Το ξύπνημα της τίγρης και το ψυχικό τραύμα

Το ξύπνημα της τίγρης και το ψυχικό τραύμα

Στο βιβλίο "Το ξύπνημα της Τίγρης και το Ψυχικό Τραύμα" (Waking the Tiger: Healing Trauma), ο Peter Levine κάνει μια μεταφρά: η τίγρης είναι ταυτόχρονα ένα σύμβολο του τραύματος, αλλά και της δυνατότητας να επουλωθούμε από αυτό. Όταν βιώνουμε ένα τραυματικό γεγονός, το σώμα μας συχνά μπαίνει σε κατάσταση σοκ ή παγώνει. Αυτή η ενστικτώδης αντίδραση επιβίωσης, αν και μας προστατεύει για μια στιγμή, μπορεί να μείνει εγκλωβισμένη στο νευρικό μας σύστημα αν δεν επεξεργαστούμε το τραύμα κατάλληλα. Με τον καιρό, αυτή η εγκλωβισμένη ενέργεια μπορεί να εκδηλώνεται -για παράδειγμα- με συμπτώματα της διαταραχής μετατραυματικού στρες. 

Αυτή η κατάσταση σοκ μπορεί να εμφανιστεί σε διάφορες καταστάσεις στη ζωή μας. Για παράδειγμα:

• Ένα παιδί, παραμελημένο ή συναισθηματικά κακοποιημένο, παγώνει στην απουσία ασφάλειας. Δεν μπορεί να δραπετεύσει ή να ζητήσει βοήθεια, και το νευρικό σύστημα του παιδιού εσωτερικεύει αυτή την αβοηθητότητα, πράγμα που διαμορφώνει τις μελλοντικές του σχέσεις και την αξία του εαυτού του. 
• Ένα θύμα σεξουαλικής επίθεσης μπορεί να παγώσει στη διάρκεια της επίθεσης, και το σώμα ενστικτωδώς να σταματά να λειτουργεί. Αυτή η στρατηγική επιβίωσης μπορεί να δημιουργεί βαθιές ψυχολογικές πληγές. 
• Οι επιζήσαντες του Ολοκαυτώματος συχνά κουβαλούν το τραύμα στο σώμα τους για δεκαετίες, και αυτό δημιουργεί ένα διαρκές αίσθημα αβοηθητότητας. 

Η τίγρης είναι ένα πανίσχυρο σύμβολο του ψυχικού τραύματος επειδή αντιπροσωπεύει την άγρια ενέργεια που είναι παγιδευμένη στο σώμα μας όταν δεν μπορούμε να επεξεργαστούμε πλήρως την τραυματική εμπειρία. Όταν μαθαίνουμε να απελευθερώνουμε αυτή την ενέργεια, μπορούμε να ανακτήσουμε τη δύναμη μας και να προχωρήσουμε στη ζωή μας. 

Σε αντίθεση με τους ανθρώπους, τα άγρια ζώα ξέρουν πως να απελευθερώνουν την τραυματική ενέργεια. Μια τίγρης που δραπετεύει από τον θηρευτή της δεν απομακρύνεται απλά, τρέμει και τρέχει. Αυτές οι κινήσεις συμπληρώνουν την βιολογική ακολουθία των γεγονότων μετά από μια απειλή. Με αυτό τον τρόπο, η τίγρης βρίσκει ξανά την ισορροπία της, αποφεύγει τα μακροχρόνια συμπτώματα που αποκαλούμε τραύμα. 

Οι άνθρωποι έχουμε την ίδια θεραπευτική ικανότητα. Αλλά η κουλτούρα μας δίνει έμφαση στον έλεγχο, στην καταπίεση των συναισθημάτων και στην αποσύνδεση από το σώμα, και έτσι μπλοκάρει την φυσική απελευθέρωση. Μουδιάζουμε, κουβαλάμε μέσα μας ανεπίλυτες ιστορίες που δεν τις ξεχνάει το σώμα μας.

