Ψυχικά τραύματα: επιδράσεις και αντιμετώπιση

Ψυχικά Τραύματα

Τα ψυχικά τραύματα αφορούν επώδυνα, επικίνδυνα ή τρομακτικά γεγονότα που προκαλούν ένα ψυχολογικό σοκ. Τα τραυματικά αυτά γεγονότα μπορεί να συμβούν μόνο μία φορά, όπως στις περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, πολέμου, τρομοκρατικών επιθέσεων ή να είναι επαναλαμβανόμενα, όπως η βία ή κακοποίηση. Όπως δείχνουν οι μελέτες, το 80% των τραυμάτων οφείλονται στο οικογενειακό περιβάλλον και όχι σε εξωγενείς παράγοντες.

Έπίσης τα ψυχικά τραύματα μπορεί να αφορούν την ενήλικη ζωή ή την παιδική ηλικία, κατά την οποία οι συνέπειες είναι πιο καταστροφικές και μπορεί να επηρεαστεί βαθιά ο χαρακτήρας του ανθρώπου. Αυτό σημαίνει ότι αν έχετε βιώσει ένα τραύμα στην παιδική ηλικία είναι πιο πιθανό να επηρεαστεί ο χαρακτήρας σας.

ΤΡΑΥΜΑ	ΑΦΟΡΑ	ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Οξύ τραύμα	Ένα μεμονωμένο συμβάν	Τροχαίο, ατύχημα, βιασμός, θάνατος
Χρόνιο τραύμα	Παρατεταμένο και επαναλαμβανόμενο	Bullying, χρόνια σεξουαλική ή ψυχολογική κακοποίηση, βία
Σύνθετο τραύμα	Πολλαπλά διαφορετικά τραύματα	Συνδυασμός ψυχικών τραυμάτων, οξέων ή χρονίων
Δευτερογενές τραύμα	Στενή, παρατεταμένη επαφή με άνθρωπο με PTSD	Συγγενείς και φροντιστές ατόμου με κάποιο έντονο ψυχολογικό τραύμα

Ψυχικό τραύμα της παιδικής ηλικίας

Το ψυχικό τραύμα της παιδικής ηλικίας είναι ένα τραυματικό γεγονός που απειλεί την ζωή ή την συναισθηματική ασφάλεια ενός παιδιού. Μπορεί να περιλαμβάνει γεγονότα τρομακτικά, επικίνδυνα ή βίαια, αλλά και άλλες πιο συγκεκαλυμμένες μορφές βίας (πχ λεκτική βία).

Παραδείγματα παιδικών ψυχικών τραυμάτων περιλαμβάνουν:

• σωματική κακοποίηση, σεξουαλική κακοποίηση ή παρενόχληση
• θάνατος γονέα ή σημαντικού φροντιστή του παιδιού
• ψυχολογική και συναισθηματική κακοποίηση
• παραμέληση
• φυσικές καταστροφές όπως ο σεισμός, η φωτιά, πλημμύρες
• έλλειψη σπιτιού
• εκφοβισμός (bullying), ρατσισμός
• σοβαρά ατυχήματα ή νοσήματα
• πόλεμος
• κοινωνική βία
• ενδοοικογενειακή βία

Πώς μπορούν να σας επηρεάσουν τα τραύματα της παιδικής ηλικίας;

Τα ψυχικά τραύματα επηρεάζουν διαφορετικά κάθε άνθρωπο. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια σημάδια και συμπτώματα που είναι κοινά και περιλαμβάνουν:

• άγχος και φόβο
• άγχος αποχωρισμού
• δυσκολία στον ύπνο, εφιάλτες
• κλάμα
• μειωμένη όρεξη
• κακή διάθεση
• επιθετικότητα και θυμό

Ως ενήλικες μπορεί να εμφανίζουν τα ακόλουθα:

• ευερεθιστότητα, εκρήξεις θυμού
• κοινωνική απομόνωση
• ενοχές και ντροπή
• κατάθλιψη
• δυσκολία στη συγκέντρωση

Στους ενήλικες, τα ανεπίλυτα τραύματα της παιδικής ηλικίας μπορεί να πάρουν πολλές μορφές. Για παράδειγμα, οι γυναίκες που έχουν βιώσει σεξουαλική κακοποίηση ως παιδιά συχνά εμφανίζουν διαταραχή μετατραυματικού στρες, ντροπή, φόβο, ενοχές, χρόνιο πόνο (όπως ινομυαλγία, δυσπαρεύνια, κολεόσπασμο), διάφορα ψυχοσωματικά συμπτώματα και αντιμετωπίζουν συστηματικά δυσκολίες στη δουλειά τους, στις διαπροσωπικές τους σχέσεις και στην ψυχική τους υγεία γενικότερα.

