Ντοπαμίνη και σεροτονίνη: οι νευροδιαβιβαστές του εγκεφάλου

Ντοπαμίνη και Σεροτονίνη

Η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη είναι νευροδιαβιβαστές (χημικά μηνύματα), που συμμετέχουν στη ρύθμιση πολλών λειτουργιών του σώματος και στη λειτουργία του εγκεφάλου. Παίζουν σημαντικό ρόλο στον ύπνο και στη μνήμη, όπως επίσης στο μεταβολισμό και τη συναισθηματική ευεξία. Πολλές φορές αναφερόμαστε στη σεροτονίνη και τη ντοπαμίνη ως τις ʺορμόνες της χαράςʺ, λόγω του ρόλου τους στη ρύθμιση της διάθεσης και των συναισθημάτων. Σε αυτές τις δύο ουσίες βασίζονται και τα περισσότερα αντικαταθλιπτικά φάρμακα.

Οι νευρώνες (νευρικά κύτταρα) στον εγκέφαλο απελευθερώνουν νευροδιαβιβαστές, οι οποίοι μεταφέρουν μηνύματα μεταξύ των νευρώνων. Η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη εμπλέκονται σε παρόμοιες διαδικασίες του σώματος, αλλά τις ρυθμίζουν διαφορετικά. Οι ανισορροπίες σε αυτές τις χημικές ουσίες μπορούν να προκαλέσουν διαφορετικά νοσήματα, το κάθε ένα από τα οποία απαιτεί διαφορετική θεραπευτική αντιμετώπιση.

Παρακάτω αναλύουμε τις διαφορές ανάμεσα στους δύο νευροδιαβιβστές, τη σχέση τους, και τη σύνδεση τους με ιατρικά προβλήματα και την γενικότερη υγεία.

Τι είναι η ντοπαμίνη;

Η ντοπαμίνη παίζει κύριο ρόλο στο σύστημα επιβράβευσης, μια ομάδα διαδικασιών στον εγκέφαλο που ελέγχουν τα κίνητρα, τις επιθυμίες και τους πόθους. Επίσης, από τη ντοπαμίνη σχηματίζεται η νορεπινεφρίνη και η επινεφρίνη, ουσίες (κατεχολαμίνες) εξαιρετικής σημασίας για όλο τον οργανισμό.

Τα επίπεδα της ντοπαμίνης επηρεάζουν τις ακόλουθες λειτουργίες του σώματος:

• Τη διάθεση
• Τον ύπνο
• Τη μάθηση
• Την κίνηση
• Την εγρήγορση
• Τη ροή του αίματος
• Την παραγωγή ούρων

Τι είναι η σεροτονίνη;

Η σεροτονίνη είναι ένας ακόμη νευροδιαβιβαστής του εγκεφάλου. Ωστόσο, περισσότερο από το 90% της συνολικής σεροτονίνης του σώματος εντοπίζεται στα κύτταρα του εντέρου (εντεροχρωμαφινικά κύτταρα), όπου βοηθά στη ρύθμιση της κίνησης του πεπτικού συστήματος.

Εκτός από την πέψη, η σεροτονίνη βοηθά εμπλέκεται στη ρύθμιση:

• Του κύκλου ύπνου-αφύπνισης
• Της διάθεσης και των συναισθημάτων
• Του μεταβολισμού και της όρεξης
• Της νόησης και της συγκέντρωσης
• Της ορμονικής δραστηριότητας
• Της θερμοκρασίας του σώματος
• Της πήξης του αίματος

Διαφορές μεταξύ ντοπαμίνης και σεροτονίνης

Παρόλο που και η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη μεταφέρουν μηνύματα μεταξύ των νευρώνων και επηρεάζουν τη διάθεση και τη συγκέντρωση, έχουν και κάποιες διαφορετικές λειτουργίες.

Η ντοπαμίνη, για παράδειγμα, μεταφέρει μηνύματα μεταξύ των νευρώνων που ελέγχουν τις κινήσεις του σώματος και το συντονισμό τους (για αυτό και στο Πάρκινσον για παράδειγμα, είναι η ντοπαμίνη που παρουσιάζει διαταραχές). Η ντοπαμίνη επίσης παίζει ρόλο στα κέντρα του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ευχαρίστηση και την επιβράβευση. Η κατανάλωση συγκεκριμένων τροφών, η λήψη εξαρτησιογόνων χαπιών και οι συμπεριφορές όπως ο τζόγος σχετίζονται με αλλαγές στα επίπεδα της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο.

