Έφηβοι χωρίς όρια

Έφηβοι χωρίς όρια

Η εφηβεία είναι μια πολύ σημαντική φάση για την ανάπτυξη των παιδιών και χαρακτηρίζεται από την εξερεύνηση της ταυτότητας, τις συναισθηματικές διακυμάνσεις και την αναζήτησή της αυτονομίας. Η παρουσία ή η απουσία ορίων στη διάρκεια αυτής της φάσης έχει σημαντική επίδραση στη συμπεριφορά των εφήβων και στην ψυχική τους υγεία. Σαν ψυχοθεραπευτής γνωρίζω ότι υπάρχουν διαφορετικοί τύποι γονέων, ειδικά οι ανεκτικοί, που επηρεάζουν τους έφηβους. Οι έφηβοι χωρίς όρια είναι πιο επιρρεπείς στην ανάπτυξη  ριψοκίνδυνων ή δυσλειτουργικών συμπεριφορές. 

Η σημασία των ορίων στην εφηβεία 

Τα όρια χτίζουν την ψυχική ανθεκτικότητα ώστε να μπορούν οι έφηβοι να δημιουργήσουν την αίσθηση του εαυτού τους. Οι έφηβοι των οποίων οι γονείς θέτουν λογικές προσδοκίες και επιβάλλουν λογικές συνέπειες είναι πιο πιθανό να έχουν αυτοέλεγχο, ανθεκτικότητα και κοινωνική ωριμότητα. Αντίθετα, οι έφηβοι που μεγαλώνουν χωρίς ξεκάθαρα όρια συχνά δεν έχουν την απαραίτητη  καθοδήγηση για να κάνουν ασφαλείς επιλογές και να έχουν μια ρεαλιστική αίσθηση των επιπτώσεων που έχουν οι πράξεις τους. 

Χωρίς όρια, οι έφηβοι μπορεί να υποκύπτουν σε παρορμητικές αποφάσεις, σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές ή να έχουν προβλήματα με την εξουσία. Η έλλειψη ορίων μπορεί να εκδηλώνεται με χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών (πχ κάνναβη, κοκκαϊνη), απείθεια, κακή ακαδημαϊκή απόδοση, και κακές παρέες. Η απουσία δομής αφήνει τους έφηβους ευάλωτους, καθώς ψάχνουν την καθοδήγηση από λιγότερο υγιείς πηγές έξω από την οικογένεια ή τεστάρουν τα όρια τους αναζητώντας την αδρεναλίνη ή αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές. 

Η συμπεριφορά των γονιών στην πρώιμη παιδική ηλικία και οι επιδράσεις της 

Τα σημαντικά χρόνια της παιδικής ηλικίας είναι αυτά που τα παιδιά αναπτύσσουν την συναισθηματική ασφάλεια, τον αυτοέλεγχο και το σεβασμό προς τις αρχές. Στη διάρκεια αυτής της φάσης, η συνεπής επιτήρηση από τους γονείς παίζει κύριο ρόλο και βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν δομή και όρια στην καθημερινότητα. Όταν οι γονείς αποτυγχάνουν να προσφέρουν την κατάλληλη καθοδήγηση, είτε λόγω της ανεκτικής τους στάσης, της ασυνέπειας ή της πλήρους αμέλειας, τα παιδιά δεν μαθαίνουν την σημασία των κανόνων ή τους λόγους πίσω από αυτούς. 

Η έλλειψη ορίων στην πρώιμη παιδική ηλικία μπορεί να οδηγεί τα παιδιά να πιστεύουν ότι τα όρια είναι διαπραγματεύσιμα ή ασήμαντα. Με τον καιρό, αυτά τα παιδιά όχι μόνο αντιστέκονται στην εξουσία αλλά δυσκολεύονται να θέσουν όρια στον εαυτό τους. Για παράδειγμα, τα παιδιά που οι γονείς τους αποφεύγουν τις συγκρούσεις, ενδίδουν στα ξεσπάσματα θυμού  ή δεν τηρούν τις συνέπειες, έτσι μαθαίνουν ότι η επιμονή στην ανυπακοή έχει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Αυτό παρεμβαίνει στη φυσιολογική ανάπτυξη της αυτοπειθαρχίας και του σεβασμού προς τους κανόνες. 

