Νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου

Νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου

Η νευροπλαστικότητα είναι η ικανότητα προσαρμογής του εγκεφάλου και του νευρικού συστήματος γενικότερα. Είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει ουσιαστικά, βιολογικά μέσα από τις εμπειρίες. Ο εγκέφαλός μας έχει ένα δίκτυο 86 δισεκατομμυρίων νευρώνων και έτσι αποτελεί την πιο πολύπλοκη μηχανή στο σύμπαν. Αν και η ικανότητα μάθησης και προσαρμογής είναι κάτι που το θεωρούμε δεδομένο, αυτό που συμβαίνει είναι απλά καταπληκτικό. Η νευροπλαστικότητα (ή πλαστικότητα) περιλαμβάνει την ικανότητα της μάθησης και της μνήμης.

Τι είναι νευροπλαστικότητα

Ο όρος "νευροπλαστικότητα" λοιπόν περιγράφει την ικανότητα του εγκεφάλου να αλλάζει. Ο εγκέφαλος μπορεί να αλλάξει μόνος του δομή και λειτουργία, ακόμη και σε μεγάλη ηλικία. Η πιο σημαντική ανακάλυψη της νευροεπιστήμης ήταν ότι ο εγκέφαλος μπορεί να επουλωθεί μόνος του (νευροαναγέννηση) και είναι ικανός να κάνει δραματικές αλλαγές.

Οι νευρώνες και τα νευρικά μονοπάτια στον εγκέφαλο έχουν την ικανότητα να αλλάζουν τις συνδέσεις (και άρα την λειτουργία) ως απόκριση σε νέες πληροφορίες, ερεθίσματα, βλάβη ή δυσλειτουργία. Αν και τα νευρικά μονοπάτια εκτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες, διατηρούν την ικανότητα να αλλάζουν την συνήθη λειτουργία τους και να αναδιοργανώνουν τη δράση τους.

Ποια είναι τα οφέλη της πλαστικότητας;

Σύμφωνα με τις μελέτες υπάρχουν χιλιάδες τρόποι με τους οποίους η νευροπλαστικότητα ωφελεί τον εγκέφαλο. Κάποια από αυτά τα οφέλη περιλαμβάνουν:

• Την ανάρρωση από εγκεφαλικό επεισόδιο ή τραυματισμούς στον εγκέφαλο (πχ διάσειση).
• Την ικανότητα ανάκτησης λειτουργιών σε νέες περιοχές του εγκεφάλου (αν για παράδειγμα μια περιοχή που ελέγχει μια αίσθηση καταστραφεί, άλλες περιοχές είναι ικανές να αναλάβουν δράση).
• Η απώλειας μια λειτουργίας σε μια περιοχή ενισχύει τις λειτουργίες σε άλλες περιοχές (για παράδειγμα, αν μια αίσθηση χαθεί, τότε ενισχύονται οι υπόλοιπες).
• Την ενίσχυση της μνήμης.
• Την πιο γρήγορη και αποτελεσματική μάθηση.

Νευροπλαστικότητα και μάθηση

Οι νευροεπιστήμες συνεχίζουν να κατανοούν όλο και περισσότερο την ψυχική υγεία, τις ψυχικές διαταραχές και ανακαλύπτουν συνεχώς νέες θεραπείες και εργαλεία για την αντιμετώπισή τους. Οι ψυχίατροι και οι ψυχοθεραπευτές, έχουν αρχίσει πλέον να κατανοούν τη σχέση ανάμεσα στην βιολογία του εγκεφάλου και στις επιδράσεις των εμπειριών. Ο εγκέφαλος λειτουργεί με φυσικούς και χημικούς νόμους και έτσι η μάθηση είναι μια φυσική ικανότητα.

Η επανάσταση στις τεχνολογίες νευροαπεικόνισης μας επιτρέπει πλέον να έχουμε εικόνα της ηλεκτρικής και μεταβολικής δραστηριότητας στο δεξιό και αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο. Οι απεικονίσεις δείχνουν τις έντονες φυσιολογικές και βιολογικές αλλαγές που συμβαίνουν ως αποτέλεσμα της μάθησης. Έχουμε παρατηρήσει ότι οι συμπεριφορές που αλλάζουν και επιμένουν είναι αποτέλεσμα μιας εμπειρίας που συχνά ονομάζουμε μάθηση. Η μάθηση είναι μια διαδικασία που προκαλεί βιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο αλλά πώς συμβαίνουν αυτές οι αλλαγές;

Η διορθωτική μάθηση μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση συμπτωμάτων που είναι αποτέλεσμα τοξικών εμπειριών μάθησης. Οι πρόσφατες μελέτες στην νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου δείχνουν ότι οι άνθρωποι έχουν τη δύναμη να διορθώσουν βιολογικές εγκεφαλικές δυσλειτουργίες με την επανεκπαίδευση του εγκεφάλου σε πιο θετικές εμπειρίες μάθησης. Οι εμπειρίες μάθησης έχουν την ικανότητα να τροποποιούν την έκφραση των γονιδίων. Η αλλαγή της ιδιοσυγκρασίας στην πρώιμη ζωή προκαλεί βιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο.

