Το εσωτερικό παιδί
Ως ψυχοθεραπευτής έρχομαι σταθερά αντιμέτωπος με την δυσκολία των θεραπευομένων να καλλιεργήσουν μια πιο θετική εικόνα για τον εαυτό τους, την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή τους. Δυστυχώς οι περισσότεροι άνθρωποι τον περισσότερο καιρό δεν συνειδητοποιούν ότι οι ζωές τους ελέγχονται και ρυθμίζονται από την αρνητική εικόνα και στάση προς τον εαυτό τους, που αντιπροσωπεύει ένα βασικό κομμάτι της ταυτότητας τους. Αυτή η προσωρινή ταυτότητα αποτελείται από τρία ουσιαστικά στοιχεία: 1) τον τρόπο που ορίζονται προφορικά ως παιδιά, 2) τη συνολική συναισθηματική επίδραση στο παιδί από το περιβάλλον του, 3) τις άμυνες που έχουν δημιουργήσει για να προστατεύσουν τον εαυτό τους από καταστροφικές επιρροές.
Οι γονείς συμβάλλουν τα μέγιστα στη διαμόρφωση της ταυτότητας των παιδιών τους, είτε είναι θετική είτε αρνητική. Για παράδειγμα, τα παιδιά ορίζονται ως "καλά", "κακά", "έξυπνα", κλπ. Μπορεί να τα χαρακτηρίζουν ανόητα, αδέξια, πεισματάρικα, τεμπέλικα, προκλητικά και πολλά άλλα αρνητικά και θετικά. Δυστυχώς οι αρνητικές επιδράσεις υπερτερούν των θετικών στο μέλλον του παιδιού.
Επιπλέον, τα παιδιά αφομοιώνουν άλλες πιο βασικές, κριτικές συμπεριφορές για τον εαυτό τους που προέρχονται από το συναισθηματικό κλίμα που βιώνουν μεγαλώνοντας, όπως ότι δεν αξίζουν την αγάπη, είναι ανεπιθύμητα ή βάρος για τους γονείς. Για να αντιμετωπίσουν την απογοήτευση και το συναισθηματικό πόνο, αναπτύσσουν αμυντικούς μηχανισμούς. Αυτοί οι τρόποι άμυνας αποτελούν κομμάτι της βασικής τους ταυτότητας.
Από τη στιγμή που μια προσωρινή ταυτότητα διαμορφώνεται, τα παιδιά όχι μόνο τη μεγεθύνουν και την επεξεργάζονται, αλλά συμπεριφέρονται ανάλογα, και έτσι την ενισχύουν συνεχώς. Επιπλέον μπορεί να επιτίθενται στον εαυτό τους για αυτά τα χαρακτηριστικά. Αυτές οι αρνητικές συμπεριφορές προς τον εαυτό συνεχίζουν και στην ενήλικη ζωή και εκπροσωπούνται από μια εσωτερική φωνή που φέρεται άσχημα στον εαυτό. Οι άνθρωποι σε μεγάλο βαθμό δεν συνειδητοποιούν την έκταση και το βάθος των αυτοκαταστροφικών σκέψεων και των δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών. Τείνουν να αποδέχονται την αρνητική ταυτότητα ως κατεστημένο και σπάνια σκέφτονται να την αλλάξουν. Επίσης, συχνά υπερασπίζονται αυτή την προοπτική σε βάρος τους και είναι ανθεκτικοί σε οποιαδήποτε αλλαγή.
Υπάρχει ακόμα ένα φαινόμενο που απεικονίζει την επιμονή στην αρνητική ταυτότητα ακόμα και σε "φυσιολογικά" άτομα. Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι έφηβοι, έχουν την πεποίθηση ότι είναι "κακά". Όταν τους ζητήθηκε να κάνουν δηλώσεις όπως , "Είμαι καλός" ή "Αξίζω την αγάπη", πολλά έδειξαν θλίψη. Ακόμη και οι ενήλικες που έμεναν μακριά από τους γονείς τους ή ήταν ανεξάρτητοι ήταν αρχικά απρόθυμοι να κάνουν θετικές δηλώσεις για τον εαυτό τους. Φαίνεται ότι οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να ανεχθούν ή να εκτιμήσουν ένα ορισμένο μέγεθος θετικής αναγνώρισης σε πνευματικό επίπεδο, αλλά δυσκολεύονται να βιώσουν αυτό το συναίσθημα. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Η δημιουργία της αρνητικής ταυτότητας στην παιδική ηλικία
Όταν οι άνθρωποι κάνουν μια θετική αλλαγή στην εικόνα του εαυτού τους, τείνουν να νιώθουν ανησυχία επειδή η αλλαγή σημαδεύει έναν διαχωρισμό από την ταυτότητα που είχαν σχηματίσει νωρίς στη ζωή τους. Αυτός ο διαχωρισμός σχετίζεται συμβολικά με το σπάσιμο του φανταστικού δεσμού που είχαν με τους γονείς ή τους φροντιστές τους, πράγμα που προκαλεί συναισθήματα θλίψης, ενοχών και ανησυχίας. Αυτός ο δεσμός είναι ο αρχικός αμυντικός μηχανισμός ενάντια στο συναισθηματικό πόνο και στην αναστάτωση που βιώνει κάθε παιδί σε διαφορετικό βαθμό όσο μεγαλώνει. Η ψευδαίσθηση της συγχώνευσης με τον γονέα προσφέρει στο παιδί την αίσθηση της ασφάλειας και μερικώς ανακουφίζει την σωματική και συναισθηματική πείνα.
