Κοινός νους

Κοινός νους 

Στις μέρες μας έχουμε την αίσθηση ότι ο κοινός νους έχει χαθεί και αναρωτιόμαστε αν ζούμε ανάμεσα σε ηλίθιους. Αυτό δείχνει μια πιο βαθιά απογοήτευση για το πως η κοινωνία επικοινωνεί, επεξεργάζεται τις πληροφορίες και καθοδηγεί τις καθημερινές αποφάσεις. Ως ψυχοθεραπευτής, είναι σημαντικό να βοηθώ τους θεραπευόμενος να αναγνωρίζουν τους πραγματικούς παράγοντες κάτω από αυτή την αντίληψη.

Προσωπικότητες και κοινή λογική 

Η ελληνική κοινωνία είναι γνωστή για τους ζωντανούς, εκφραστικούς και παθιασμένους ανθρώπους της. Οι αιώνες πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν ενσταλάξει ένα βαθύ αίσθημα περηφάνιας, και την αυτοέκφραση. Αυτή η κληρονομιά ενθαρρύνει κάθε άτομο να έχει μια ισχυρή προσωπικότητα και να εκφέρει δυνατά τις απόψεις του. 

Όταν κάθε άτομο έχει ισχυρές απόψεις και πιστεύει ότι έχει δίκιο, η συναίνεση αποτελεί μια πρόκληση. Η κοινή λογική, στον πυρήνα της, εξαρτάται από κοινές υποθέσεις και πρακτικές συμφωνίες μεταξύ των ατόμων μιας ομάδας. Σε μια κοινωνία που ενθαρρύνει την ανεξάρτητη σκέψη και την αυτοέκφραση, είναι δύσκολο να υπάρχει συμφωνία. Οι συζητήσεις γίνονται αρένες προσωπικής διάκρισης αντί να υπάρχει μια συλλογική επίλυση των προβλημάτων, και η κοινή λογική συχνά πνίγεται από την επιθυμία για επιβεβαίωση. 

Όταν υπάρχουν πολύ ισχυρές προσωπικότητες,  σε μια κοινωνία που δίνει ιδιαίτερη αξία στην αυτοέκφραση, οι διαφωνίες πολλαπλασιάζονται, και οι συμβιβασμοί είναι δύσκολοι. Ότι μοιάζει προφανές και υπακούει στην κοινή λογική, εξαφανίζεται όταν κάποιος θέλει να κερδίσει σε μια διαφωνία. Έτσι, η κοινή λογική χάνεται, καθώς ο καθένας υποστηρίζει ότι η δική του αντίληψη είναι λογική, και αυτό οδηγεί στην απογοήτευση και στην αντίληψη ότι κανείς δεν τον καταλαβαίνει. 

Πολιτισμικοί Κανόνες και Γνωστική Ποικιλομορφία

Αυτό που θεωρείται “κοινός νους” εξαρτάται από πολιτισμικούς κανόνες και την υποκείμενη γνωστική ποικιλομορφία. Στις πλουραλιστικές κοινωνίες με μεγαλύτερη πολιτισμική ποικιλία και μεγαλύτερη ποικιλομορφία εμπειριών, υπάρχει λιγότερη συμφωνία για το “λογικό”. Οι άνθρωποι που μεγαλώνουν με διαφορετικά υπόβαθρα ή εκπαίδευση, μπορεί να καταλήξουν σε διαφορετικά —και μερικές φορές αντιφατικά— συμπεράσματα για καθημερινά ζητήματα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η μια ομάδα είναι πιο έξυπνη ή πιο χαζή από την άλλη. Σημαίνει ότι η συναίνεση είναι πιο δύσκολο να επιτευχθεί. 

Οι πολιτισμικοί κανόνες είναι οι άγραφοι κανόνες που καθοδηγούν τη συμπεριφορά σε μια κοινωνία. Στο παρελθόν, οι κοινωνίες μοιράζονταν όμοιες αξίες και προσδοκίες, και έτσι ήταν πιο εύκολο να συμφωνήσουν σε αυτό που λέμε “κοινή λογική.” Σήμερα, ωστόσο, οι κοινωνίες είναι πολύ διαφορετικές. Αυτή η διαφορετικότητα οδηγεί σε άλλες πεποιθήσεις και προσεγγίσεις για την επίλυση των προβλημάτων. Σαν αποτέλεσμα, αυτό που μια ομάδα αναγνωρίζει ως προφανές για την άλλη μπορεί να είναι ξένο ή παράλογο. Η αίσθηση συναίνεσης που κάποτε στηριζόταν στην κοινή λογική έχει πλέον αποδυναμωθεί, όχι επειδή οι άνθρωποι είναι λιγότερο λογικοί, αλλά επειδή δεν μπορούν να συμφωνήσουν στο τι είναι “φυσιολογικό” ή αναμενόμενο σε μια πλουραλιστική κοινωνία. 