Όπως η τίγρης μπορούμε να απελευθερωθούμε. Μπορούμε να μην είμαστε παγιδευμένοι. Και όταν το κάνουμε αυτό, δεν "επιβιώνουμε" απλά, αλλά αρχίζουμε να νιώθουμε ξανά ο εαυτός μας και "να ζούμε". 

Πώς τα ψυχικά τραύματα επηρεάζουν τον εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα; 

Όταν αντιμετωπίζουμε μια απειλή, οι πιο πρωτόγονες δομές του εγκεφάλου μας, αυτές που είναι υπεύθυνες για την επιβίωση μας (όπως η αμυγδαλή), ενεργοποιούνται. Και αφού περάσει η απειλή, αυτές οι περιοχές του εγκεφάλου παραμένουν ενεργές. 

Η αποτελεσματική θεραπεία του τραύματος συχνά περιλαμβάνει περισσότερα από την απλή λεκτική επικοινωνία. Κάποιες φορές το τραύμα δεν μπορεί να εκφραστεί με λόγια. 

Τι είναι η αντίδραση ακινητοποίησης ή πάγωμα; 

Αυτήη αντίδραση είναι ένας εξελικτικός αμυντικός μηχανισμός ενάντια στις απειλές, “μια πανοπλία ενάντια σε κάθε απαράδεκτο συναίσθημα.”

Καθώς ο μηχανισμός πάλης ή φυγής (fight or fligh) είναι δυο συχνές αντιδράσεις, το πάγωμα είναι μια εξίσου σημαντική αντίδραση. Όταν δεν μπορούμε να παλέψουμε ή να φύγουμε, είναι δυνατό να παγώσουμε. 

Αλλά ποια είναι τα σημάδια που δείχνουν ότι κάποιος έχει παγώσει;

• Ένταση στους μύες ή τρέμουλο
• Ταχυκαρδία
• Αδυναμία ομιλίας 
• Σοκ που φαίνεται στα μάτια

Αυτές οι συμπεριφορές δεν μοιάζουν καταστροφικές για ένα άτομο. Αλλά για σκεφτείτε λίγο περισσότερο. Αν και το να παγώσει κάποιος είναι μια απλή αντίδραση, αυτό μπορεί να γίνει επιβλαβές όταν επιμένει αφότου η απειλή έχει περάσει.

Μετά από ένα τραυματικό γεγονός, πολλοί άνθρωποι μένουν κολλημένοι σε κατάσταση επιβίωσης. Αυτό συμβαίνει επειδή ως άνθρωποι είμαστε ικανοί να αντιστεκόμαστε στα άβολα συναισθήματα που μπορεί να συνοδεύουν μια τραυματική εμπειρία.

Τι είναι το Somatic Experiencing;

Το Somatic Experiencing ειναι μια ψυχοφυσιολογική προσέγγιση για την θεραπεία των ψυχικών τραυμάτων που επικεντρώνεται στην επεξεργασία των τραυματικών αναμνήσεων, στην ηρεμία του νευρικού συστήματος και στην απελευθέρωση του τραυματικού σοκ από το σώμα. 

Αυτή η προσέγγιση αναπτύχθηκε από την παρατήρηση του τρόπου με τον οποίο τα ζώα συμπεριφέρονται στην άγρια φύση. Μετά από μια απειλή, τα ζώα είναι ικανά να επανέλθουν σε μια ήρεμη κατάσταση σχετικά γρήγορα. 

Οι άνθρωποι από την άλλη πλευρά παραμένουν κολλημένοι σε μια κατάσταση υπερδιέγερσης μετά από ένα τραυματικό γεγονός. Αυτό συμβαίνει επειδή για να ξεπεράσουμε ένα τραύμα είναι ανάγκη να αντιμετωπίσουμε πολλές επώδυνες αισθήσεις. Ως άνθρωποι με νοημοσύνη, θελουμε να αποφύγουμε αυτές τις δυσάρεστες εμπειρίες. 

Ο στόχος του Somatic Experiencing, ειναι να βοηθήσει τους ανθρώπους να ανακτήσουν την ικανότητα τους να αντέχουν τα δυσάρεστα συναισθήματα. 

