Παρορμητικότητα

Παρορμητικότητα

Ο αυθορμητισμός είναι κομμάτι της ζωής μας, η παρορμητικότητα όχι. Οι περισσότεροι από εμάς μπορεί να πάρουμε κάποιες αποφάσεις αυθόρμητα. Ο αυθορμητισμός κάποιες φορές είναι ένας διασκεδαστικός τρόπος για να σπάμε τη ρουτίνα. Υπάρχουν στιγμές που απλά θέλουμε να χαλαρώσουμε και να διασκεδάσουμε. Στην πραγματικότητα, ο αυθορμητισμός έχει θετικό αντίκτυπο κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.

Υπάρχει, ωστόσο, μια λεπτή διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στον αυθορμητισμό και στην παρορμητικότητα. Αν κάποιος παίρνει βιαστικές αποφάσεις, αυτό είναι ένα διαφορετικό θέμα. Αν και σε κάποιες περιπτώσεις οι αυθόρμητες αποφάσεις είναι απαραίτητες, ακόμη και υγιείς, κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες, η χρόνια παρορμητικότητα χρειάζεται προσοχή.

Φυσικά, αν οι καθημερινές σας αποφάσεις είναι παρορμητικές, βασίζονται στο ένστικτο ή στη διάθεσή σας, διακυβεύετε τους μακροπρόθεσμους στόχους σας με αποτέλεσμα να νιώθετε επιπλέον στρες και ανησυχία.

Τι είναι η παρορμητικότητα;

Ανάμεσα σε ένα ερέθισμα και σε μια αντίδραση υπάρχει πάντα χώρος. Αυτός ο χώρος είναι η δύναμή μας να επιλέξουμε πως θα αντιδράσουμε. Στις αντιδράσεις μας κρύβεται η ανάπτυξη και η ελευθερία μας.

Οι δείκτες της παρορμητικότητας περιλαμβάνουν την έλλειψη οργάνωσης, τις ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, την απροσεξία, την τόλμη, την περιπέτεια, τη βαρεμάρα.

Μετά από δεκαετίες ερευνών έχει αποδειχθεί ότι η παρορμητικότητα είναι επιβλαβής, όταν ένα άτομο δεν μπορεί να αντισταθεί σε έναν πειρασμό και προκαλεί:

1. Μειωμένη ευαισθησία στις αρνητικές συνέπειες μιας συμπεριφοράς.
2. Προτίμηση άμεσης ανταμοιβής και ευχαρίστησης έναντι της μεγαλύτερης και καθυστερημένης ανταμοιβής, γρήγορη αντίδραση στην αρνητική ή στη θετική διάθεση.
3. Γρήγορες, ξαφνικές αντιδράσεις σε ερεθίσματα πριν την επεξεργασία μιας πληροφορίας και αδυναμία προσήλωσης σε ένα στόχο λόγω των περισπασμών.
4. Έλλειψη προσοχής στις μακροχρόνιες συνέπειες.

Παρορμητικότητα και αυθορμητισμός

Η παρορμητικότητα γενικά είναι "η τάση να αντιδράμε γρήγορα, συχνά χωρίς σκέψη ή έγνοια για τις συνέπειες." Η χρόνια παρορμητικότητα είναι μια σοβαρή έλλειψη αυτορρύθμισης. Για παράδειγμα μπορεί κάποιος να εμφανίζει μια αδυναμία για τον έλεγχο των άμεσων αντιδράσεων του ή να μην μπορεί να συγκεντρωθεί. Όταν κάποιος είναι παρορμητικός είναι δύσκολο να σκεφτεί τις συνέπειες των πράξεων του, να ολοκληρώσει τις εργασίες της καθημερινότητας. Η έλλειψη αυτοελέγχου μπορεί επίσης να οδηγεί σε  παρορμητικά έξοδα ή φαγητό.

Ο αυθορμητισμός ή η παρορμητικότητα είναι συνήθως αποτέλεσμα μιας συναισθηματικής κατάστασης ή σκέψης. Είναι μια πολύ κοινή συμπεριφορά στα παιδιά ,των οποίων ο εγκέφαλος ακόμη ωριμάζει. Για παράδειγμα μπορεί τα παιδιά να ζωγραφίζουν σε όλες τις επιφάνειες, να έχουν ξεσπάσματα θυμού σε δημόσιους χώρους. Αυτές οι παιδιάστικες συμπεριφορές συνήθως υποχωρούν καθώς ο εγκέφαλος ωριμάζει και μαθαίνουν να κατανοούν τις συνέπειες των πράξεων τους και των συμπεριφορών τους.

