Πένθος, απώλεια και εξάρτηση

Πένθος και Απώλεια

Μία από τις πιο επώδυνες καταστάσεις που μπορεί να βιώσει ένα άτομο στη ζωή του είναι η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Υπάρχουν πολλά γεγονότα που μπορεί να σχετίζονται με το στρες για μια νόσο, αλλά ο θάνατος του συντρόφου είναι το πιο επώδυνο πράγμα που μπορεί να βιώσει ένα άτομο, και ο θάνατος ενός μέλους της οικογένειας. Υπάρχουν πολλοί τύποι απώλειας, όπως η απώλεια της δουλειάς, η απώλεια ενός φίλου (λόγω συνθηκών διαφορετικών από το θάνατο), η απώλεια του σπιτιού, η απώλεια της υγείας, η απώλεια της εμπιστοσύνης σε ένα κοντινό άτομο και πολλά ακόμη.

Όποια και αν είναι η αιτία, ο καθένας βιώνει την απώλεια και το πένθος στη διάρκεια της ζωής του.

Σύμφωνα με μελέτες, το 90% των μαθητών του λυκείου έχουν βιώσει την απώλεια ενός αγαπημένου τους προσώπου.

Το πένθος που προέρχεται από την απώλεια είναι γενικά οδυνηρό, αλλά κάθε άτομο το βιώνει διαφορετικά. Κάποιοι άνθρωποι ίσως να πέφτουν σε βαθιά κατάθλιψη και να δυσκολεύονται να κάνουν το οτιδήποτε. Άλλοι ίσως να είναι μουδιασμένοι και να μην μπορούν να νιώσουν τίποτα. Κάποια άτομα ίσως να ψάχνουν μια αλλαγή ή μια εμπειρία που θα τα κάνει να νιώσουν ξανά ζωντανά. Ένας σημαντικός αριθμός ανθρώπων επίσης στρέφεται προς την κατάχρηση ουσιών για να μπορέσει να διαχειριστεί τον πόνο, και κάποιοι από αυτούς εθίζονται.

Τα στάδια του πένθους

Δεν υπάρχει σωστός τρόπος για να πενθήσει κάποιος. Δεν υπάρχει κάτι μη ʺφυσιολογικόʺ στη διαδικασία. Μερικοί άνθρωποι ξεπερνούν το πένθος γρήγορα, ενώ κάποιοι άλλοι πενθούν για χρόνια. Σε πολλές περιπτώσεις, το πένθος έρχεται και φεύγει, και όταν σκέφτεστε το πένθος, νιώθετε περισσότερο πόνο.  Το μόνο σίγουρο για το πένθος είναι ότι είναι απαραίτητο να επιτρέψουμε στη διαδικασία του πένθους να ολοκληρωθεί όπως χρειάζεται. Δεν μπορείτε να επιταχύνετε τη διαδικασία του πένθους και δεν μπορείτε να τη σταματήσετε.

Πολλοί άνθρωποι αναφέρονται σε μια λίστα σταδίων που βιώνουν τα άτομα που πενθούν. Τα Πέντε Στάδια του Πένθους βασίζονται στα συναισθήματα που νιώθουν οι ασθενείς τελικού σταδίου αφού έχουν μάθει ότι θα πεθάνουν. Τα συναισθήματα των ατόμων που πενθούν είναι κοινά ειδικά αν το αγαπημένο τους πρόσωπο έχει διαγνωστεί με μια νόσο τελικού σταδίου (πχ καρκίνος). Τα πέντε στάδια είναι η άρνηση, ο θυμός, η διαπραγμάτευση, η κατάθλιψη και η αποδοχή.

Ένα άτομο που πενθεί ίσως να βιώνει όλα αυτά τα συναισθήματα, κάποια από αυτά ή και κανένα. Είναι βοηθητικό να ξέρετε ότι αυτές οι εμπειρίες είναι φυσιολογικές, αλλά δεν είναι αναγκαίο να περάσετε από όλα αυτά τα στάδια για να επουλωθείτε και να κλείσετε το κεφάλαιο του πένθους. Οι μελέτες δείχνουν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι  φτάνουν σε ένα επίπεδο αποδοχής πολύ σύντομα μετά το θάνατο ενός αγαπημένου τους ανθρώπου.