Τα υψηλά επίπεδα ντοπαμίνης μπορούν να οδηγήσουν σε συναισθήματα ευφορίας, ευδαιμονίας και ενίσχυσης των κινήτρων και της συγκέντρωσης. Επομένως, η έκθεση σε ουσίες και δραστηριότητες που αυξάνουν την ντοπαμίνη είναι εθιστική, ιδιαίτερα για ανθρώπους που υποφέρουν από άγχος ή άλλα ψυχολογικά προβλήματα.

Και οι δύο ουσίες επηρεάζουν τη διάθεση και τα συναισθήματα των ανθρώπων, αλλά βοηθούν και στη ρύθμιση της λειτουργίας του πεπτικού συστήματος όπως η όρεξη, ο μεταβολισμός και η κινητικότητα του εντέρου.

Η σύνδεση μεταξύ ντοπαμίνης και σεροτονίνης

Οι νευροδιαβιβαστές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και επηρεάζουν ο ένας την λειτουργία και παραγωγή του άλλου, ώστε να υπάρχει μια ισορροπία μέσα στον εγκέφαλο.

Σε κάποιες περιπτώσεις, η σεροτονίνη φαίνεται να αναστέλλει την παραγωγή της ντοπαμίνης, το οποίο σημαίνει ότι τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης μπορεί να οδηγήσουν σε υπερπαραγωγή ντοπαμίνης. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε παρορμητική συμπεριφορά, εξαιτίας του ρόλου της ντοπαμίνης στο μηχανισμό επιβράβευσης.

Η σεροτονίνη αναστέλλει την παρορμητική συμπεριφορά, ενώ η ντοπαμίνη ενισχύει την παρορμητικότητα.

Η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη έχουν αντίθετες επιδράσεις στην όρεξη. Ενώ η σεροτονίνη την καταστέλλει, τα χαμηλά επίπεδα της ντοπαμίνης μπορούν να προκαλέσουν το αίσθημα της πείνας.

Διαταραχές στα επίπεδα της Ντοπαμίνης

Τα υπερβολικά υψηλά ή χαμηλά επίπεδα ντοπαμίνης προκαλούν δυσλειτουργία στην επικοινωνία μεταξύ των νευρώνων και οδηγούν στην ανάπτυξη σωματικών και ψυχολογικών προβλημάτων.

Η ανεπάρκεια της ντοπαμίνης παίζει σημαντικό ρόλο στις ακόλουθες καταστάσεις και συμπτώματα:

• Τη νόσο του Πάρκινσον
• Την κατάθλιψη
• Τη σχιζοφρένεια
• Τις ψευδαισθήσεις

Αν και η ντοπαμίνη από μόνη της δεν προκαλεί άμεσα κατάθλιψη, τα χαμηλά επίπεδα της ντοπαμίνης προκαλούν συγκεκριμένα συμπτώματα που συνδέονται με την κατάθλιψη. Αυτά τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Έλλειψη κινήτρου
• Έλλειψη συγκέντρωσης
• Συναισθήματα αβοηθητότητας και απελπισίας
• Ανηδονία, δηλαδή την έλλειψη ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που πριν ήταν ευχάριστες

Η ντοπαμίνη επίσης παίζει κεντρικό ρόλο στα κίνητρα και στις συμπεριφορές επιβράβευσης. Για αυτό και έχει μια πιο σκοτεινή πλευρά. Ναρκωτικά χάπια (κοκαΐνη, ηρωϊνη, κα), η νικοτίνη και άλλες ουσίες προκαλούν παροδικά μεγάλες αυξήσεις στην ντοπαμίνη. Η ευφορία που νιώθουν οι άνθρωποι όταν κάνουν χρήση ναρκωτικών και άλλα χάπια προέρχεται εν μέρει από αυτή την απότομη αύξηση της ντοπαμίνης. Και αυτό ωθεί τους ανθρώπους να αναζητούν αυτές τις ουσίες ξανά και ξανά — παρόλο που είναι επιβλαβή.