Επίπεδο εκπαίδευσης 

Η εκπαίδευση επίσης παίζει κύριο ρόλο. Στα σύγχρονα εκπαιδευτικά συστήματα δίνεται έμφαση στην αφηρημένη συλλογιστική, στις τυποποιημένες εξετάσεις και στην μηχανική μάθηση έναντι των πρακτικών δεξιοτήτων επίλυσης προβλημάτων και των κοινωνικών δεξιοτήτων. Καθώς αυτά τα συστήματα ενισχύουν συγκεκριμένες γνωστικές δεξιότητες, μπορεί να να μην ενισχύουν την σοφία και την ευελιξία που αποτελούν πυλώνες της κοινής λογικής.

Επιπλέον, η εκπαίδευση από μόνη της διαμορφώνεται από τους πολιτισμικούς κανόνες, τι διδάσκεται, πως διδάσκεται και όλα όσα είναι σημαντικά και αντανακλούν βαθύτερες κοινωνικές πεποιθήσεις. Όταν η εκπαίδευση δεν έχει καμία σχέση με τα πρακτικά θέματα της ζωής ή αποτυγχάνει να προσεγγίσει τις πολυπλοκότητες ενός κόσμου που συνεχώς αλλάζει, οι άνθρωποι δυσκολεύονται να εφαρμόσουν την γνώση στον πραγματικό κόσμο, και αυτό ενισχύει την αντίληψη ότι η κοινή λογική έχει χαθεί. 

Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί πραγματική επιδείνωση σε ορισμένα εκπαιδευτικά αποτελέσματα. Σε διάφορες περιοχές, τα στοιχεία δείχνουν χαμηλότερες βαθμολογίες σε τυποποιημένα τεστ, μειωμένη επάρκεια στην ανάγνωση, τη γραφή και τα μαθηματικά. Αυτές οι τάσεις ξεκίνησαν πριν την πανδημία και έχουν επιταχυνθεί λόγω της πανδημίας. Πολλά εκπαιδευτικά συστήματα είναι λιγότερο αποτελεσματικά στην ενίσχυση της κριτικής σκέψης και της πρακτικής επίλυσης προβλημάτων, δεξιότητες που είναι σημαντικές για αυτό που αποκαλούμε “κοινή λογική.” 

Ευφυία 

Η ευφυία (IQ) ακολουθεί κανονική κατανομή στον γενικό πληθυσμό. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι κοντά στο μέσο όρο, με ελάχιστα άτομα να έχουν πολύ χαμηλό ή πολύ υψηλό IQ. Τα τεστ νοημοσύνης έχουν σχεδιαστεί για να μετρούν συγκεκριμένες γνωστικές δεξιότητες, δεν καλύπτουν όλο το φάσμα των ικανοτήτων που απαιτούνται για την πρακτική κρίση ή την κοινωνική ζωή. Η υψηλή νοημοσύνη δεν εγγυάται την κοινή λογική.

Στην πραγματικότητα, τα άτομα με υψηλό IQ μπορεί μερικές φορές να περιπλέκουν απλά ζητήματα ή να αποστασιοποιούνται από τα κυρίαρχα πολιτισμικά πρότυπα. Αντίθετα, οι άνθρωποι με χαμηλό IQ μπορεί να δυσκολεύονται με την πολύπλοκη συλλογιστική, αλλά εξακολουθούν να κατέχουν πρακτική σοφία που αποκτήθηκε μέσω της εμπειρίας. Η μεταβλητότητα στις γνωστικές ικανότητες σε συνδυασμό με τις αλλαγές στους πολιτισμικούς κανόνες και την εκπαίδευση, μπορεί να κάνουν πιο δύσκολη την εύρεση κοινού εδάφους για τη λογική συμπεριφορά. 