Τα συναισθήματα που νιώθουν οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν βιώσει μια απώλεια περιλαμβάνουν:

• Σοκ και δυσπιστία: Είναι πολύ συχνό ένα άτομο να δυσκολεύεται να αποδεχτεί ότι έγινε ή να συνειδητοποιήσει ότι το αγαπημένο του πρόσωπο πέθανε. Οι άνθρωποι συχνά προσδοκούν ότι το άτομο που αγαπούσαν και πέθανε θα εμφανιστεί σε κάποιες καταστάσεις όπως θα συνέβαινε φυσιολογικά.
• Φόβος : Οποιαδήποτε μορφή απώλειας μπορεί να κάνει τους ανθρώπους να νιώσουν ευάλωτοι και απροστάτευτοι. Ίσως να έχουν να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα του θανάτου ή σε περιπτώσεις απώλειας της οικονομικής σταθερότητας ή της υγείας, δημιουργείται ο φόβος ότι τα πράγματα δεν θα είναι ξανά ασφαλή.
• Θλίψη: Αυτό είναι εξαιρετικά συχνό και αναμενόμενο συναίσθημα που συνδέεται με την απώλεια, αλλά μπορεί να έχει πολλές μορφές. Η μοναξιά, η αίσθηση του κενού και η απελπισία μπορεί να είναι κομμάτια της θλίψης και μπορούν να εξελιχθούν σε κατάθλιψη.
• Θυμός: Μην εκπλαγείτε αν νιώθετε θυμό για το άτομο που πέθανε , για τους άλλους που αντιδρούν με τρόπο που δεν περιμένατε, για τον Θεό, ή για τους γιατρούς, ακόμη και αν έχουν κάνει το καλύτερο που μπορούσαν. Το πένθος και ο θυμός δεν είναι πάντα ορθολογικά, και δεν είναι ανάγκη όλα να είναι λογικά στο πένθος.
• Ενοχές: Πολλοί άνθρωποι νιώθουν ενοχές για τα πράγματα που εύχονταν να είχαν κάνει πριν χάσουν το αγαπημένο τους πρόσωπο. Ίσως να νιώθουν υπεύθυνοι για το θάνατο , ακόμη και αν δεν έχουν συμβάλλει σε αυτό.
• Αδιαθεσία : Το πένθος και τα έντονα συναισθήματα μπορεί να προκαλέσουν σωματικά συμπτώματα. Αυτά περιλαμβάνουν σωματικό πόνο, ναυτία, απώλεια της όρεξης για φαγητό, αϋπνία και κόπωση και εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Πένθος και Εθισμοί

Όταν το πένθος είναι έντονο ή διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να επιβαρύνει την ψυχή μας. Οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν βιώσει την απελπισία ή που οι ζωές τους έχουν γίνει πολύπλοκες λόγω πένθους είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε προβλήματα ψυχικής υγείας περιλαμβανομένων των διαταραχών εθισμού. Σύμφωνα με τις αναφορές, οι άνθρωποι που είναι εξαρτημένοι από ναρκωτικά έχουν διπλάσιες πιθανότητες από αυτούς χωρίς εξαρτήσεις να βιώσουν διαταραχές της διάθεσης, και αντίστροφα.

Όταν τίποτα άλλο δεν φαίνεται να βοηθά, οι άνθρωποι στρέφονται σε ουσίες όπως το αλκοόλ και τα ναρκωτικά για να απαλύνουν τον πόνο τους ή να νιώσουν για λίγο καλύτερα. Όταν οι ουσίες φέρνουν το επιθυμητό αποτέλεσμα, η συμπεριφορά αυτή ενισχύεται και το άτομο είναι πιο πιθανό να πιεί ξανά αλκοόλ ή να πάρει ουσίες. Όσο πιο μακροχρόνια και βαριά είναι η χρήση ουσιών, τόσο πιο πιθανή είναι η εμφάνιση εξάρτησης και εθισμού.