Για να μπορέσουν να διατηρήσουν αυτή τη φανταστική σύνδεση, τα παιδιά εξιδανικεύουν τους γονείς τους και αυτό έχει κόστος για αυτά. Έχουν ανάγκη να δουν τον εαυτό τους ως "κακό" ώστε να αμυνθούν ενάντια στη συνειδητοποίηση ότι οι γονείς τους είναι "ανεπαρκείς". Η αναγνώριση οποιουδήποτε λάθους στο γονέα θα καταστρέψει την φανταστική σύνδεση με την εξιδανικευμένη μητέρα ή τον πατέρα και την επακόλουθη ψευδαίσθηση της επάρκειας. Πολλοί άνθρωποι θα πουν ότι δεν έχουν θετική άποψη για τους γονείς ή την οικογένειά τους, όμως ακόμα και αυτοί στην πραγματικότητα έχουν εσωτερικεύσει τις καταστροφικές συμπεριφορές προς τον εαυτό τους σαν βασικό κομμάτι της ταυτότητάς τους, αντί να πουν ότι οι γονείς τους ήταν ανεπαρκείς ή έκαναν λάθη.
Καθώς τα μικρά παιδιά δεν έχουν αναπτύξει επαρκώς νοητικά φίλτρα, αδυνατούν να συνειδητοποιήσουν τις αδυναμίες των γονιών τους και τα αρνητικά χαρακτηριστικά τους, και τα προβάλλουν σε άλλους στο διαπροσωπικό τους περιβάλλον. Ουσιαστικά, οι άνθρωποι κατασκευάζουν το δικό τους κόσμο, ή για την ακρίβεια, μια αναπαράσταση ενός κόσμου όπου έχουν μια διαστρεβλωμένη εικόνα για τον εαυτό τους και τους άλλους. Αντιλαμβάνονται τους άλλους ανθρώπους και τις καταστάσεις μέσα από μια θολή οπτική, από την ανάγκη τους να διατηρήσουν την αρνητική εικόνα για τον εαυτό τους.
Από τη στιγμή που οι άνθρωποι προβάλλουν την αρνητική εικόνα των γονιών τους στον εαυτό τους, αυτό έχει αρνητική επίδραση στο πως οι άλλοι ανταποκρίνονται σε αυτούς. Αυτή η διαδικασία δημιουργεί προβλήματα στις προσωπικές σχέσεις. Οι διαστρεβλωμένες αντιλήψεις για ένα σύντροφο επηρεάζονται από τις αρνητικές σκέψεις ή την επικριτική εσωτερική φωνή. Οι άνθρωποι προσδοκούν ή αναμένουν την απόρριψη και κρατούν αποστάσεις με δύο κύριους τρόπους: 1) διατηρώντας τις αρνητικές σκέψεις και πεποιθήσεις για τον εαυτό τους και 2) διατηρώντας τις αρνητικές προβολές προς τους συντρόφους τους. Οι επιθέσεις προς τον εαυτό και οι επιθέσεις προς τους άλλους οδηγούν στην αποξένωση.
Και όχι μόνο ενσωματώνουμε την αρνητική εικόνα για τον εαυτό μας μέσα στην οικογένεια, αλλά την ενισχύουμε και τη μεγεθύνουμε στην ενήλικη ζωή. Αποδεχόμαστε ότι αυτή η διαστρεβλωμένη αρνητική εικόνα αντιπροσωπεύει αυτό που πραγματικά είμαστε, ενώ στην πραγματικότητα είναι μόνο μια ταμπέλα ή μια ταυτότητα που μας επιβλήθηκε όταν ήμασταν παιδιά. Ωστόσο, η αρνητική εικόνα του εαυτού συνεχίζει να επηρεάζει τον τρόπο που αλληλεπιδρούμε με τους άλλους σε όλη μας τη ζωή.