Κάποια συναισθηματικά, σωματικά ή συμπεριφορικά σημάδια αποτελούν:

• Το άγχος
• Η κατάθλιψη
• Οι κρίσεις πανικού
• Η δυσκολία στη συγκέντρωση
• Η κόπωση
• Οι παρορμητικές αντιδράσεις
• Τα προβλήματα στον ύπνο
• Τα χρόνια προβλήματα υγείας
• Οι καταναγκασμοί
• Οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές
• Το χρόνιο στρες και η φλεγμονή
• Η απομόνωση
• Οι διατροφικές διαταραχές
• Οι αυτοκτονικές σκέψεις

Επιδράσεις ψυχικών τραυμάτων

Το πως ένα ψυχικό τραύμα επηρεάζει τον άνθρωπο, εξαρτάται από το είδος του τραύματος, την προσωπικότητά και την ψυχική αντοχή του

Η βιολογία του εγκεφάλου παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτή τη διαδικασία. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι μοναδικός, μας επιτρέπει να σκεφτόμαστε, να μιλάμε και να λύνουμε τα προβλήματα που προκύπτουν. Φυσικά υπάρχει ένα αρχέγονο κομμάτι στον εγκέφαλο μας που είναι υπεύθυνο για το μηχανισμό "πάλης ή φυγής" (fight or flight). Όταν λοιπόν αντιμετωπίζουμε ψυχοπιεστικές καταστάσεις ο εγκέφαλος μας αρχίζει να δρα πιο αυτοματοποιημένα, για να αντιμετωπίσουμε άμεσα την απειλή (σωματική ή ψυχολογική).

Για παράδειγμα μπορεί να έχετε διαβάσει πολύ για τις εξετάσεις σας και τελικά όταν έρθει η σελίδα με τις ερωτήσεις μπροστά σας να μην θυμάστε τίποτα. Αυτό συμβαίνει επειδή το άγχος για τις εξετάσεις κορυφώνεται. Ο εγκέφαλός σας νιώθει απειλή, σταματά αυτόματα τις άλλες λειτουργίες και προετοιμάζεται για να ανταποκριθεί αντανακλαστικά.

Αυτό που συμβαίνει με τα ψυχικά τραύματα της παιδικής ηλικίας είναι ότι πλήττουν την αίσθηση της ασφάλειας του παιδιού. Επειδή τα παιδιά αποζητούν την ασφάλεια και την προστασία είναι περισσότερο ενεργοποιημένο το τμήμα του εγκεφάλου που ρυθμίζει το μηχανισμό "πάλης ή φυγής". Το παιδί είναι έτοιμο να τρέξει ή να κρυφτεί ανάλογα με την περίπτωση. Αυτή η ενεργοποίηση αν έχει διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, ο εγκέφαλος επαναπρογραμματίζεται και δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να καταφέρνει να ηρεμήσει, ή αντιδρά έντονα, ακόμα και στα πιο μικρά γεγονότα. Δηλαδή είναι πιο πιθανό να είστε υπερδραστήριοι και νευρικοί. Το πως ακριβώς αυτό μεταφράζεται σε συναισθήματα και συμπεριφορές εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, τις εμπειρίες της ζωής και την ψυχική ανθεκτικότητά σας.

1. Δυσκολίες στις σχέσεις

Τα ψυχικά τραύματα έχουν σημαντική επίδραση στις κοινωνικές σας σχέσεις. Ένα ψυχικό τραύμα μπορεί να σημαίνει ότι νιώθετε πως δεν έχετε τον έλεγχο σε όσα σας συμβαίνουν. Αυτό σημαίνει ότι τα παιδιά και οι ενήλικες ίσως να  προσπαθούν να ανακτήσουν τον έλεγχο στο περιβάλλον και στους ανθρώπους γύρω τους. Μπορεί να εμφανίζουν χειριστικές και βίαιες συμπεριφορές, επιθετικότητα. Μαζί με τις δυσκολίες της προσκόλλησης η κατάσταση γίνεται απειλητική. Μπορεί να έχετε προβλήματα στις σχέσεις σας όπως η αδυναμία να κατανοήσετε τη γλώσσα του σώματος ή τις εκφράσεις του προσώπου ή να μην μπορείτε να κατανοήσετε τους κανόνες μιας σχέσης όπως το να μοιράζεστε ή να δίνετε.

Μπορεί να δυσκολεύεστε να δημιουργήσετε φιλίες. Ίσως οι φίλοι σας να έχουν τα ίδια προβλήματα με εσάς. Η τάση σας να απομονώνεστε ή να είστε αντιδραστικοί μπορεί να δημιουργεί προβλήματα στις σχέσεις σας.

2. Συναισθηματικές δυσκολίες

Το σώμα μας έχει δύο τρόπους για να αντιμετωπίζει τις επώδυνες και ανεπίλυτες τραυματικές εμπειρίες, την υπερδιέγερση ή την αποσύνδεση. Και οι δύο είναι επώδυνες ψυχικά καταστάσεις.