Οι εθισμοί ταξινομούνται ως ψυχικά νοσήματα που μπορεί να επηρεάσουν οποιονδήποτε, αν και μερικοί άνθρωποι έχουν προδιάθεση για εθισμούς συγκριτικά με άλλους. Υπάρχουν δύο κύριοι τύποι εθισμού: ο σωματικός και ο ψυχολογικός.  Ο ψυχολογικός εθισμός, που συχνά αναφέρεται ως εξάρτηση, είναι η συναισθηματική επιθυμία ή η ανάγκη για την κατάχρηση ουσιών. Οι άνθρωποι που κάνουν χρήση ουσιών για μεγάλη χρονική περίοδο ίσως να δυσκολεύονται όταν δεν έχουν πρόσβαση σε αυτές και να έχουν πρόβλημα να νιώσουν την ευχαρίστηση χωρίς αυτές. Ο σωματικός εθισμός συμβαίνει όταν το σώμα αλλάζει για να μπορεί να δεχθεί την βαριά και συνεχή χρήση των ουσιών και το άτομο βιώνει το στερητικό σύνδρομο όταν σταματά η χρήση. Δεν βιώνουν όλοι και τις δύο ή καμία μορφή εθισμού σαν αποτέλεσμα της χρήσης ουσιών.

Ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων στρέφεται στη χρήση ουσιών όταν βιώνει επιπλεγμένο πένθος. Το επιπλεγμένο πένθος είναι το παρατεταμένο αμείλικτο πένθος-πόνος που δεν βελτιώνεται μετά από αρκετούς μήνες ή ακόμη και χρόνια από την απώλεια, και μπορεί στην πραγματικότητα να χειροτερεύει με το πέρασμα του χρόνου. Σύμφωνα με το DSM υπάρχει η διαταραχή επίμονου επιπλεγμένου πένθους. Περίπου το 10% των ανθρώπων που πενθούν βιώνουν αυτή τη διαταραχή. Τα άτομα που βιώνουν χρόνιο σωματικό πόνο, ίσως να προσπαθούν να γιατρευτούν με αλκοόλ ή ουσίες και έτσι να γίνονται εξαρτημένα και/ή εθισμένα.

Συχνοί λόγοι για του οποίους οι άνθρωποι στρέφονται στην κατάχρηση ουσιών ενώ πενθούν περιλαμβάνουν:

• Να αποσπούν την προσοχή τους από τον πόνο.
• Να μπλοκάρουν τις αναμνήσεις με τον θανόντα.
• Να κρύψουν τα συναισθήματα τους, ειδικά οι άνδρες που νιώθουν ότι το κλάμα είναι σημάδι αδυναμίας.
• Να νιώσουν συναισθήματα αν βιώνουν ανεπιθύμητο μούδιασμα.
• Να τιμωρούν τον εαυτό τους αν βιώνουν ενοχές.

Είναι επίσης πολύ συχνό να υιοθετούν επικίνδυνες και παραβατικές συμπεριφορές κατά τη διάρκεια της διαδικασίας του πένθους. Η κατάχρηση ουσιών περιλαμβάνει την βαριά χρήση, την ανάμιξη διαφορετικών ουσιών , την λήψη ουσιών που φυσιολογικά δεν αγγίζουμε ποτέ και τις επικίνδυνες συμπεριφορές ενώ είναι υπό την επήρεια ουσιών.

Οι συνέπειες της κατάχρησης ουσιών μπορεί να προκαλέσουν περισσότερα προβλήματα, είτε νομικά, οικονομικά, υγείας, στις σχέσεις με αποτέλεσμα αυτός που πενθεί  να βυθίζεται περισσότερο στις καταχρήσεις και στις εξαρτήσεις. Υπάρχουν πολλοί ψυχοθεραπευτές που έχουν εκπαιδευτεί για την διαχείριση του πένθους, των εθισμών ή και των δύο.

Ζητήστε βοήθεια

Αν το πένθος δεν φεύγει με το χρόνο , ή αν πιάνετε τον εαυτό σας να δυσκολεύεται σε απλά καθημερινά πράγματα χωρίς να κάνετε κατάχρηση ουσιών , είναι η στιγμή να ζητήσετε βοήθεια. Υπάρχουν ειδικά εκπαιδευμένοι ψυχοθεραπευτές που μπορούν να σας βοηθήσουν.

Δυστυχώς , υπάρχει ένα ισχυρό στίγμα στην κοινωνία μας ενάντια στην θεραπεία της ψυχικής υγείας. Αν κάποιος δεν μπορεί να ξεπεράσει το πένθος του ή τον εθισμό του από μόνος του συχνά θεωρείται από πολλούς ότι έχει αδύναμο χαρακτήρα, και αυτό είναι πιο έντονο στους άνδρες. Ωστόσο, το επιπλεγμένο πένθος και οι εθισμοί είναι νοσήματα, και υπολογίζεται ότι 43,6 εκατομμύρια άνθρωποι ηλικίας 18 ετών και άνω είχαν κάποια ψυχική νόσο το 2014. Αυτά τα νοσήματα αλλάζουν την χημεία του εγκεφάλου με τρόπους που δεν μπορείτε να ελέγξετε. Στην πραγματικότητα, το πένθος έχει πολλά κοινά χαρακτηριστικά με σωματικές νόσους. Δεν μπορείτε μόνοι σας να σταματήσετε μια κατάσταση όπως η σκωληκοειδίτιδα, χρειάζεστε την βοήθεια ενός γιατρού για να σας βοηθήσει να διορθώσετε το πρόβλημα. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ψυχικά νοσήματα.

Υπάρχουν διαφορετικές θεραπευτικές επιλογές που μπορείτε να σκεφτείτε, περιλαμβανομένων διαφορετικών μορφών ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής. Οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν:

• Τα αντικαταθλιπτικά: Τα αντικαταθλιπτικά της κατηγορίας SSRIs μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να επιτευχθεί η ισορροπία στα επίπεδα της σεροτονίνης και να επιτρέψουν στον πενθούντα να νιώσει ξανά ευχαρίστηση και χαρά. Μπορούν επίσης να βοηθήσουν κάποιον που παλεύει με τους εθισμούς για να μπορέσει να διαχειριστεί τις ψυχολογικές επιδράσεις του στερητικού συνδρόμου.
• Την συμβουλευτική πένθους: Πολλοί άνθρωποι βρίσκουν βοηθητικό να μπορούν να βρουν ένα ασφαλές χώρο που θα μπορούν να μοιραστούν τα ειλικρινή τους συναισθήματα σχετικά με την απώλεια χωρίς να φοβούνται ότι οι άλλοι θα τους επικρίνουν. Η ατομική και ομαδική ψυχοθεραπεία για το πένθος και τους εθισμούς είναι πολύ βοηθητική.
• Τη γνωστική συμπεριφορική ψυχοθεραπεία: Οι άνθρωποι μαθαίνουν να αλλάζουν τον τρόπο σκέψης και τους τρόπους συμπεριφοράς ώστε να βάλουν τέλος στον κύκλο του πένθους και να μην απομονώνονται. Αυτή η μορφή ψυχοθεραπείας είναι πολύ συχνή και αποτελεσματική θεραπεία για τους εθισμούς.
• Το πρόγραμμα διατροφής: Αν το πένθος έχει οδηγήσει στην κατάθλιψη, οι αλλαγές στη διατροφή ενός ανθρώπου και η άσκηση μπορεί να βοηθήσουν στην αύξηση των επιπέδων της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης ώστε να ενισχυθεί η χαρά, η ενέργεια και ο θετικός τρόπος σκέψης.
• Την ιατρική απεξάρτηση και αποτοξίνωση : Είναι δύσκολο για κάποιον να αντιμετωπίσει μόνος του τους εθισμούς. Η απεξάρτηση είναι δύσκολη, ειδικά όταν αφορά το αλκοόλ, τα οπιοειδή και τις βενζοδιαζεπίνες. Τα κέντρα αποτοξίνωσης ξέρουν ακριβώς πώς να διαχειριστούν το στερητικό σύνδρομο και να μειώσουν τον κίνδυνο της υποτροπής.
• Την ψυχοθεραπεία για το επιπλεγμένο πένθος: Υπάρχει ένας ειδικός τύπος ψυχοθεραπείας για το επιπλεγμένο πένθος. Οι παρεμβάσεις μοιάζουν με αυτές για τη θεραπεία του μετατραυματικού στρες (PTSD) και βοηθά στη διαχείριση των παλιών συναισθημάτων και καταλήγουν σε υγιείς τεχνικές αντιμετώπισης

