Το δίλημμα του Heinz: πόσο ηθικός ή ανήθικος είσαι;

Το δίλημμα του Heinz: πόσο ηθικός ή ανήθικος είσαι;

Το δίλημμα του Heinz που δείχνει πόσο ηθικός ή ανηθικος είσαι, είναι ένα διάσημο ηθικό πείραμα σκέψης που χρησιμοποιείται για να εξερευνήσει τις ηθικές επιπτώσεις της λήψης αποφάσεων κάτω από δύσκολες συνθήκες. Ο φιλόσοφος Lawrence Kohlberg δημιούργησε το δίλημα του Heinz το 1958 για να μετρήσει την ηθική ανάπτυξη των ανθρώπων. Το δίλημμα ήταν αν ο Heinz έπρεπε να κλέψει ένα φάρμακο για να σώσει τη ζωή της γυναίκας του. 

Ποιο είναι το δίλημμα του Heinz;

Το δίλημμα του Heinz είναι το παρακάτω:

Μια γυναίκα είναι ένα βήμα πριν από το θάνατο. Υπάρχει μόνο ένα φάρμακο που μπορεί να την σώσει. Είναι μια μορφή ραδίου που πρόσφατα ανακάλυψε ένας φαρμακοποιός στην ίδια πόλη. Το φάρμακο είναι ακριβό για να φτιαχτεί, αλλά ο φαρμακοποιός το χρεώνει 10 φορές πιο πάνω από το κόστος παραγωγής του. Πληρώνει 200€ για το ράδιο και το χρεώνει 2000€ για μια μικρή δόση του φαρμάκου.

Ο σύζυγος της άρρωστης γυναίκας, ο Heinz, ζήτησε δανεικά από όλους, αλλά μπόρεσε να μαζέψει μόνο 1000€, πόσο το οποίο είναι μισό από το κόστος του φαρμάκου. Είπε στον φαρμακοποιό ότι η γυναίκα του πεθαίνει και του ζήτησε να του πουλήσει το φάρμακο λίγο πιο φθηνά ή να του δώσει την ευκαιρία να τον ξεπληρώσει αργότερα. Αλλά ο φαρμακοποιός του απάντησε: “Όχι, εγώ ανακάλυψα το φάρμακο και θέλω να βγάλω χρήματα από αυτό.” Έτσι, ο Heinz απελπισμένος , αποφάσισε να κλέψει το φάρμακο για τη γυναίκα του. Έπρεπε ο Heinz να μπει στο φαρμακείο και να κλέψει το φάρμακο για τη γυναίκα του; Γιατί ή γιατί όχι; 

Η ιστορία πίσω από το δίλημμα του Heinz 

Το δίλημμα του Heinz είναι ένα διάσημο ηθικό δίλημμα που έχει μελετηθεί εκτενώς στην ψυχολογία. Σε αυτό το δίλημμα ο Heinz έπρεπε να αποφασίσει αν θα κλέψει ένα φάρμακο για να σώσει τη ζωή της γυναίκας του. 

Το δίλημμα του Heinz χρησιμοποιήθηκε για να εξερευνήσει το πως οι άνθρωποι αναπτύσοουν τις ηθικές αξίες. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι άνθρωποι περνούν από 6 στάδια ηθικής ανάπτυξης, καθένα από το οποίο είναι αρκετά πολύπλοκο. Στο χαμηλότερο επίπεδο, τα άτομα παρακινούνται αποκλειστικά από το προσωπικό συμφέρον και αποφεύγουν την τιμωρία, και στο υψηλότερο επίπεδο, σκέφτονται τους κοινωνικούς κανόνες και τις αρχές πριν πάρουν κάποια απόφαση. 

Οι επιλογές στο δίλημμα του Heinz 

Το πως οι άνθρωποι αντιδρούν σε αυτό το δίλημμα δείχνει σε ποιο στάδιο της ηθικής ανάπτυξης βρίσκονται. Με τον καιρό, έχουν δημιουργηθεί αρκετές παραλλαγές του διλήμματος, με διαφορετικά σενάρια και χαρακτήρες. 

Κάθε επιλογή στο δίλημμα του Heinz, έχει και τις επιπτώσεις του. Η μια επιλογή είναι να κλέψει το φάρμακο. Αυτή η επιλογή παραβιάζει τους κοινωνικούς κανόνες και τους νόμους αλλά μπορεί να είναι δικαιολογημένη αν δώσουμε προτεραιότητα στη διάσωση μιας ανθρώπινης ζωής έναντι των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Η δεύτερη επιλογή είναι να δανειστεί χρήματα από φίλους ή συγγενείς. 

Αυτή η επιλογή δεν περιλαμβάνει παραβίαση των νόμων και των κοινωνικών κανόνων αλλά εγείρει ερωτήματα σχετικά με τι θα συμβεί αν κάποιος δεν έχει τους πόρους. Η τρίτη επιλογή είναι να κάνει επίκληση στην συμπόνια και στην ενσυναίσθηση του φαρμακοποιού και να ζητήσει το φάρμακο με έκπτωση ή με επιείκεια στους όρους πληρωμής. 

Μια άλλη επιλογή είναι να υπακούσει στους νόμους και να αφήσει τη γυναίκα του να πεθάνει. Αυτή η επιλογή μπορεί να μοιάζει ηθικά σωστή αρχικά καθώς η κλοπή είναι κάτι λάθος, αλλά επίσης σημαίνει ότι επιτρέπει σε κάποιον αγαπημένο να υποφέρει και τελικά να πεθάνει. 

Κάποιες φορές οι αποφάσεις που παίρνουμε εξαρτώνται από όσα πιστεύουμε και από έννοιες όπως: 

• Ηθικός απολυταρχισμός: η πεποίθηση ότι υπάρχουν απολυταρχικά πρότυπα τα οποία ισχύουν πάντα και ότι συγκεκριμένες πράξεις είναι εγγενώς λάθος ή σωστές.
• Συνεπειοκρατία: μια ηθική θεωρία που αξιολογεί την ηθική μιας πράξης σύμφωνα με τα αποτελέσματα ή τις συνέπειες της, υποδηλώνοντας ότι ο σκοπός μπορεί να αγιάσει τα μέσα.
• Δεοντολογική ηθική: ένα ηθικό πλαίσιο που επικεντρώνεται στους κανόνες και στα καθήκοντα,  που ισχυρίζεται ότι οι πράξεις είναι ηθικά σωστές ή λανθασμένες με βάση τους κανόνες και όχι τις συνέπειες τους. 

Τα στάδια της ηθικής ανάπτυξης 

Δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις σε αυτά τα διλήμματα, καθώς μπορεί να υπάρχουν πολλές οπτικές σε κάθε κατάσταση. Το δίλημμα του Heinz είναι μια ευκαιρία να σκεφτούμε κριτικά για τις πιθανές συνέπειες των πράξεων μας, ειδικά όταν διακυβεύονται αντικρουόμενα συμφέροντα. 

Στάδιο 1: Υπακοή και Τιμωρία

Υπάρχουν δυο προσεγγίσεις για αυτό το στάδιο. Η πρώτη είναι ότι ο Heinz δεν πρέπει να κλέψει το φραμακο, γιατί θα μπει φυλακή, και αυτό θα τον κάνει κακό άνθρωπο στα μάτια της κοινωνίας. Η δεύτερη προσέγγιση είναι ότι ο Heinz δεν έκανε τίποτα κακό καθώς ο φαρμακοποιός τον χρέωνε υπερβολικά. Ήθελε 2000 ευρώ για ένα φάρμακο 200 ευρώ , και όταν το Heinz του πρότεινε να του δώσει 1000 ευρώ, ήταν έτοιμος να πληρώσει παραπάνω. Άλλωστε, όταν ο Heinz μπήκε στο φαρμακείο δεν πήρε τίποτε άλλο εκτός από αυτό το φάρμακο. 

Στάδιο 2: Προσωπικό συμφέρον 

Αυτό το στάδιο αφορά τις εγωκεντρικές προτεραιότητες. Αν ο Heinz νιώθει ότι σώζοντας τη ζωή της γυναίκας του αυτό θα τον έκανε ευτυχισμένο, ακόμη και αν έμπαινε φυλακή, τότε δεν θα δει τίποτε κακό στο να κλέψει το φάρμακο. Από την άλλη πλευρά, δεν θα έκλεβε το φάρμακο, αν η φυλακή τον φόβιζε και να θεωρούσε ότι αυτή η εμπειρία θα επιβάρυνε την υγεία της γυναίκας του. 

