανεξαρτήτως βαρύτητας, οι μελέτες δείχνουν η κατάθλιψη μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο (Post stroke depression, PSD) επηρεάζει μεταξύ 16% και 44% των ηλικιωμένων και ευθύνονται βιολογικοί και ψυχοκοινωνικοί παράγοντες. Ο κίνδυνος εμφάνισης κατάθλιψης είναι ιδιαίτερα υψηλός τους μήνες μετά από ένα αγγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο (ΑΕΕ) και αυτή η κατάθλιψη μπορεί να επιμείνει για χρόνια εάν δεν αντιμετωπιστεί σωστά. Η γνωσιακή έκπτωση και η κατάθλιψη αλληλοενισχύονται: καθώς η γνωσιακή λειτουργία επιδεινώνεται μετά από ένα εγκεφαλικό, η κατάθλιψη γίνεται πιο πιθανή και το αντίστροφο.

Φαρμακευτική αγωγή και κατάθλιψη ηλικιωμένων

Ορισμένα φάρμακα συνδέονται με την κατάθλιψη στους ηλικιωμένους. Αυτά περιλαμβάνουν τα φάρμακα για καρδιαγγειακά προβλήματα, τα χημειοθεραπευτικά, τα αντιψυχωσικά φάρμακα, τα ηρεμιστικά, τα αντιεπιληπτικά, τα αντιφλεγμονώδη, τα διεγερτικά, οι ορμόνες και άλλα. Οι ηλικιωμένοι ασθενείς που βιώνουν συμπτώματα κατάθλιψης αν παίρνουν κάποια φάρμακα πρέπει να αναφέρουν τα συμπτώματα στον γιατρό τους άμεσα.

Καταθλιπτική ψευδοάνοια και Άνοια

Η "καταθλιπτική ψευδοάνοια" περιγράφει συμπτώματα γνωσιακών διαταραχών (διαταραχές μνήμης, συγκέντρωσης, εμμονές, κα) λόγω κατάθλιψης. Η καταθλιπτική ψευδοάνοια και η άνοια έχουν κάποια κοινά συμπτώματα, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να διαχωριστούν οι δύο νόσοι. Όμως βοηθά στον διαχωρισμό το πως εκδηλώνονται αυτά τα κοινά συμπτώματα σε κάθε νόσο:

Καταθλιπτική ψευδοάνοια

• Η ψυχική και νοητική πτώση είναι ραγδαία
• Οι ασθενείς διατυπώνουν σωστά την ημερομηνία, την ώρα και το που βρίσκονται
• Οι ασθενείς συγκεντρώνονται δύσκολα
• Οι γλωσσικές και κινητικές ικανότητες είναι πιο αργές αλλά φυσιολογικές
• Οι ασθενείς παρατηρούν και ανησυχούν για τα προβλήματα μνήμης και την σύγχυση

Άνοια

• Η ψυχική και νοητική πτώση είναι σταδιακή
• Οι ασθενείς είναι μπερδεμένοι και αισθάνονται χαμένοι, μπερδεύουν τις ημερομηνίες, ή αναρωτιούνται που είναι
• Οι ασθενείς έχουν θέματα με την βραχυπρόθεσμη μνήμη
• Η γραφή και η ομιλία είναι προβληματικές
• Οι ασθενείς δεν παρατηρούν ή δεν μοιάζουν να νοιάζονται για προβλήματα της μνήμης τους

Μπορείτε να κάνετε τα σχετικά τεστ ΑΝΟΙΑΣ και τεστ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ για μια πρώτη εκτίμηση.

Θεραπεία της κατάθλιψης στους ηλικιωμένους

Η αποτελεσματική θεραπεία της κατάθλιψης στους ηλικιωμένους μπορεί να απαιτεί περισσότερες από μια προσεγγίσεις.

Φαρμακευτική αγωγή: τα αντικαταθλιπτικά μπορούν να βοηθήσουν άμεσα στην ανακούφιση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης. Όμως τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να έχουν παρενέργειες, και οι ηλικιωμένοι ασθενείς είναι ευαίσθητοι στα φάρμακα γενικότερα. Καλό θα είναι λοιπόν να υπάρχει μία τακτική παρακολούθηση από εξειδικευμένο ψυχίατρο (ψυχογηριατρική). Τα ηρεμιστικά φάρμακα (βενζοδιαζεπίνες) χρειάζονται μεγάλη προσοχή στους ηλικιωμένους και είναι καλό να αποφεύγονται όσο γίνεται, γιατί επιδεινώνουν τυχόν νευροεκφυλιστικές διαταραχές του εγκεφάλου (όπως η ήπια γνωσιακή διαταραχή και η άνοια).

Ψυχοθεραπεία: η θεραπεία συζήτησης μπορεί να είναι πηγή υποστήριξης για τους ηλικιωμένους ασθενείς. Η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς των ηλικιωμένων ασθενών που συμβάλλει στα συμπτώματα της κατάθλιψης. Οι έρευνες δείχνουν ότι η ψυχοθεραπεία που επικεντρώνεται στις πεποιθήσεις των ηλικιωμένων ασθενών που αντιμετωπίζουν σωματικά προβλήματα υγείας βελτιώνει τα αποτελέσματα της φαρμακευτικής θεραπείας.

Ομάδες υποστήριξης: οι ομάδες έχουν σχεδιαστεί για να συνδέουν τους ηλικιωμένους που αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα (κατάθλιψη, ιατρικά προβλήματα, πένθος, κά) και προσφέρουν έναν δίκτυο κοινωνικής υποστήριξης και δημιουργούν ένα ασφαλές μέρος για συζήτηση.

Αλλαγές στον τρόπο ζωής: η καθημερινή γυμναστική και άσκηση, ο υγιεινός τρόπος διατροφής και οι κοινωνικές επαφές είναι πολύ σημαντικές για τους ηλικιωμένους ασθενείς με κατάθλιψη. Οι φίλοι και η οικογένεια μπορεί να βοηθήσουν κάνοντας τα ακόλουθα:

• Προγραμματίζουν ομαδικές εξόδους
• Καθιερώνουν μια εβδομαδιαία επίσκεψη
• Βοηθούν στην μετακίνηση στις επισκέψεις στους γιατρούς
• Μαγειρεύουν υγιεινά γεύματα με εύκολη προετοιμασία
• Βοηθούν στην δημιουργία ενός προγράμματος που θα διευκολύνει την καθημερινή λήψη των φαρμάκων

Κίνδυνος αυτοκτονίας στους ηλικιωμένους

Πάντα υπάρχει κίνδυνος αυτοκτονίας στην μείζονα καταθλιπτική διαταραχή και ιδίως στους ηλικιωμένους με μελαγχολία. Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα (2015), το δεύτερο υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονιών στην Αμερική (19,4%) παρατηρείται σε ανθρώπους 85 ετών και πάνω. Το ψηλότερο ποσοστό (19,6%) παρατηρείται σε ενήλικες μεταξύ 45-64 ετών. Σύμφωνα με τα δεδομένα αυτά οι απειλές ή οι απόπειρες αυτοκτονίας αποτελούν τον μεγαλύτερο παράγοντα κινδύνου, καθώς οι πιο πολλές αυτοκτονίες συνοδεύονται από επιτυχείς προσπάθειες (ιδίως στους άντρες, στρατιωτικούς, και σε όσους κατέχουν όπλα στο σπίτι).