Νευροπλαστικότητα και ψυχοθεραπεία

Οι επαναλαμβανόμενες αποκρίσεις ή εμπειρίες διαμορφώνουν τον εγκέφαλο μας. Είναι ανάγκη να κατανοήσουμε ότι τα νευρικά μονοπάτια γίνονται πιο ισχυρά με επαναλαμβανόμενη δράση ή επαναλαμβανόμενη σκέψη. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η επαναλαμβανόμενη διέγερση ενός νευρώνα, ή ενός δικτύου νευρώνων, ενισχύσει την νευρική απόκριση. Η αμυγδαλή είναι μια περιοχή του εγκεφάλου που είναι ουσιαστική για την αποκωδικοποίηση των συναισθημάτων και για συγκεκριμένα ερεθίσματα που είναι απειλητικά για την επιβίωση μας.  Η αμυγδαλή μπορεί να προκαλέσει πανίσχυρες συναισθηματικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις. Όταν αυτές οι αντιδράσεις είναι πολύ ισχυρές, παρακάμπτουν την λογική σκέψη και την λογική συμπεριφορά που είναι στον έλεγχο του φλοιού του εγκεφάλου. Με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας και της ψυχοεκπαίδευσης ο καθένας μπορεί να μάθει τρόπους για να ηρεμεί την αμυγδαλή του.

Ο εγκέφαλος είναι αυτός που ρυθμίζει τα συναισθήματα, τις συμπεριφορές και τη σκέψη μας. Η θεραπεία των ψυχικών τραυμάτων και η συνειδητή προσφορά εθελοντικής εργασίας μπορεί να προκαλούν μακροχρόνιες βιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Στην ψυχοθεραπεία το άτομο μαθαίνει να αναγνωρίζει τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που συμβάλλουν στο άγχος και/ή στην κατάθλιψη όπως η τελειομανία ή η αυτοκριτική. Όταν κάνουμε ήρεμες σκέψεις τότε υπάρχει μια μείωση στην ενεργοποίηση της αμυγδαλής. Η μυϊκή χαλάρωση είναι επίσης σημαντική για την ανακατεύθυνση της προσοχής μας.

Πώς η νευροπλαστικότητα βοηθά στην κατάθλιψη;

Η σύνδεση ανάμεσα στη νευροπλαστικότητα και στην κατάθλιψη έχει μια καλή και μια κακή πλευρά. Όσον αφορά την κακή πλευρά, όταν μιλάμε για ψυχικές νόσους, η νευροπλαστικότητα επηρεάζεται αρνητικά. Η κατάθλιψη μπορεί να προκαλέσει βιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο, ενισχύει τις ανθυγιεινές και δυσλειτουργικές συμπεριφορές και αποθαρρύνει την υγιή προσαρμογή.

Στην καλή πλευρά είναι ότι οι θεραπείες για την κατάθλιψη μπορούν να αναστρέψουν την βλάβη και την εξέλιξή της. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι καθημερινές συμπεριφορές έχουν σημαντική επίδραση στη δομή και στη λειτουργία του εγκεφάλου, πράγμα που μπορεί να συμβάλλει στην επούλωση και στην ανάρρωση από ψυχικά νοσήματα.

Ίσως να μην είναι εύκολο και να χρειάζεται προσπάθεια, αλλά έχουμε την ικανότητα να μετασχηματίσουμε τον εγκέφαλό μας σε οποιαδήποτε ηλικία με τρόπους που μας βοηθούν να λειτουργούμε καλύτερα.

Πώς η πλαστικότητα βοηθά στην αντιμετώπιση του άγχους; 

Αν και υπάρχουν πολλοί τρόποι την διαχείριση και την θεραπεία των διαταραχών άγχους, ο εγκέφαλος μας είναι απολύτως ικανός να βελτιώσει τη λειτουργία του και να αντιμετωπίσει το στρες.

Οι αλλαγές που συμβαίνουν στον εγκέφαλο ίσως να είναι αποτέλεσμα άλλων αλλαγών. Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει μια  ανάπτυξη των περιοχών του εγκεφάλου που οδηγούν στην άμεση ενεργοποίηση του μηχανισμού του άγχους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αρνητική επίδραση στις περιοχές του εγκεφάλου που συμβάλλουν στην ηρεμία και στην αυτοπεποίθησή μας. Δεν είναι αρκετό απλά να σταματάμε το άγχος κάθε στιγμή. Ο μηχανισμός του άγχους είναι εκεί και περιμένει να ενεργοποιηθεί. Είναι ανάγκη να δημιουργήσουμε έναν ανταγωνιστικό μηχανισμό. Είναι ανάγκη να ξεκαθαρίσουμε τι θέλουμε να επιτύχουμε με αυτό τον ανταγωνιστικό μηχανισμό.

Ουσιαστικά, η νευροπλαστικότητα συμβάλλει στην αντιμετώπιση και ίσως και στην θεραπεία του άγχους, αλλά χρειάζεται χρόνο και προσπάθεια. Αυτές οι πιο μόνιμες αλλαγές στον εγκέφαλο μπορούν να γίνουν με την προσαρμογή και την αλλαγή στον τρόπο σκέψης, μέσω της αναδιαμόρφωσης της μνήμης, των ασκήσεων αναπνοών, την τροποποίηση των συνηθειών, την ενσυνειδητότητα.

Τρόποι ενίσχυσης της πλαστικότητας του εγκεφάλου

Υπάρχουν δραστηριότητες και ασκήσεις, που ο καθένας μπορεί να κάνει για να βελτιώσει την νευροπλαστικότητα και περιλαμβάνουν:

1. Ασκήσεις και παιχνίδια μνήμης
2. Εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου
3. Εκμάθηση μιας νέας ξένης γλώσσας
4. Γιόγκα
5. Διαλογισμός
6. Άσκηση
7. Νοητικές ασκήσεις και δραστηριότητες, όπως τα σταυρόλεξα ή το Sudoku