Φαρμακογονιδιωματική – test DNA

Φαρμακογονιδιωματική - test DNA και Ψυχιατρική

Η ιδέα πίσω από το test DNA για τα ψυχιατρικά φάρμακα, δηλαδή την φαρμακογονιδιωματική, είναι ότι οι άνθρωποι μπορεί να έχουν διαφορετικές αντιδράσεις στο ίδιο φάρμακο (αντικαταθλιπτικό ή άλλα φάρμακα του κεντρικού νευρικού συστήματος), ακόμα και στην ίδια δόση, λόγω του ότι έχουν διαφορετικά γονίδια ή παραλλαγές αυτών. Το πιο γονίδιο ή ποια παραλλαγή έχει ένας ασθενής μπορεί να επηρεάσει το πόσο αργά ή γρήγορα ένα φάρμακο μεταβολίζεται στον οργανισμό του ασθενούς. Ο μεταβολισμός του φαρμάκου επηρεάζει τα επίπεδα του φαρμάκου, και το αν θα είναι τα αναμενόμενα για το θεραπευτικό αποτέλεσμα ή όχι.

Θεωρητικώς μία εξατομικευμένη συνταγογράφηση ενός ψυχιατρικού φαρμάκου (αντικαταθλιπτικού ή άλλης κατηγορίας) μπορεί να είναι βοηθητική. Οι εταιρείες που κατασκευάζουν και προωθούν γενικά τεστ υποστηρίζουν ότι μπορούν να γλυτώσουν ασθενείς και γιατρούς από παρατεταμένες αναζητήσεις για το "σωστό" αντικαταθλιπτικό, όπως και το ασφαλιστικό σύστημα και ασφαλιστικές εταιρείες από έξοδα για μη κατάλληλα φάρμακα.

Ωστόσο, το κόστος της φαρμακογονιδιωματικής εξέτασης είναι υψηλό (200 ευρώ) και πολλοί ερευνητές όπως και ο FDA (Αμερικανικός Οργανισμός Φαρμάκων, αντίστοιχος του ΕΟΦ στην Ελλάδα) έχει προειδοποιήσει ότι τα τεστ DNA μπορεί να οδηγούν τους γιατρούς και τους ασθενείς προς την επιλογή λάθος φαρμάκων. Και αυτό γιατί το κλινικό (θεραπευτικό) αποτέλεσμα από ένα φάρμακο ουσιαστικά δεν μπορεί να προβλεφθεί από ένα τεστ, παρά μόνο στην πράξη.

Τι ελέγχει το DNA τεστ;

Τα τεστ DNA (φαρμακογενετική ή φαρμακογονιδιωματική ανάλυση) ελέγχουν τον πολυμορφισμό και γονότυπους:

• για το κυτόχρωμα P450 (CYP) μία οικογένεια ενζύμων, υπεύθυνες για τον μεταβολισμό/κάθαρση των περισσοτέρων ψυχιατρικών φαρμάκων. Τα ένζυμα αυτά βρίσκονται στην εσωτερική μεμβράνη των μιτοχονδρίων ή το ενδοπλασματικό δίκτυο των κυττάρων. Πολλά φάρμακα διεγείρουν ή μειώνουν την ενζυμική δράση του συστήματος CYP,  γεγονός το οποίο μπορεί να επηρεάσει το μεταβολισμό και την κάθαρση των φαρμάκων (με αποτέλεσμα να αυξάνεται ή να μειώνεται η συγκέντρωση των φαρμάκων στο αίμα, πέρα από το αναμενόμενο, και το αποτέλεσμα να είναι η μειωμένη δράση του φαρμάκου ή πιο έντονες παρενέργειες).
• πρωτεϊνών που συμμετέχουν στην μεταφορά μηνυμάτων (πρωτεϊνικά κανάλια, υποδοχείς, κα)

Τι ΔΕΝ μπορεί να μας πει το τεστ DNA;

Το τεστ δεν μπορεί να πει πιο φάρμακο είναι το πιο κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί ή πιο όχι. Αυτή είναι μία κλινική απόφαση με πολλές παραμέτρους, συμπεριλαμβανομένου της διάγνωσης. Ενας ειδικός ψυχίατρος είναι ο μόνος με τον οποίο μπορείτε να συζητήσετε τις διαθέσιμες επιλογές θεραπείας (φαρμακευτικές ή ψυχοθεραπευτικές) ώστε να νικήσετε το άγχος ή την κατάθλιψη.

Το τεστ DNA δεν μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση, καθώς οι ψυχιατρικές παθήσεις έχουν πολλά κοινά φαρμακοδυναμικά και φαρμακοκινητικά γονίδια.

Επίσης άλλος περιορισμός είναι πως ελέγχεται ένας συγκεκριμένος αριθμός ψυχιατρικών φαρμάκων (πχ 30-80), και όχι όλα τα πιθανά φάρμακα που υπάρχουν.

Για ποιους είναι χρήσιμο το τεστ DNA;

Το τεστ είναι κυρίως χρήσιμο για άτομα που στο παρελθόν είχαν σοβαρές παρενέργειες με μια συγκεκριμένη κατηγορία φαρμάκων και θέλουν να διερευνηθεί αν αυτές σχετίζονται με γενετικές διαφορές στον μεταβολισμό, στοιχείο που ίσως οδηγήσει κλινικά στο να κερδηθεί κάποιος χρόνος και να μην ταλαιπωρείται ο ασθενής με δοκιμές φαρμάκων. Μπορεί για παράδειγμα να χρησιμοποιηθεί σε άτομα που έχουν δοκιμάσει δύο ή περισσότερα ψυχιατρικά φάρμακα χωρίς ικανοποιητική βελτίωση ή που εμφάνισαν έντονες παρενέργειες και θέλουν πιο στοχευμένες επιλογές με βάση τον τρόπο που μεταβολίζει ο οργανισμός τους συγκεκριμένα φάρμακα.