Η βασική ιδέα είναι να μπορέσουν οι άνθρωποι να ανακτήσουν την φυσική τους ψυχική ανθεκτικότητα. Και μπορούν να το κάνουν αυτό μέσα από τις αισθήσεις του σώματος. Όσο κατανοούμε το σώμα μας, τόσο πιο εύκολο είναι να ξεκολλήσουμε από μια κατάσταση. 

Ποιες είναι οι στρατηγικές που χρησιμοποιούνται από το Somatic Experiencing;

• Αναπνοές: μπορεί ένα άτομο να τοποθετεί το ένα χέρι στο κεφάλι του, το άλλο στο στήθος του και να αναπνέει για μερικά λεπτά. Τελικά, παρατηρείται μια αλλαγή είτε στην ενέργεια, είτε στη θερμοκρασία. 
• Στάση σώματος: η στάση του σώματος μπορεί να δείχνει πολλά για την ψυχική μας κατάσταση. Όταν κάποιος είναι σκυμμένος μπορεί να νιώθει ντροπή, και αργά να κάθεται πιο ίσια. Αυτό συμβαίνει όταν κάποιος αρχίζει να μιλά για την ντροπή που νιώθει.
• Αισθήσεις του σώματος: περιλαμβάνει την παρατήρηση του στρες στο σώμα. Ο στόχος είναι να μπορέσει ο θεραπευόμενος να κατανοήσει καλύτερα τις αισθήσεις του σώματος. 

Πώς βοηθά το Somatic Experiencing;

Το τραύμα δεν είναι μόνο μια συναισθηματική εμπειρία, είναι και σωματική. Όταν κάτι τρομακτικό συμβαίνει, το σώμα μας μπαίνει σε κατάσταση πάλης, φυγής, ή παγώνει. Αλλά αν δεν επεξεργαστούμε αυτές οι αντιδράσεις, μπορούν να μείνουν μέσα μας.

Το τραύμα είναι η “παγωμένη ενέργεια” που έχει κολλήσει μέσα στο σώμα μας. Αν δεν απελευθερωθεί, τα πράγματα θα γίνουν χειρότερα, όχι μόνο για το μυαλό. 

Το Somatic Experiencing βοηθά:

• Στην απελευθέρωση της πίεσης: όταν αναγνωρίζετε και δουλεύετε τις αισθήσεις του σώματος, μπορείτε να επεξεργαστείτε το τραύμα με ασφαλή τρόπο.
• Στην ανάκτηση της ηρεμίας: είτε πρόκειται για ένα χρόνιο πόνο στον ώμο, είτε για μια αίσθηση νευρικότητας, η σωματική θεραπεία βοηθά το σώμα να ηρεμήσει. 

Για παράδειγμα, μπορεί εσείς ή κάποιος γνωστός σας να νιώθει πόνο στη γνάθο και να τρίζει τα δόντια του. Μπορεί να προσπαθεί να καταλάβει τι κρύβεται πίσω από αυτό. Είναι καταπιεσμένος θυμός; Είναι πράγματα που δεν έχουν ειπωθεί; Συνέβη κάτι τραυματικό; Με υπομονή και καθοδήγηση, μπορείτε να απελευθερώσετε την ένταση και να νιώσετε καλύτερα. 

Το Somatic Experiencing χρησιμοποιεί πολλά εργαλεία και τεχνικές:

1. Επίγνωση του σώματος: δίνετε προσοχή σε όσα συμβαίνουν στο σώμα σας, σφιχτοί ώμοι, σφιγμένο στομάχι, εξάνθημα. Η επίγνωση είναι το πρώτο βήμα για την αλλαγή.
2. Ασκήσεις αναπνοών: νιώθετε στρες; Πάρτε μερικές βαθιές ανάσες. Οι τεχνικές αναπνοών μπορούν να σας βοηθήσουν να ηρεμήσετε το νευρικό σας σύστημα πιο γρήγορα.
3. Κίνηση: σκεφτείτε το στρες σαν μια στατική ενέργεια που συσσωρεύεται στο σώμα, κινηθείτε, κάντε διατάσεις, ή και χορευτικές κινήσεις για να απελευθερώσετε την ενέργεια.
4. Τεχνικές γείωσης: όταν νιώθετε τα συναισθήματα να σας πνίγουν, οι τεχνικές γείωσης θα σας βοηθήσουν να συνδεθείτε με το σώμα σας και να απελευθερώσετε την ένταση.
5. Οραματισμός: φανταστείτε την ένταση σαν ένα βάρος που φεύγει από πάνω σας. Ο οραματισμός είναι μια πολύ χρήσιμη τεχνική για την διαχείριση του άγχους. 