Όσο τα παιδιά μεγαλώνουν, αναπτύσσουν την ικανότητα να ελέγχουν τις παρορμήσεις τους. Αυτή η δεξιότητα είναι  αυτορρύθμιση ή αυτοέλεγχος. Οι έφηβοι και οι ενήλικες δεν παίρνουν τόσο βιαστικές αποφάσεις.  Ζυγίζουν τις πράξεις τους και τις συμπεριφορές τους. Ωστόσο, κάποιες φορές, η απώλεια αυτοελέγχου μπορεί να οδηγεί σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές.

Τύποι παρορμήσεων

Η παρορμητικότητα είναι ένα χαρακτηριστικό κλειδί για τη διάγνωση κάποιων ψυχικών νοσημάτων. Υπάρχει μια κατηγορία διαταραχών που έχει σχέση με τη δυσκολία στον έλεγχο των παρορμήσεων , που περιλαμβάνει:

• Την κλεπτομανία: την παρορμητική κλοπή αντικειμένων που δεν έχει ανάγκη κάποιος.
• Την πυρομανία: όταν κάποιος επανειλημμένα βάζει φωτιά για να εκτονώσει την ένταση (όχι όμως για να προκαλέσει κακό).
• Την διαλείπουσα εκρηκτική διαταραχή: επαναλαμβανόμενα ξεσπάσματα θυμού ή επιθετικότητας.

Αυτή η κατηγορία επίσης περιλαμβάνει:

• Την εναντιωματική προκλητική διαταραχή (ODD): η οποία χαρακτηρίζεται από θυμό, προκλητική συμπεριφορά, εκδικητικότητα.
• Την διαταραχή διαγωγής: είναι πιο σοβαρή από την ODD, περιλαμβάνει συμπεριφορές που σπάνε τους κοινωνικούς κανόνες, επιθετικότητα, φθορά περιουσίας.

Επίσης, η παρορμητικότητα έχει σχέση με καταστάσεις όπως η κατάχρηση ουσιών, ο τζόγος, η επιθετικότητα και οι αυτοτραυματισμοί.

Σημάδια παρορμητικότητας

Η παρορμητικότητα μπορεί να επηρεάζει τους ανθρώπους με διαφορετικούς τρόπους. Αν ανησυχείτε για εσάς ή για το παιδί σας, παρατηρείστε τα ακόλουθα σημάδια:

• Γρήγορες και βιαστικές αντιδράσεις. Μπορεί να αντιδράτε πριν καν σκεφτείτε τις συνέπειες των πράξεων σας ή πριν επεξεργαστείτε μια κατάσταση.
• Αδιαφορείτε για τις συνέπειες των πράξεων σας
• Κλέβετε
• Έχετε χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Κατάθλιψη
• Άγχος
• Προβλήματα στις σχέσεις σας
• Νομικά ή οικονομικά προβλήματα

Παρορμητικότητα και κίνδυνοι

Ένα παρορμητικό άτομο δεν μπορεί να ελέγχει τα συναισθήματα και τις συμπεριφορές του. Έχει την τάση να είναι παράλογο και να βασίζει τις αποφάσεις του και τις πράξεις του στις σκέψεις και στα συναισθήματα, συνήθως χωρίς να σκέφτεται τι μπορεί να συμβεί ή πως μπορεί να επηρεάζει τους άλλους ή τον εαυτό του. Ένα παιδί μπορεί να είναι παρορμητικό, να περνά τρέχοντας το δρόμο , να σκαρφαλώνει στο φράχτη. Όμως με τον καιρό, αυτό αλλάζει όσο αναπτύσσει τον αυτοέλεγχο. Βέβαια, αυτό δεν συμβαίνει σε όλους τους ανθρώπους.

Η παρορμητικότητα μπορεί να επιμένει και μετά την παιδική ηλικία, και την εφηβεία. Οι εκδηλώσεις και οι επιδράσεις του φτωχού αυτοελέγχου μπορεί να είναι δύσκολο να περιοριστούν όταν προκύπτουν από μια συναισθηματική κατάσταση. Δεν είναι λίγοι οι έφηβοι που για να γίνουν αποδεκτοί από τους άλλους , αλλάζουν το ντύσιμο τους, πίνουν, καπνίζουν.