Στάδιο 3: Συμμόρφωση στις διαπροσωπικές σχέσεις 

Αυτό το στάδιο αφορά την επιλογή μεταξύ συμπεριφοράς σύμφωνα με τα προσωπικά ή τα κοινωνικά πρότυπα δεοντολογίας και ηθικής. Αν κλέψει το φάρμακο και σώσει τη γυναίκα του, η γυναίκα του θα νιώθει ευγνωμοσύνη και θα πιστεύει ότι είναι καλός σύζυγος. Ωστόσο, η κοινωνία βλέπει την κλοπή ως έγκλημα, και δεν θέλει να στιγματιστεί ως εγκληματίας. 

Στάδιο 4 : Νόμος και Κοινωνική τάξη 

Σε αυτό το στάδιο γνωρίζει τις νομικές συνέπειες της πράξης του. Μπορεί να συμμορφωθεί με τον νομό και να μην κλέψει, ή μπορεί να κλέψει και να αποδεχτεί την τιμωρία, ανεξάρτητα από τις προθέσεις του. 

Στάδιο 5: Δικαίωμα στη ζωή 

Σε αυτό το στάδιο, η πράξη του Heinz μπορεί να είναι δικαιολογημένη καθώς κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να ζει, και η ζωή είναι πάνω από όλα και πρέπει να σώζεται όταν αυτά είναι δυνατό. Από την άλλη πλευρά, το δικαίωμα αμοιβής της εργασίας, δικαιολογεί την απογοήτευση του φαρμακοποιού, και έχει δικαίωμα στην αποζημίωση, και με την κλοπή ο Heinz παραβιάζει αυτό το δικαίωμα. 

Στάδιο 6: Καθολικές Αρχές της Ανθρώπινης Ηθικής

Αυτό το στάδιο υποστηρίζει την εγκυρότητα της ανθρώπινης ζωής πάνω από τα δικαιώματα στην ιδιοκτησία. Από την άλλη πλευρά, επίσης δείχνει ότι κάποιος είναι απελπισμένος για αυτή την ιδιοκτησία και είναι ίσως σε θέση να πληρώσει. Με την κλοπή ο Heinz αρνείται την δίκαιη αποζημίωση. 

Το παραπάνω παράδειγμα δείχνει ότι κάθε νόμισμα έχει δυο όψεις, και κάθε απόφαση ή πράξη έχει δυο προσεγγίσεις. Το ποια επιλογή θα κάνει κάποιος εξαρτάται τόσο από το ηθικό κόστος της ευκαιρίας που προκύπτει, παρακάμπτοντας τις συνέπειες που θα προέκυπταν. Το δίλημμα είναι να υπάρχει ισορροπία στις αποφάσεις ανάμεσα στον απόλυτο εγωισμό και στον άνευ όρων αλτρουισμό. 

Τα νέα παιδιά θα επιλέξουν την ηθική επιλογή προσυμβατικού επιπέδου, που περιλαμβάνει την υπακοή και το ατομικό συμφέρον. Τα πιο μεγάλα παιδιά είναι πιο πιθανό να επιλέξουν την πιο συμβατική ηθική επιλογή, που περιλαμβάνει τη συμμόρφωση στους νόμους και στην τάξη. Οι έφηβοι και οι ενήλικες θα επηρεαστούν από τις κοινωνικές επιδράσεις και την καθολικότητα της ανθρώπινης ηθικής, την μετασυμβατική ηθική. Η λογική εδώ είναι ότι το να σωθεί μια ανθρώπινη ζωή είναι πιο σημαντικό από τα χρήματα και την ιδιοκτησία. 

Αυτές οι μελέτες υποδεικνύουν το γεγονός ότι η ηθική δεν είναι απαραίτητα βασισμένη σε κανόνες. Ότι η ηθική συμπεριφορά μπορεί να σημαίνει ότι οι κανόνες παραβιάζονται. 

Σαν κοινωνία έχουμε ανάγκη τους κανόνες και τους νόμους αλλιώς είναι εύκολο να βυθιστούμε στην αναρχία και στο άχου. Ωστόσο, αναγνωρίζουμε πάντα τις συνέπειες των πράξεων μας. 