Εφηβική ανυπακοή 

Με τον καιρό αυτά τα παιδιά φτάνουν στην εφηβεία, και η απουσία ορίων γίνεται εμφανής. Οι έφηβοι που στα πρώτα χρόνια οι γονείς τους ήταν επιεικείς αρχίζουν να αμφιβάλλουν για τους κοινωνικούς και οικογενειακούς κανόνες, τεστάρουν τα όρια τους για να ανακτήσουν την αίσθηση του ελέγχου. Η επιθυμία για αυτονομία, ένα φυσιολογικό κομμάτι της ανάπτυξης των εφήβων, γίνεται έντονη, και εκδηλώνεται με απροκάλυπτη περιφρόνηση παρά με υγιή πειραματισμό. 

Το συσσωρευτικό αποτέλεσμα της πρώιμης ανεκτικότητας ή της παραμέλησης επίσης υπονομεύει τη σχέση γονέα-παιδιού. Η εμπιστοσύνη, ο αμοιβαίος σεβασμός, και η ανοιχτή επικοινωνία, οι πυλώνες της αποτελεσματικής καθοδήγησης, μπορεί να αποδυναμώνονται ή να απουσιάζουν πλήρως. Σαν αποτέλεσμα, οι έφηβοι είναι λιγότερο πιθανό να ζητούν συμβουλές από τους γονείς, και αυτό αυξάνει τις πιθανότητες για παρορμητικές ή επικίνδυνες επιλογές. Οι ασταθείς συμπεριφορές, όπως η επιθετικότητα, συχνά προκύπτουν σε περιβάλλοντα όπου οι προσπάθειες πειθαρχίας είναι απούσες. 

Οι γονείς ως πρότυπα 

Οι γονείς αποτελούν πρότυπα για τα παιδιά τους και τους μαθαίνουν πως να διαχειρίζονται την απογοήτευση, τις δυσκολίες και τους κανόνες. Οι γονείς που δεν ελέγχουν τα συναισθήματα τους ή επιλύουν τα συναισθήματα τους με θυμό, αποφυγή ή ασυνέπεια δείχνουν στα παιδιά τους να κάνουν το ίδιο. Έτσι, οι έφηβοι που έχουν ασταθείς ή απρόβλεπτες συμπεριφορές συχνά αντανακλούν το συναισθηματικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσαν. 

Η αντιμετώπιση της ανυπακοής και της απείθαρχης συμπεριφοράς των εφήβων απαιτεί πολλά περισσότερα από τα όρια στη διάρκεια της εφηβείας. Απαιτεί ειλικρινή αξιολόγηση του τρόπου διαπαιδαγώγησης από την πρώιμη παιδική ηλικία. Η δομή, η προβλεψιμότητα και η συναισθηματική υποστήριξη από μικρή ηλικία θέτουν τα θεμέλια για την υγιή ανάπτυξη, τον συναισθηματικό έλεγχο και την αυτονομία όταν τα παιδιά περνούν στην εφηβεία. Η συμπεριφορά των γονέων στη διάρκεια των πρώιμων χρόνων λειτουργεί ως πρότυπο για την κατανόηση των ορίων από ένα παιδί, του σεβασμού και την αυτοπεποίθησης,  που είναι αναγκαία για την διαχείριση των προκλήσεων της ζωής. 

Το τοπίο της εφηβικής συμπεριφοράς διαμορφώνεται πολύ πριν ξεκινήσει η εφηβεία. Οι γονείς που επενδύουν σε συνεπή όρια στα πρώτα χρόνια της παιδικής ηλικίας θέτουν τη βάση για ανθεκτικότητα, προσαρμοστικότητα και αυτοέλεγχο, το αντίδοτο στο χάος που φέρνει μαζί της η εφηβεία. 

Ανεκτικότητα των γονέων και οι επιδράσεις της 

Η ανεκτικότητα των γονιών χαρακτηρίζεται από στοργή και φροντίδα αλλά από έλλειψη ορίων. Αν και οι γονείς αυτοί αγαπούν τα παιδιά τους, δεν μπορούν να θέσουν όρια και με αυτό τον τρόπο εμποδίζουν ακούσια την υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Οι έφηβοι που έχουν μεγαλώσει με ανεκτικούς γονείς μπορεί να δρουν παρορμητικά, να δυσκολεύονται με την καθυστερημένη ικανοποίηση, και να μην μπορούν να ελέγξουν τα συναισθήματα τους. Η ανεκτικότητα συνδέεται με τα υψηλά επίπεδα χρήσης ουσιών, την χαμηλή ακαδημαϊκή απόδοση και την έλλειψη σεβασμού προς τις αρχές. 

Ψυχολογικά, αυτοί οι έφηβοι μπορεί να έχουν αμφιβολίες για τον εαυτό τους, αντικρουόμενα συναισθήματα για την επιθυμία για ανεξαρτησία και την εσωτερική ανάγκη για δομή.  Η έλλειψη λογοδοσίας μπορεί να ενισχύσει την απόκτηση δικαιωμάτων και να αυξήσει το άγχος, καθώς δεν τηρούνται τα όρια για να καθοδηγήσουν την αποδεκτή κοινωνικά συμπεριφορά. 

Η επίδραση της παραμέλησης από τους γονείς 

Οι γονείς που παραμελούν τα παιδιά τους βρίσκονται στο άλλο άκρο. Η έλλειψη επιτήρησης δεν οφείλεται στη σκόπιμη ανεκτικότητα αλλά στη συναισθηματική αποσύνδεση, την απουσία ή την ενασχόληση με αλλά θέματα. Οι έφηβοι υπόκεινται σε αυτή τη μορφή διαπαιδαγώγησης και συχνά εμφανίζουν συναισθηματικά και συμπεριφορικά προβλήματα, όπως η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η κατάθλιψη και ο κίνδυνος για εγκληματικές ενέργειες. 

Η παραμέληση αυτή υπονομεύει την αίσθηση του ανήκειν και της ασφαλείας των εφήβων, που είναι ουσιαστικά στοιχεία για την υγιή ψυχολογική ανάπτυξη. Η έλλειψη θετικής προσοχής και καθοδήγησης συχνά οδηγεί σε δυσκολίες στη δημιουργία σχέσεων εμπιστοσύνης, αυξάνοντας την πιθανότητα αναζήτησης της επιβεβαίωσης με ανθυγιεινούς τρόπους. 

Οι κίνδυνοι της απεριόριστης ελευθερίας 

Όταν οι έφηβοι μεγαλώνουν χωρίς επαρκή όρια, είτε λόγω ανεκτικότητας, παραμέλησης ή έλλειψης πειθαρχίας, αντιμετωπίζουν μοναδικούς κινδύνους. Αυτοί περιλαμβάνουν δυσκολίες με την αυτοπειθαρχία, την εξουσία και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπλέον, η απουσία ορίων συχνά αυξάνει τον κίνδυνο για συμπεριφορές όπως η επικίνδυνη οδήγηση, η χρήση ουσιών ή το σεξ χωρίς προφυλάξεις. Αυτές οι συμπεριφορές όχι μόνο είναι επικίνδυνες βραχυπρόθεσμα αλλά επίσης υπονομεύουν την ανάπτυξη δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες για την ενήλικη ζωή. 

Η έλλειψη ορίων μπορεί να συμβάλλει στα συναισθήματα άγχους, ανασφάλειας και χάους. Οι έφηβοι μπορεί κρυφά να λαχταρούν τη δομή, αλλά εξωτερικά να της αντιστέκονται, και έτσι να δημιουργείται ένα παράδοξο.