Είναι ακριβώς αυτή «ανταμοιβή» του εγκεφάλου που σχετίζεται με αυτή την ευφορία, και που μπορεί να οδηγήσει σε κατάχρηση και τελικά σε εθισμούς (είτε αυτό αφορά ουσίες, φαγητό, τζόγο, κινητά, social media, διαδικτυακά παιχνίδια και ίντερνετ, κα).

Διαταραχές στα επίπεδα Σεροτονίνης

Όμοια με την ντοπαμίνη, οι διαταραχές στα επίπεδα της σεροτονίνης συνδέονται με σοβαρά ιατρικά προβλήματα, συγκεκριμένα τις διαταραχές της διάθεσης όπως η κατάθλιψη και το άγχος.

Σε αντίθεση με τη γενική αντίληψη που επικρατεί, τα χαμηλά επίπεδα της σεροτονίνης δεν προκαλούν απαραίτητα κατάθλιψη. Πολλοί παράγοντες πέρα από τη βιοχημεία συμβάλλουν στην κατάθλιψη, όπως:

• Οι γενετικοί παράγοντες και το οικογενειακό ιστορικό
• Ο τρόπος ζωής και τα επίπεδα στρες
• Το περιβάλλον
• Άλλα προβλήματα υγείας

Αντικαταθλιπτικά χάπια σεροτονίνης

Τα χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης κατάθλιψης. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, όπως οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης (SSRIs), είναι χάπια που αυξάνουν την διαθεσιμότητα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο, και βοηθούν στη θεραπεία της κατάθλιψης.

Οι SSRIs περιλαμβάνουν:

• Τη φλουοξετίνη (Ladose)
• Τη σερτραλίνη (Zoloft)
• Την εσιταλοπράμη (Cipralex)
• Την παροξετίνη (Seroxat)
• Τη σιταλοπράμη (Seropram)

Από την άλλη πλευρά, τα υπερβολικά υψηλά επίπεδα σεροτονίνης μπορεί να οδηγήσουν σε μια δυνητικά απειλητική για τη ζωή ιατρική κατάσταση που ονομάζεται "σύνδρομο σεροτονίνης". Αυτή η τοξικότητα της σεροτονίνης μπορεί να εμφανιστεί μετά από τη λήψη υπερβολικής ποσότητας σεροτονινεργικών φαρμάκων ή τη λήψη πολλαπλών σεροτονινεργικών φαρμάκων την ίδια στιγμή. Στη λίστα αυτών των φαρμάκων, εκτός από τα SSRI, περιλαμβάνονται:

• Οι επιλεκτικοί αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης και της νορεπινεφρίνης (SNRIs), όπως η βενλαφαξίνη (Effexor)
• Τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (TCAs), όπως η δεσιπραμίνη και η ιμιπραμίνη
• Τα φάρμακα για την ημικρανία, περιλαμβανομένης της αλμοτριπτάνης (Axert) και της ριζατριπτάνης (Maxalt)

Τα οπιοειδή χάπια που ανακουφίζουν από τον πόνο μπορούν να αλληλεπιδράσουν με τα σεροτονινεργικά φάρμακα, πράγμα το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε συσσώρευση της σεροτονίνης ή ενίσχυση της επίδρασής της στον εγκέφαλο.

Υπάρχουν χάπια ντοπαμίνης;

Η ντοπαμίνη συντίθεται μέσω μιας σειράς βιοχημικών αντιδράσεων που γίνεται κυρίως στους νευρώνες του εγκεφάλου. Το πρόδρομο μόριο της τυροσίνης (που παράγεται από την L-φαινυλαλανίνη), μετατρέπεται σε L-DOPA και στη συνέχεια σε ντοπαμίνη. Θεωρητικώς αυξάνοντας την τυροσίνη με χάπια, μπορεί να ενισχυθεί η παραγωγή ντοπαμίνης.

Όσον αφορά τα ψυχιατρικά φάρμακα, την ντοπαμίνη επηρεάζουν τα αντιψυχωσικά χάπια και ορισμένα αντικαταθλιπτικά.

Οι διάφορες εξαρτησιογόνες ουσίες (πχ κοκαϊνη) επηρεάζουν και αυτές τα επίπεδα ντοπαμίνης, οδηγώντας σε μια κατάσταση ευφορίας για λίγο, η οποία όμως τελικώς καταλήγει σε εξάντληση των επιπέδων ντοπαμίνης, στην εξάρτηση και τον εθισμό.