Το τεστ είναι επίσης χρήσιμο στις παρακάτω περιπτώσεις:

• Σε περιπτώσεις πολυφαρμακίας (λήψη πολλών φαρμάκων μαζί), όπου μικρές διαφορές στον μεταβολισμό μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο αλληλεπιδράσεων ή ανεπιθύμητων ενεργειών.
• Σε ηλικιωμένους ή άτομα με ηπατική/νεφρική δυσλειτουργία, όπου ο οργανισμός μεταβολίζει τα φάρμακα διαφορετικά και απαιτείται μεγαλύτερη προσοχή στις δόσεις.

Πως γίνει η εξέταση της φαρμακογονιδιωματικής

Η διαδικασία είναι απλή και ανώδυνη. Λαμβάνεται δείγμα σάλιου ή στοματικού επιχρίσματος με ειδική μπατονέτα στο ιατρείο, και το τεστ ολοκληρώνεται συνήθως σε 5–10 λεπτά. Το δείγμα αποστέλλεται σε διαπιστευμένο εργαστήριο φαρμακογονιδιωματικής και τα αποτελέσματα είναι συνήθως έτοιμα σε 7–14 ημέρες. Μετά την παραλαβή του αποτελέσματος προγραμματίζεται μια ιατρική συνεδρία για ερμηνεία των αποτελεσμάτων.

Κόστος εξέτασης φαρμακογονιδιωματικής - test DNA

Το κόστος για την εξέταση DNA είναι περίπου 200 ευρώ. Στο εξωτερικό, κάποιες ασφαλιστικές εταιρίες έχουν αρχίσει να καλύπτουν τα έξοδα, στην Ελλάδα όμως όχι.

Το DNA τεστ για τα ψυχιατρικά φάρμακα στην Ελλάδα γίνεται συνήθως σε ιατρεία ψυχιάτρων (και όχι σε μικροβιολογικά εργαστήρια)

Αποτελέσματα φαρμακογονιδιωματικής εξέτασης

Τα αποτελέσματα της φαρμακογενετικής ανάλυσης περιλαμβάνουν πίνακες για το συσχετισμό πολυμορφισμών του ασθενούς με ένα αριθμό γνωστών φαρμάκων (αντικαταθλιπτικών, αγχολυτικών, κα). Η εξέταση DNA λοιπόν είναι ουσιαστικά μία φαρμακογονιδιωματική ανάλυση (pharmacogenomics) η οποία δείχνει την αλληλεπιδράση γονιδίων και φαρμάκων. Δίνει στοιχεία για την εκτιμώμενη φαρμακοκινητική και φαρμακοδυναμική των φαρμάκων σε ένα συγκεκριμένο ασθενή.

Η εξέταση συνήθως δεν καλύπτει όλα τα φάρμακα της ψυχιατρικής, αλλά συνήθως αξιολογεί τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα, οπότε κάποια φάρμακα που σας ενδιαφέρουν μπορεί να μην περιλαμβάνονται στην ανάλυση. Για αυτό θα πρέπει να ελέγξετε από πριν, αν αυτά που σας ενδιαφέρουν περιλαμβάνονται στην ανάλυση.

Ποια φάρμακα καλύπτονται:

• Αντικαταθλιπτικά: πολλά SSRIs και SNRIs (π.χ. σιταλοπράμη, εσιταλοπράμη, σερτραλίνη, βενλαφαξίνη, ντουλοξετίνη), καθώς και ορισμένα τρικυκλικά.
• Αγχολυτικά
• Υπνωτικά
• Αντιψυχωσικά: συχνά περιλαμβάνονται φάρμακα όπως κουετιαπίνη, ολανζαπίνη, ρισπεριδόνη, αριπιπραζόλη
• Σταθεροποιητικά διάθεσης/αντιεπιληπτικά

Στην παρακάτω εικόνα βλέπετε για παράδειγμα την ανάλυση από ένα τεστ DNA, όπου φαίνεται η δραστική ουσία και η αλληλεπίδραση με ένζυμα και φάρμακα.

Συμπερασματικά για τα τεστ DNA

Επί του παρόντος, εκεί που μπορεί να έχει ουσιαστικό νόημα η εξέταση DNA (φαρμακογενετική ανάλυση) είναι σε ασθενείς που εμφανίζουν πολλές παρενέργειες σε διαφορετικά ψυχιατρικά φάρμακα που έχουν δοκιμαστεί, χωρίς την επιθυμητή κλινική βελτίωση. Τo γενετικό τεστ DNA έχει αποκλειστικά συμβουλευτική χρησιμότητα στην επιλογή ενός φαρμάκου από τον ψυχίατρο (ή τον ασθενή).

Πρέπει να θυμάστε τα εξής:

• η εξέταση DNA δεν προβλέπει ποιο φάρμακο θα δουλέψει καλύτερα, αλλά μόνο την σχετική πιθανότητα εμφάνισης πιθανών παρενεργειών και εκτίμηση της δόσης.
• ακόμα και με με ένα «ιδανικό» DNA προφίλ, μπορεί να εμφανιστούν παρενέργειες από ένα φάρμακο.
• τα γονίδια δεν είναι ο μόνος παράγοντας που επηρεάζουν το μεταβολισμό ενός φαρμάκου. Διάφορες παράμετροι όπως η ηλικία, το βάρος, η ηπατική/νεφρική λειτουργία, άλλα φάρμακα που παίρνετε, η διατροφή, το αλκοόλ και κάπνισμα επηρεάζουν σημαντικά τα επίπεδα του φαρμάκου στο αίμα.