Αν οι ενήλικες δεν διαθέτουν αυτοέλεγχο, αυτό μπορεί να έχει ανεπιθύμητες συνέπειες. Μπορεί να μην ολοκληρώνουν τις εργασίες τους ή να μην μπορούν να συγκεντρωθούν, να ξεσπούν στους άλλους. Αυτό μπορεί να καταστρέφει τις σχέσεις τους και να προκαλεί προβλήματα.

Ποιοι είναι οι παράγοντες που μας κάνουν παρορμητικούς;

Η παρορμητικότητα είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού περιβαλλοντικών, γενετικών και φυσιολογικών παραγόντων που δημιουργούν το κατάλληλο έδαφος για την ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών που έχουν σχέση με την παρορμητικότητα.

Νευροβιολογικά, πολλές περιοχές του εγκεφάλου επηρεάζουν την λήψη αποφάσεων, όπως ο κογχομετωπιαίος φλοιός και ο έσω προμετωπιαίος φλοιός. Λειτουργούν μαζί σε απόκριση στην σεροτονίνη και μας δίνουν τη δυνατότητα να περιμένουμε υπομονετικά και να ελέγχουμε τις παρορμήσεις μας.

Ποιες είναι οι αιτίες της παρορμητικότητας;

Είναι σημαντικό να επισημάνουμε ότι η παρορμητικότητα δεν είναι μια υγιής συμπεριφορά. Μπορεί να είναι σύμπτωμα μιας συμπεριφορικής ή συναισθηματικής κατάστασης. Υπάρχουν πολλοί πιθανοί λόγοι που εξηγούν γιατί ένα άτομο εμφανίζει αυτή την κατάσταση. Μια συχνή αιτία είναι το άγχος, και πιο συγκεκριμένα η γενικευμένη αγχώδης διαταραχή και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή , που επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους. Αυτές οι καταστάσεις μπορεί να κάνουν τους ανθρώπους να παραμελούν την λογική και να ενεργούν σύμφωνα με το ένστικτό τους.

Επίσης, η παρορμητικότητα μπορεί να είναι ένα σύμπτωμα της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής-υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), της οριακής διαταραχής προσωπικότητας ή της διπολικής διαταραχής.

Επίσης, η παρορμητικότητα μπορεί να προκύπτει από την έλλειψη προτύπων ή σωστών συμπεριφορών καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν. Αυτό σημαίνει ότι ένα παιδί μπορεί να έχει μάθει την παρορμητικότητα από τους γονείς του. Βέβαια, η παρορμητικότητα μπορεί να είναι μια αντίδραση σε μια τραυματική εμπειρία.

Συμπτώματα παρορμητικότητας

Η παρορμητικότητα μπορεί να οδηγεί σε άλλες επιβλαβείς συνήθειες. Για παράδειγμα, το shopping therapy είναι μια παρορμητική συμπεριφορά. Ωστόσο, αν η επιθυμία για αγορές δεν είναι ελεγχόμενη τότε αυτό έχει σοβαρές συνέπειες στα οικονομικά και στις σχέσεις.

Κάποια από τα συμπτώματα της παρορμητικότητας είναι η βαρεμάρα, η απροσεξία, οι ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, η ανυπομονησία, οι βιαστικές αποφάσεις. Η χρόνια παρορμητικότητα μπορεί να οδηγεί στην κατάχρηση ουσιών, στις εκρήξεις θυμού, και στα προβλήματα στις σχέσεις. Επίσης, κάποια άλλα κοινά συμπτώματα είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση, το στρες, η κοινωνική απομόνωση και η αδιαφορία.

Φυσικά, δεν είναι σίγουρο ότι οι βιαστικές αποφάσεις οδηγούν σε ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Κάποιες φορές, αυτές οι πράξεις, οι αποφάσεις μπορεί να είναι αναγκαίες και παραγωγικές. Ωστόσο, αυτές οι απροσδόκητες, θετικές συνέπειες μπορεί να ενισχύουν την παρορμητικότητα.

Αντιμετώπιση παρορμητικότητας

Η παρορμητικότητα μπορεί να είναι μια μορφή αυτοσαμποτάζ, καθώς έχει πολλές καταστροφικές επιδράσεις σε πολλές πτυχές της ζωής. Μπορεί να προκαλεί μεγάλα προβλήματα στις προσωπικές και επαγγελματικές σας σχέσεις , να δημιουργεί εμπόδια στην προσωπική σας εξέλιξη, στην καριέρα σας, να βλάπτει την συνολική σας ευεξία, την ψυχική σας υγεία και την ποιότητα της ζωής σας.