Όσο πιο σοβαρή είναι η κατάσταση, τόσο πιο σημαντικό είναι να ζητήσετε βοήθεια. Οι εθισμοί που δεν αντιμετωπίζονται μπορεί να οδηγήσουν σε σοβαρά προβλήματα και κινδύνους, και το αθεράπευτο επιπλεγμένο πένθος κουβαλά τον κίνδυνο των αυτοκτονικών σκέψεων και των παρορμήσεων.

Θεραπεία για το επιπλεγμένο πένθος

Κάθε άτομο βιώνει το πένθος, επιπλεγμένο ή όχι, διαφορετικά. Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι κάθε θεραπεία είναι εξατομικευμένη. Υπάρχουν στοιχεία από πολλές μελέτες που δείχνουν την αποτελεσματικότητα της εξατομικευμένης θεραπείας για το επιπλεγμένο πένθος, καθώς το 51% των θεραπευομένων με επιπλεγμένο πένθος ανταποκρίνεται καλύτερα στην εξατομικευμένη θεραπεία από ότι στην συνηθισμένη διαπροσωπική ψυχοθεραπεία.

Για να διαγνωστεί ένα άτομο με επιπλεγμένο πένθος γενικά χρειάζεται να εμφανίζει έναν αριθμό συμπτωμάτων. Αυτά περιλαμβάνουν:

• Άγχος αποχωρισμού: Το άτομο που πενθεί βιώνει έντονα και επίμονα συναισθήματα λαχτάρας για τον θανόντα, συναισθήματα μοναξιάς ή κενού, ίσως να θέλει να ακολουθήσει τον θανόντα (αυτοκτονικός ιδεασμός), και/ή συχνές σκέψεις για τον θανόντα σε σημείο που να μην μπορεί να είναι λειτουργικό καθημερινά.
• Δυσπροσαρμοστικές σκέψεις: Το άτομο που πενθεί δυσκολεύεται να σταματήσει να σκέφτεται το θάνατο του αγαπημένου του προσώπου και/ή δεν μπορεί να αποδεχτεί ότι ο αγαπημένος του έχει πεθάνει.
• Συναισθηματικές και γνωστικές αντιδράσεις: Τα επίμονα συναισθήματα του σοκ, του μουδιάσματος, του θυμού ή της δυσαρέσκειας από την στιγμή του θανάτου, η δυσκολία εμπιστοσύνης , οι έντονες αναμνήσεις στη θύμηση του θανόντα, ο ανεξήγητος σωματικός πόνος και/ή το να βλέπει ή να ακούει κάποιος των θανόντα(ψευδασιθήσεις).
• Επιβλαβείς συμπεριφορές: Η υπερβολική αποφυγή ανθρώπων ,χώρων ή πραγμάτων που σχετίζονται με το θανόντα ή να μην μπορεί να μείνει κάποιος μακριά από αυτά.

Η ψυχοθεραπεία για το επιπλεγμένο πένθος περιλαμβάνει δύο διαφορετικές φάσεις: Βοηθά τους ανθρώπους να συμβιβαστούν με την απώλεια και δημιουργούν ένα νέο νόημα στη ζωή του ανθρώπου χωρίς τον θανόντα. Τα παιχνίδια των ρόλων ή ακόμη και η ύπνωση μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν τα άτομα να ξαναθυμηθούν τη στιγμή του θανάτου και να βγάλουν στην επιφάνεια και να επεξεργαστούν όλα τα συναισθήματα σχετικά με αυτό το γεγονός.