Ηθικοί προβληματισμοί για το δίλημμα του Heinz 

Το δίλημμα του Heinz αφορά αν ένα άτομο πρέπει να έχει σε προτεραιότητα τις δικές του ηθικές πεποιθήσεις ή αν πρέπει να αντιδρά με συμπόνια προς κάποιον που αγαπά. Ένας από τους πιο σημαντικούς ηθικούς προβληματισμούς σε αυτό το δίλημμα είναι η έννοια της δικαιοσύνης έναντι του ελέους. 

Η δικαιοσύνη αναφέρεται στην ισότητα στην θεραπεία. Σε αυτή την περίπτωση, υπάρχει συμφωνία ότι είναι άδικο από τις φαρμακευτικές εταιρείες να χρεώνουν υπέρογκα ποσά για φάρμακα που σώζουν ζωές. Αυτό βάζει τους ανθρώπους στο δίλημμα να επιλέξουν να παραβιάσουν τους νόμους ή να βλέπουν τους αγαπημένους τους να πεθαίνουν. Πολλοί συμφωνούν στην άποψη ότι η κλοπή ενός φαρμάκου μπορεί να είναι δίκαιη όταν διορθώνει ένα άδικο σύστημα. 

Ένας άλλος ηθικός προβληματισμός που προκύπτει από αυτό το σενάριο είναι το αν η παραβίαση των νόμων είναι δικαιολογημένη για ηθικούς λόγους. Από την μια πλευρά, η κλοπή είναι παράνομη και παραβιάζει τους κοινωνικούς κανόνες και ουσιαστικές αρχές. Ωστόσο, αν αποδεχτούμε ότι η ανθρώπινη ζωή έχει μεγάλη αξία και ότι το να σώσουμε τη ζωή ενός ανθρώπου είναι ηθικά σωστό, τότε η παραβίαση του νόμου είναι δικαιολογημένη κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. 

Κοινωνικές επιδράσεις στις αποφάσεις που βασίζονται στο δίλημμα του Heinz 

Μια από τις πιο σημαντικές κοινωνικές επιδράσεις του διλήμματος στη λήψη αποφάσεων είναι οι πολιτιστικοί κανόνες. Οι διαφορετικές κουλτούρες έχουν διαφορετικές πεποιθήσεις για τις πράξεις που είναι ηθικά σωστές ή λάθος. 

Οι κοινωνικές επιπτώσεις είναι σημαντικές για το πως οι άνθρωποι αντιδρούν στο δίλημμα του Heinz. Οι διάφορες κουλτούρες έχουν διαφορετικές αξίες που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν μια συμπεριφορά ως σωστή ή λάθος. Για παράδειγμα, σε κάποιες κουλτούρες, η κλοπή θεωρείται ανήθικη και παράνομη, ενώ σε άλλες μπορεί να είναι απαραίτητη κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες. Επιπλέον, η κοινωνική τάξη ενός ατόμου επηρεάζει την λήψη αποφάσεων σε τέτοια διλήμματα. 

Μια ακόμη κοινωνική επίπτωση είναι οι κοινωνικές προσδοκίες. Πολλοί άνθρωποι νιώθουν πίεση από τους φίλους ή τα μέλη της οικογένειας τους να πάρουν συγκεκριμένες αποφάσεις, ακόμη και αν είναι ενάντια στις αξίες ή στις πεποιθήσεις τους. Για παράδειγμα, αν ένας φίλος ενθαρρύνει το άτομο να κλέψει το φάρμακο επειδή θα σώσει τη ζωή της γυναίκας του, τότε είναι πιο πιθανό να το κάνει ακόμη και αν ξέρει ότι είναι λάθος. 

Οι κοινωνικές προσδοκίες είναι σημαντικές καθώς διαμορφώνουν τις σκέψεις και τις πράξεις μας, ειδικά όταν αντιμετωπίζουμε πολύπλοκα ηθικά διλήμματα. Οι κοινωνικές πιέσεις όπως οι πολιτισμικοί κανόνες, τα νομικά πλαίσια και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και αντιδρούν στα ηθικά διλήμματα. Για παράδειγμα, μια κοινωνία που βλέπει την κλοπή ως ηθικά λάθος πράξη ή παράνομη, μπορεί να απομακρύνει αυτή την επιλογή παρόλο που μπορεί να στοιχίσει τη ζωή ενός ανθρώπου.