Αν νιώθετε ότι το σώμα και το μυαλό σας δεν είναι συντονισμένα, η σωματική θεραπεία μπορεί να σας αλλάξει τη ζωή. Μετά από κάθε συνέδρια θα νιώθετε ελαφρότεροι, πιο ήρεμοι και σε επαφή με τον εαυτό σας. Το Somatic Experiencing απελευθερώνει την ένταση που έχει εγκλωβιστεί στο σώμα και δημιουργεί χώρο για τα συναισθήματα της ανακούφισης, της χαράς και της ηρεμίας. Προσφέρει ένα δρόμο για την επούλωση των ψυχικών τραυμάτων και την βελτίωση της ευεξίας.

Πώς μπορεί να επανέλθει το νευρικό σύστημα μετά από ένα τραύμα; 

Για να επανέλθει το νευρικό σύστημα υπάρχουν κάποιες στρατηγικές του Somatic Experiencing:

1. Δημιουργήστε μια αίσθηση ασφάλειας: πριν ξεκινήσετε με τις ασκήσεις και τις παρεμβάσεις, είναι σημαντικό ο θεραπευόμενος να νιώθει ασφάλεια. 
2. Υποστηρίξτε τον θεραπευόμενο: πρέπει να ενθαρρύνετε τον θεραπευόμενο να έρθει σε επαφή με τις αισθήσεις του σώματος.
3. Ενθαρρύνετε τον θεραπευόμενο να αναγνωρίσει τις αισθήσεις ακόμη και αν νιώθει άβολα: σίγουρα θα νιώθει άβολα στην αρχή με τις αισθήσεις του σώματος επειδή το τραύμα παραμένει εγκλωβισμένο στο σώμα. Αλλά από τη στιγμή που θα μάθει να αποδέχεται τα άβολα συναισθήματα αυτό είναι πολύ σημαντικό βήμα για την επούλωση του τραύματος. 
4. Δώστε τίτλους στην εμπειρία του θεραπευόμενου: με αυτό τον τρόπο ο θεραπευόμενος επιτρέπει στο νευρικό του σύστημα να χτίσει την σταθερότητα και την ανθεκτικότητα, χωρίς να επανατραυματίζεται. 
5. Ενθαρρύνετε τις διορθωτικές εμπειρίας: ο θεραπευόμενος θα νιώθει νέες, θετικές εμπειρίες που θα αντικρούουν τις τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος. Αυτό βοηθά στην αναθεώρηση των τραυματικών αναμνήσεων, και της αρνητικής επίδρασης του τραύματος στο νευρικό σύστημα. 
6. Αποσυνδέστε το φόβο από την αδράνεια: όταν ένα άτομο αρχίζει να βγαίνει από την αδράνεια, συχνά νιώθει συναισθήματα απορρύθμισης. Εξαιτίας αυτού μπορεί να συνδέει το φόβο με την αδράνεια. 
7. Διαχείριση της υπερδιέγερσης: ο στόχος είναι να μπορέσει ένα άτομο να χρησιμοποιήσει όλη αυτή την ενέργεια που του ρουφά η εγρήγορση σε άλλες θετικές συμπεριφορές. 
8. Αυτορρύθμιση: ο στόχος δεν είναι το άτομο να έχει μια σταθερή συναισθηματική κατάσταση. Αλλά να μπορεί να επανέλθει σε ισορροπία μετά από μια απορρύθμιση.