Ψυχολογικές προκαταλήψεις: Πιστεύουμε ότι η δική μας αντίληψη είναι προφανής 

Είναι σύνηθες οι άνθρωποι να υποθέτουν ότι η δική τους αντίληψη για τον κόσμο είναι αυταπόδεικτη, ενώ των άλλων είναι παραπλανητική ή παράλογη. Αυτό προέρχεται από τις εγωκεντρικές προκαταλήψεις, την τάση να βλέπουμε την δική μας αντίληψη πιο λογική και πιο εμφανή από ότι είναι στην πραγματικότητα. Αυτές οι προκαταλήψεις καθιστούν εύκολο να απορρίψει κάποιος τη διαφωνία ως άγνοια, ακόμη και όταν το υποκείμενο πρόβλημα είναι απλά μια διαφορά στην οπτική. 

Μια άλλη δυναμική που παίζει σημαντικό ρόλο είναι ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να αναζητούν πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις πεποιθήσεις τους, ειδικά στα διαδίκτυο, και μπορεί να γίνουν πιο άκαμπτοι ή εμμονικοί με τις απόψεις τους όταν αυτές συνεχώς ενισχύονται από τα social media. 

Ο αντίκτυπος των social media στις γνωστικές ικανότητες 

Οι πλατφόρμες όπως το Facebook και το TikTok έχουν αλλάξει δραματικά τον τρόπο με τον οποίο δεχόμαστε και επεξεργαζόμαστε τις πληροφορίες. Είναι σχεδιασμένα για να δημιουργούν μια σύντομη έκρηξη ενδιαφέροντος και άμεση ανατροφοδότηση, εκπαιδεύοντας τον εγκέφαλό μας για γρήγορη μετατόπιση της προσοχής. Οι μελέτες δείχνουν ότι η υπερβολική χρήση αυτών των πλατφορμών συνδέεται με τα θέματα μνήμης , προσοχής και αναλυτικής σκέψης. Αυτή η συνεχής έκθεση σε πληροφορίες και η έκρηξη ντοπαμίνης που προκαλεί το TikTok, συγκεκριμένα, συνδέεται με δυσκολίες στη συγκέντρωση, στις παρορμητικές αποφάσεις και ακόμη και με αλλαγές στη δομή του εγκεφάλου. 

Ωστόσο, δεν είναι ακριβές να πούμε ότι αυτές οι πλατφόρμες κάνουν τους ανθρώπους ηλίθιους. Αυτές οι αλλαγές αφορούν την οργάνωση της προσοχής και της σκέψης, και όχι την ευφυΐα. Οι άνθρωποι μπορεί να φαίνονται λιγότερο ικανοί να εμπλακούν σε διαρκή, σύνθετη συλλογιστική, αλλά αυτή είναι μια στροφή προς μια πιο ρηχή, πιο αφηρημένη σκέψη παρά μια άμεση μείωση της νοημοσύνης.

Είμαστε “περιτριγυρισμένοι από ηλίθιους”; 

Η αίσθηση ότι όλοι είναι ηλίθιοι, είναι ένα καθολικό συναίσθημα. Οι περισσότεροι άνθρωποι ανεξάρτητα από το υπόβαθρο τους, συναντούν απόψεις ή συμπεριφορές που τους προκαλούν σύγχυση. Αλλά οι γνωστικές δεξιότητες ακολουθούν μια φυσιολογική διασπορά στην κοινωνία, πράγμα που σημαίνει ότι οι περισσότεροι άνθρωποι ανήκουν στο μέσο όρο, με λίγους να βρίσκονται στα άκρα. Αν στην κοινωνία επικρατεί σύγχυση, αυτό συχνά οφείλεται στο γεγονός ότι έχει αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο επικοινωνούμε, και οι αλγόριθμοι διαμορφώνουν σε ένα βαθμό τη ζωή μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι υπάρχει μια ξαφνική μείωση στην ευφυΐα. 

Η αίσθηση ότι ο κοινός νους έχει χαθεί διαμορφώνεται από την γρήγορη εξέλιξη της τεχνολογίας, τις αλλαγές στην εκπαίδευση και την αυξημένη έκθεση σε διαφορετικές απόψεις. Καθώς τα social media επηρεάζουν την προσοχή και την σκέψη, και οι εκπαιδευτικές δυσκολίες είναι πραγματικές, είναι πιο ακριβές να πούμε ότι η συναίνεση και η σαφήνεια είναι απλώς πιο δύσκολο να επιτευχθούν σήμερα. Ο εγκέφαλος μας δεν έχει γίνει “ηλίθιος” , αλλά το περιβάλλον έχει γίνει πιο απαιτητικό. Το να μάθουμε να αναγνωρίζουμε αυτές τις προκαταλήψεις και να προσαρμοζόμαστε με υπομονή και ανοιχτό μυαλό είναι το πραγματικό αντίδοτο.