Η υπερδιέγερση σημαίνει ότι δυσκολεύστε να ελέγξετε το θυμό σας ή τις παρορμήσεις σας και να διατηρήσετε την προσοχή σας. Αντιδράτε άμεσα, σκέφτεστε αργότερα και είστε επιρρεπείς στην επιθετικότητα ή στη φυγή. Η υπερδιέγερση συχνά συνυπάρχει με την υπερεγρήγορση, μια κατάσταση στην οποία είστε ψυχολογικά έτοιμοι για τον κίνδυνο. Δυστυχώς, μπορεί να αντιλαμβάνεστε τα ουδέτερα ερεθίσματα ως απειλητικά και να αντιδράτε υπερβολικά.

Η αποσύνδεση σημαίνει ότι νιώθετε απόμακροι ή μουδιασμένοι. Ο εγκέφαλος παγώνει και νιώθετε πως θέλετε να εξαφανιστείτε. Μπορεί να είστε απρόσιτοι.

3. Αίσθημα ντροπής και ενοχές

Όλοι μας νιώθουμε ντροπή αλλά στην περίπτωση ενός ψυχικού τραύματος και ιδιαίτερα της κακοποίησης, αυτά τα συναισθήματα μπορούν να γίνουν κομμάτι της ταυτότητάς σας. Νιώθετε ότι φταίγατε για ότι συμβαίνει και αυτό έχει εντυπωθεί τόσο πολύ που νιώτετε εύκολα ότι φταίτε για τα πάντα στην ενήλικη ζωή. Οι ενοχές και οι τύψεις σας κατακλύζουν για τα πάντα.

4. Δυσκολίες σε γνωστικές ικανότητες

Για την βέλτιστη ανάπτυξη του εγκεφάλου στην παιδική λικία χρειάζεται ασφάλεια, και όχι υπερβολικό άγχος ή ψυχολογικά τραύματα. Η υπονόμευση της ασφάλειας μπορεί να προκαλέσει προβλήματα ακόμα και στις γνωστικές λειτουργίες. Μπορεί τα παιδιά να δυσκολεύονται στο σχολείο, να έχουν διαταραχές μνήμης, να μην μπορούν να θυμηθούν γεγονότα της καθημερινότητας. Αν δυσκολεύονται να ελέγξουν τα συναισθήματά τους θα προσπαθούν να ανακτήσουν τον έλεγχο ενώ είναι σε υπερδιέγερση.

Αν κάποιος ως ενήλικας έχει αναδρομές των εμπειριών, του τραύματος ή της κακοποίησης αυτό μειώνει την ικανότητα συγκέντρωσης. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να ξεχνάτε κάποιες φορές ή συνέχεια. Μπορεί να μην είστε οργανωμένοι και να μην έχετε καλή απόδοση στο σχολείο. Επίσης μπορεί να έχετε στιγμές στη δουλειά, στο σπίτι που σας κατακλύζουν ή όταν πρέπει να κάνετε μια αλλαγή στη ζωή σας ή να πάρετε μια σημαντική απόφαση τότε κάνετε την χειρότερη επιλογή.

Η επούλωση είναι εφικτή

Μετά από ένα τραυματικό γεγονός, είναι πολύ σημαντικό να ζητήσετε βοήθεια και υποστήριξη και να κατανοήσετε τη διαδικασία της επούλωσης:

• Δώστε χρόνο στον εαυτό σας: μην περιμένετε τα συναισθήματά σας να υποχωρήσουν σε μια νύχτα. Χρειάζεται χρόνος και υπομονή για την επούλωση.
• Βρείτε υποστήριξη: μιλήστε μόνο σε ανθρώπους που εμπιστεύεστε για την εμπειρία σας.
• Μην πιέζετε τον εαυτό σας: δεν είναι ανάγκη να μιλήσετε σε άλλους για τα συναισθήματά σας. Είναι σημαντικό να μην καταπιέζετε τα συναισθήματά σας.
• Φροντίστε το σώμα σας: ακολουθήστε μια ισορροπημένη διατροφή, κοιμηθείτε καλά, κάντε άσκηση.
• Περάστε χρόνο με τους φίλους και την οικογένειά σας: ακόμη και αν νιώθετε ότι θέλετε να απομονωθείτε, η μοναξιά θα κάνει πιο δύσκολη την κατάσταση και θα επιδεινώσει το τραύμα σας. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να δεχτεί βοήθεια από ανθρώπους που σας νοιάζονται και σας υποστηρίζουν.

Ανεξάρτητα με το πως νιώθετε, οι αντιδράσεις σας δεν είναι "λάθος". Υπάρχουν θεραπευτικές επιλογές που μπορούν να σας βοηθήσουν να επουλώσετε τις πληγές σας. Η επούλωση μπορεί να είναι ένας μαραθώνιος για κάποιος ανθρώπους, και χρειάζεται κουράγιο, αποφασιστικότητα και υποστήριξη.

Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής όπως μια υγιεινή και ολιστική διατροφή, η άσκηση, η αποφυγή του αλκοόλ, ο επαρκής ύπνος, η επαφή με τα αγαπημένα σας πρόσωπα και η φροντίδα του εαυτού σας βοηθούν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων.