Ψυχοθεραπεία Online ή Δια ζώσης: Γιατί η φυσική παρουσία υπερέχει
Ως ψυχοθεραπευτής, έχω δει την εξέλιξη της ψυχοθεραπείας από τις παραδοσιακές συνεδρίες πρόσωπο με πρόσωπο στην εξάπλωση της online ψυχοθεραπείας με τηλεσυνεδρίες.
Η online ψυχοθεραπεία, ενώ προσφέρει ευκολία στην προσβασιμότητα, παρουσιάζει περιορισμούς και ιδιαίτερες προκλήσεις, όπως για παράδειγμα στην συναισθηματική εγγύτητα και στη διαμόρφωση της θεραπευτικής σχέσης. Έρευνες δείχνουν ότι η δια ζώσης θεραπεία υπερέχει σημαντικά στη δημιουργία ισχυρότερης θεραπευτικής συμμαχίας, στοιχείο κρίσιμο για τη βαθιά θεραπευτική αλλαγή.1
Το συναίσθημα είναι ο πυρήνας μιας ουσιαστικής ψυχοθεραπείας
Ένα πυρηνικό στοιχείο της ψυχοθεραπείας αφορά τη συναισθηματική σύνδεση μεταξύ θεραπευτή και θεραπευόμενου. Οι διαπροσωπικές συνεδρίες ενισχύουν αυτή τη σύνδεση μέσω της φυσικής παρουσίας, η οποία δεν μπορεί να αναπαραχθεί μέσω μιας οθόνης.
Η φυσική παρουσία ενισχύει την αίσθηση της συναισθηματικής εγγύτητας και επιτρέπει την πλήρη αξιοποίηση της μη λεκτικής επικοινωνίας. Η φυσική εγγύτητα επιτρέπει το πλήρες φάσμα της μη λεκτικής επικοινωνίας-γλώσσα του σώματος, εκφράσεις του προσώπου, ανεπαίσθητες αλλαγές στη στάση του σώματος, ακόμη και τη σιωπή. Πρόσφατες μελέτες επισημαίνουν ότι η χρήση της οθόνης δυσχεραίνει την ανάπτυξη βαθιάς διαπροσωπικής σύνδεσης, καθώς χάνονται σωματικές ενδείξεις και η αίσθηση της παρουσίας.2
Αυτά τα στοιχεία είναι απαραίτητα για μια πιο ουσιαστική συναισθηματική σύνδεση και επιτρέπει αφενός στους θεραπευτές να ανταποκριθούν καλύτερα στη συναισθηματική κατάσταση του θεραπευόμενου, και αφετέρου στους θεραπευόμενους να πάρουν μεγαλύτερη συναισθηματική φροντίδα. Στη διαδικτυακή θεραπεία αναπόφευκτα οι άνθρωποι είναι πιο αποστασιοποιημένη και το συναίσθημα φιλτράρεται, καθιστώντας πιο δύσκολο για τους θεραπευτές να «συντονιστούν» και για τους θεραπευόμενους να ανοιχτούν και να πάρουν τη συναισθηματική φροντίδα που έχουν ανάγκη.
Οι θεραπευόμενοι συχνά αναφέρουν ότι η διαδικτυακή θεραπεία αισθάνεται αφύσικη και συναισθηματικά απόμακρη. Η απουσία της φυσικής οπτικής επαφής, της εγγύτητας των δύο ανθρώπων, ο περιορισμός της επαφής σε μια οθόνη κινητού ή tablet, και οι καθυστερήσεις ή δυσλειτουργίες στο βίντεο και τον ήχο συμβάλλουν στην αίσθηση μη-σύνδεσης. Πολλά άτομα εκφράζουν απογοήτευση και ακόμη και αυξημένο άγχος όταν προσπαθούν να εμπλακούν συναισθηματικά στο διαδίκτυο, ειδικά όταν συζητούν ευαίσθητα ή επώδυνα θέματα.
Η έλλειψη ενός θεραπευτικού περιβάλλοντος, και η γρήγορη εναλλαγή στην καθημερινότητα από τη δουλειά ή το σπίτι σε μια οθόνη για θεραπεία, χωρίς κάποια ψυχική προετοιμασία, καθιστά πιο δύσκολο για τους θεραπευόμενους να μπουν στην πιο εσωτερική διάθεση της θεραπείας.
Η θεραπευτική σχέση, την οποία η έρευνα προσδιορίζει με συνέπεια ως το θεμέλιο της αποτελεσματικής θεραπείας,4 βασίζεται στην εμπιστοσύνη, την ενσυναίσθηση και τον συναισθηματικό συντονισμό. Η διαπροσωπική θεραπεία διευκολύνει φυσικά αυτά τα στοιχεία. Η παρουσία του θεραπευτή παρέχει άνεση και ασφάλεια, επιτρέποντας στους θεραπευόμενους να εξερευνήσουν ευάλωτα συναισθήματα χωρίς φόβο κρίσης ή παρερμηνείας.
Σε περιόδους κρίσης, ο θεραπευτής μπορεί ακόμα και να αγκαλιάσει τον θεραπευόμενο, να προσφέρει ένα ανακουφιστικό άγγιγμα στον ώμο ή στο χέρι, ή απλά και μόνο χαρτομάντηλα. Ακόμα και ένα καθησυχαστικό νεύμα ή η στάση του σώματος, μπορούν να μεταδώσουν ενσυναίσθηση και υποστήριξη με τρόπους που οι λέξεις από μόνες τους δεν μπορούν. Αυτός ο συναισθηματικός πλούτος φιλτράρεται στις διαδικτυακές συνεδρίες, καθώς όλα περιορίζονται από την τεχνολογία. Οι ίδιοι οι θεραπευτές αναφέρουν συχνά μια αίσθηση "απόστασης" και δυσκολία στην άμεση συναισθηματική αντίληψη του θεραπευόμενου, γεγονός που επηρεάζει την ασφάλεια και την εγγύτητα της θεραπευτικής σχέσης.3
Οι ψυχοθεραπευτές συχνά αναφέρουν ότι αισθάνονται λιγότερο ικανοί να συνδεθούν συναισθηματικά με τους θεραπευόμενους στο διαδίκτυο και ότι τους κουράζουν οι οθόνες. Μελέτες δείχνουν ότι οι δυσκολίες συναισθηματικής σύνδεσης και έκφρασης της ενσυναίσθησης, καθώς και οι προκλήσεις στην ανάγνωση των συναισθημάτων, είναι από τα πιο σημαντικά εμπόδια στην αποτελεσματική διαδικτυακή θεραπεία. Αυτές οι προκλήσεις όχι μόνο επηρεάζουν την ικανότητα του θεραπευτή να παρέχει υποστήριξη, αλλά επηρεάζουν επίσης τη στάση τους απέναντι στην αποτελεσματικότητα της διαδικτυακής θεραπείας, με πολλούς να την αντιλαμβάνονται ως λιγότερο αποτελεσματική για μια σοβαρή συναισθηματικά θεραπεία.
Επιπλέον, η συναισθηματική ασφάλεια που προκύπτει από το να είσαι στο ίδιο δωμάτιο με έναν υποστηρικτικό θεραπευτή είναι δύσκολο να αναπαραχθεί ουσιαστικά. Η παρουσία ενός άλλου ανθρώπου -κάποιου που είναι ήρεμος, ψύχραιμος και προσγειωμένος- μπορεί να είναι βαθιά βοηθητική, ειδικά σε στιγμές κρίσης ή συναισθηματικής αναταραχής.
Ακόμα περισσότερο, για τους θεραπευόμενους που αντιμετωπίζουν κάποιο ψυχικό τραύμα, κατάθλιψη ή έντονο άγχος, αυτή η αίσθηση της εγγύτητας και άμεσης υποστήριξης (πχ μια θεραπευτική αγκαλιά) μπορεί να είναι σωτήρια. Στην e-therapy υπάρχουν περιορισμοί και δυσκολία να προσφερθεί αυτό το επίπεδο άμεσης σωματικής και συναισθηματικής ασφάλειας, που είναι ζωτικής σημασίας για την σταθεροποίηση και ανάπτυξη του θεραπευόμενου.
Η απουσία φυσικής παρουσίας, η απώλεια της μη λεκτικής επικοινωνίας και η μειωμένη αίσθηση σύνδεσης και ασφάλειας εμποδίζουν το βάθος και την αποτελεσματικότητα της συναισθηματικής εργασίας. Η διαπροσωπική θεραπεία παραμένει το χρυσό πρότυπο για όσους αναζητούν γνήσια συναισθηματική θεραπεία, προσφέροντας ένα επίπεδο ενσυναίσθησης και συναισθηματικής υποστήριξης που η τεχνολογία δεν μπορεί να καλύψει.
Ενώ η διαδικτυακή θεραπεία μπορεί να είναι ένα πολύτιμο συμπλήρωμα ή εναλλακτική λύση για όσους αντιμετωπίζουν εμπόδια πρόσβασης, δεν μπορεί να αντικαταστήσει το βάθος, τις αποχρώσεις και την αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας με πρόσωπο - ειδικά για άτομα με πιο σύνθετες ανάγκες, που αντιμετωπίζουν πιο δύσκολες καταστάσεις στη ζωή τους, πιο σοβαρά ψυχολογικά προβλήματα, ή άτομα που αναζητούν βαθιά προσωπική ανάπτυξη. Για όσους μπορούν να παρακολουθήσουν, η προσωπική θεραπεία παραμένει -με διαφορά- το πρότυπο για τη φροντίδα της ψυχικής υγείας.
Άλλοι λόγοι που μπορεί να μην βοηθάνε οι τηλεσυνεδρίες
1. Χρειάζεστε άλλη μορφή ψυχοθεραπείας
Συχνά, θεραπευόμενοι βιώνουν στασιμότητα στη θεραπεία τους για χρόνια. Αυτό δεν οφείλεται απαραίτητα σε "αντίσταση", αλλά συχνά στην ανάγκη για μια διαφορετική θεραπευτική προσέγγιση ή θεραπευτή που ταιριάζει καλύτερα στις ανάγκες τους.
Ενώ η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) είναι αποτελεσματική για τη διαχείριση συμπτωμάτων (ιδίως σε αγχώδεις καταστάσεις και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή), γενικά δεν εστιάζει στη βαθύτερη συναισθηματική επεξεργασία και τη θεραπευτική σχέση, στοιχεία που είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση σύνθετων τραυμάτων και σχεσιακών μοτίβων, ή σε περιπτώσεις που χρειάζονται συναισθηματική επεξεργασία (που συνήθως αφορά τη συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων).
Οι έρευνες αποκαλύπτουν ότι η ικανότητα των θεραπευτών ποικίλλει δραματικά.5 Αυτό σημαίνει ότι αμέτρητοι άνθρωποι υπομένουν χρόνια αναποτελεσματικής θεραπείας, ενώ τα υποκείμενα προβλήματά τους παραμένουν ανεπίλυτα.
2. Η συνεδρία περιορίζεται σε φιλική συζήτηση
Συχνά, η θεραπευτική διαδικασία μπορεί να διολισθήσει σε μια απλή "φιλική συζήτηση", όπου απλά συζητούνται τα νέα της εβδομάδας σε επιφανειακό επίπεδο υποστήριξης. Αν και αυτό προσφέρει μια εκτόνωση και προσωρινή ανακούφιση, διαφέρει ουσιαστικά από την ψυχοθεραπεία που στοχεύει στην προσωπική εξέλιξη. Ψυχοθεραπεία δεν είναι "να λέμε τα νέα μας".
Μια ουσιαστική ψυχοθεραπεία αντιμετωπίζει βαθύτερα, μακροπρόθεσμα ζητήματα και επικεντρώνεται στην προσωπική ανάπτυξη, στοχεύει να βοηθήσει τα άτομα να αλλάξουν συμπεριφορά,6 να κλείσουν συναισθηματικές πληγές, να γνωρίσουν τον εαυτό τους, κα. Η ψυχοθεραπεία περιλαμβάνει μεταξύ των άλλων την εξερεύνηση αρνητικών πεποιθήσεων, βιωμάτων, ασυνείδητων διεργασιών, αντί να συζητά ατέρμονα για τις άμεσες ανησυχίες και τα άγχη της καθημερινότητας.
3. Υπάρχει ανάγκη για ψυχιατρική εκτίμηση
Η ψυχοθεραπεία συχνά αποτυγχάνει να βοηθήσει τους θεραπευόμενους λόγω λανθασμένης διάγνωσης και ακατάλληλων επιλογών θεραπείας, ιδιαίτερα όταν η ψυχιατρική παρέμβαση είναι πραγματικά απαραίτητη.
Ενώ οι ψυχολόγοι παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη, η διαφοροδιάγνωση ψυχοπαθολογίας που τυχόν υπάρχει απαιτεί ψυχιατρική εκτίμηση. Η συνεργασία με ψυχίατρο διασφαλίζει μια ολιστική κλινική εκτίμηση, αποφεύγοντας παραλείψεις όταν απαιτείται φαρμακευτική υποστήριξη.
Επίσης υπάρχουν πολύ συχνά θεραπευτικές προκαταλήψεις και αγκυλώσεις, με αποτέλεσμα οι θεραπευτές να προσκολλώνται σε αρχικές εντυπώσεις και κοινότυπες "διαγνώσεις" και να αγνοούν την ανάγκη για ψυχιατρική παρέμβαση.
Μπορείτε να κάνετε ορισμένα ψυχολογικά τεστ, για μια πρώτη εκτίμηση αν εμφανίζετε κάποια ψυχοπαθολογία, όπως κατάθλιψη ή κρίσεις πανικού, χωρίς να υποκαθιστούν την κλινική διάγνωση από ειδικό ψυχίατρο.
Επιλέξτε μια ουσιαστική ψυχοθεραπεία, διά ζώσης
Για Έλληνες του εξωτερικού, που δεν έχουν πρόσβαση σε τοπικούς ψυχοθεραπευτές ή θέλουν κάποιον που μιλάει στη μητρική τους γλώσσα για μεγαλύτερη άνεση και σύνδεση, οι online ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες με έναν εξειδικευμένο ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗ έχουν νόημα. Αλλά για να αποδώσουν, σίγουρα χρειάζεται μία επένδυση χρόνου, δηλαδή χρειάζονται συνεδρίες σε τακτική βάση και για μεγάλο χρονικό διάστημα, και όχι περιστασιακές συνεδρίες.
Μπορεί λοιπόν να "βολεύει" από πολλές (πρακτικές) απόψεις η online ψυχοθεραπεία, αλλά δεν είναι η ίδια εμπειρία ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ. Θετικό αποτέλεσμα μπορεί υπάρχει (για ορισμένα ζητήματα και σε όσους επενδύουν συστηματικά στην ψυχοθεραπεία τους). Συγκριτικές μελέτες υποδεικνύουν ότι, αν και η online θεραπεία είναι χρήσιμη, η δια ζώσης ψυχοθεραπεία σημειώνει υψηλότερα σκορ στη θεραπευτική συμμαχία, η οποία αποτελεί τον πιο σημαντικό προβλεπτικό δείκτη για την επιτυχία της θεραπείας.1
Βιβλιογραφία
- 1.Mercadal Rotger, J., & Cabré, V. (2022). Therapeutic Alliance in Online and Face-to-face Psychological Treatment: Comparative Study. JMIR Mental Health, 9(5), e36775. Online vs Face-to-Face Alliance
- 2.Maqsood, A., et al. (2024). From face-to-face to screen-to-screen: exploring the multifaceted dimensions of digital mental health care. Frontiers in Psychiatry, 15, 1413127. Dimensions of Digital Mental Health
- 3.Sjølie, H., et al. (2025). Closeness and distance. Therapists’ experiences of video consultations in mental health care. BMC Digital Health, 3(1), 72. Therapist Experiences of Video Consultations
- 4.Norcross, J. C., & Lambert, M. J. (2018). Psychotherapy relationships that work III. Psychotherapy, 55(4), 303–315. Psychotherapy Relationships
- 5.Saxon, D., & Barkham, M. (2012). Patterns of therapist variability: Therapist effects and the contribution of patient severity and risk. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 80(4), 535–546. Therapist Variability
- 6.Delgadillo, J., et al. (2022). Progress feedback narrows the gap between more and less effective therapists: A therapist effects meta-analysis of clinical trials. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 90(7), 559–567. Therapist Effectiveness