Αν νιώθετε ότι αντιδράτε παρορμητικά, χωρίς να σκέφτεστε τις συνέπειες των πράξεων σας, με αποτέλεσμα η παρορμητικότητα να προκαλεί χάος στη ζωή σας, τότε είναι λογικό να θέλετε να την αντιμετωπίσετε και να ανακτήσετε τον έλεγχο της ζωής σας.

Η παρορμητικότητα, κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν εκτός ελέγχου. Τι μπορείτε να κάνετε για αυτό;

Η αντιμετώπιση της παρορμητικότητας δεν είναι μια εύκολη διαδικασία. Όπως συμβαίνει με κάθε αλλαγή, και σε αυτή την περίπτωση χρειάζεται κόπος, υπομονή και προσπάθεια. Όμως το αποτέλεσμα αξίζει.

Το κλειδί είναι η ενσυνειδητότητα. Όσο περισσότερο κάνετε εξάσκηση στην ενσυνειδητότητα, παρατηρείτε τον εαυτό σας και κατανοείτε τις συμπεριφορές και τις αντιδράσεις σας, τόσο περισσότερες πιθανότητες έχετε να αντιδράσετε διαφορετικά στο μέλλον.

Ψυχοθεραπεία

Αν νιώθετε ότι είστε θύμα της παρορμητικότητας, η ψυχοθεραπεία μπορεί να σας βοηθήσει. Με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας μπορείτε να αναγνωρίσετε τις αιτίες της παρορμητικότητας, του στρες, να αλλάξετε τις συμπεριφορές σας.

1. Αναγνωρίστε τα ερεθίσματα

Για κάθε συμπεριφορά που θέλετε να αλλάξετε και να βελτιώσετε, το πρώτο βήμα προς το στόχο σας είναι να αναλύσετε και να κατανοήσετε όλα όσα συμβάλλουν σε αυτή. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι θα αναγνωρίσετε όλα τα ερεθίσματα που οδηγούν σε αυτή τη συμπεριφορά.

Για σκεφτείτε το πιο πρόσφατο επεισόδιο παρορμητικής συμπεριφορά που είχατε. Τι είναι αυτό που σας ξεσήκωσε; Τι συνέβη πριν συμπεριφερθείτε παρορμητικά; Ποια ήταν η ευαίσθητη χορδή σας που ενεργοποιήθηκε και σας οδήγησε στην παρόρμηση;

Υπάρχουν πολλές τεχνικές απόσπασης της προσοχής που μπορείτε να εφαρμόσετε κάθε φορά που νιώθετε την ανάγκη να αντιδράσετε παρορμητικά. Μπορείτε να δοκιμάσετε και να δείτε ποια είναι η καλύτερη για εσάς και σας ταιριάζει. Όσο πιο πολύ κάνετε εξάσκηση στις τεχνικές χαλάρωσης τόσο πιο αποτελεσματικά θα μπορείτε να αντιμετωπίζετε τις παρορμητικές σας συμπεριφορές.

Για να καταφέρετε να σπάσετε τον κύκλο της παρορμητικότητας είναι ανάγκη να εξερευνήσετε και να καλλιεργήσετε τις δεξιότητες ελέγχου των συναισθημάτων, ώστε να μάθετε τον αυτοέλεγχο.

Περισσότερο ή λιγότερο όλες αυτές οι τεχνικές έχουν ως σκοπό να σας βοηθήσουν να κατανοήσετε μια κατάσταση, να την επεξεργαστείτε και να μην αντιδράσετε συναισθηματικά. Έτσι, οτιδήποτε σας αποσπά την προσοχή , θα σας δώσει χρόνο για να βοηθήσετε τον εαυτό σας.

2. Αντικαταστήστε τις παρορμητικές συμπεριφορές σας με πιο υγιείς

Όταν θα είστε ήρεμοι και χαλαροί, φτιάξτε μια λίστα με τις πιθανές εναλλακτικές συμπεριφορές που μπορείτε να εφαρμόσετε όταν κάνει την εμφάνισή του ένα ερέθισμα. Για παράδειγμα, μπορείτε να αρχίσετε να γράφετε σε ένα ημερολόγιο τα συναισθήματά σας. Είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πως όταν γράφουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας τη στιγμή που συμβαίνουν, αυτό βοηθά στην απελευθέρωση των συναισθημάτων. Επίσης, μια βόλτα στη φύση, μια μορφή άσκησης, μπορεί να απελευθερώσει την ένταση.