Τείνουμε να προκαλούμε τις αντιδράσεις που αναμένουμε ("αυτοεκπληρούμενη προφητεία"), ενισχύοντας έτσι την προσωρινή μας ταυτότητα. Όταν αντιδρούμε προκαταβάλλοντας την αρνητική συμπεριφορά, απόρριψη και εχθρότητα από τους άλλους, προκαλούμε αναπόφευκτα οι ίδιοι την απόρριψη στις νέες μας σχέσεις, η οποία στη συνέχεια επαυξάνει ακόμα περισσότερο τη δική μας εχθρική συμπεριφορά. Δημιουργείται έτσι ένας φαύλος κύκλος, και η καχυποψία, η δυσπιστία και η θυματοποίηση ισχυροποιούνται και αποκτούν ακόμα βαθύτερες ρίζες. Έτσι καταλήγουμε να επαναδημιουργούμε το περιβάλλον στο οποίο μεγαλώσαμε, ζούμε ξανά και ξανά το ίδιο σενάριο που γράφτηκε στην παιδική μας ηλικία, αντί να ζούμε τη ζωή μας ως ελεύθεροι ενήλικες.
Το εσωτερικό παιδί
Οι καταστροφικές συμπεριφορές μπορεί να εκδηλωθούν με διάφορους τρόπους: το σαμποτάρισμα του εαυτού μας και τις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, την παθητικά επιθετική συμπεριφορά, τη βίαιη επιθετικότητα και τις κακές πράξεις. Οι καταστροφικές συμπεριφορές στους ενήλικες είναι μπορεί να είναι παρορμητικές, όπως το ξέσπασμα ενός παιδιού. Ή μια βρεφική ανάγκη, όπως η εξάρτηση και ο φόβος της εγκατάλειψης. Τα αρχέτυπα του Γιουνγκ αναφέρονται στο αιώνιο παιδί που κρύβουμε μέσα μας, και στο οποίο βασίζονται πολλές σύγχρονες ψυχολογικές μέθοδοι. Τι είναι όμως το εσωτερικό παιδί; Υπάρχει πραγματικά; Γιατί πρέπει να το φροντίζουμε;
Το εσωτερικό παιδί είναι πραγματικό. Όχι κυριολεκτικά βεβαίως, όχι σωματικά. Αλλά μεταφορικά και ψυχολογικά πραγματικό, και έχει τεράστια δύναμη. Οι περισσότερες ψυχικές διαταραχές και οι (αυτο)καταστροφικές συμπεριφορές, όπως ανέφερε πρώτος ο Φρόιντ, σχετίζονται λιγότερο ή περισσότερο ασυνείδητα με αυτό το κομμάτι του εαυτού μας. Όλοι ήμασταν κάποτε παιδιά, και ακόμη αυτό το μικρό παιδί κατοικεί μέσα μας. Αλλά οι περισσότεροι ενήλικες δεν το γνωρίζουν αυτό. Και αυτή η έλλειψη της συνειδητής σχέσης με το εσωτερικό μας παιδί είναι η πηγή πολλών συμπεριφορικών, συναισθηματικών και σχεσιακών δυσκολιών.
Οι πρωταρχικές ανάγκες αυτού του εσωτερικού παιδιού για αγάπη, αποδοχή, προστασία, στοργή, κατανόηση παραμένει η ίδια όπως όταν είμαστε παιδιά. Ως ψευδοενήλικες, προσπαθούμε άσκοπα να αναγκάσουμε άλλους να εκπληρώσουν αυτές τις παιδικές μας ανάγκες. Αλλά αυτό είναι καταδικασμένο να αποτύχει. Αυτά που δεν λάβαμε επαρκώς σαν παιδιά από τους γονείς μας τα αποζητάμε στο παρόν και μας πονά. Τα τραύματα του παρελθόντος, η θλίψη, η απογοήτευση και η κατάθλιψη δεν μπορούν να αλλάξουν αλλά πρέπει να τα αποδεχτείτε. Η ενηλικίωση σημαίνει ότι δυστυχώς οι περισσότεροι από εμάς, είχαν συγκεκριμένες βρεφικές ανάγκες που , καλώς ή κακώς, δεν εκπληρώθηκαν από τους γονείς ή τους φροντιστές μας. Και ποτέ δεν θα γίνει αυτό, χωρίς να έχει σημασία πόσο καλοί ή έξυπνοι ή ελκυστικοί ή πνευματώδεις ή αξιαγάπητοι γίναμε. Αυτές οι μέρες έχουν τελειώσει. Ότι έγινε δεν αλλάζει. Δεν πρέπει ως ενήλικες να περιμένουμε να βρούμε ανθρώπους που θα καλύψουν αυτές τις ανεκπλήρωτες παιδικές ανάγκες. Δεν μπορούν. Η αυθεντική ενηλικίωση απαιτεί αποδοχή του επώδυνου παρελθόντος και την ευθύνη να φροντίσετε τις ανάγκες αυτού του εσωτερικού παιδιού, και να είστε "αρκετά καλοί" γονείς για εσάς τώρα και στο μέλλον.
Η αλήθεια είναι ότι η πλειοψηφία των αποκαλούμενων "ενηλίκων", δεν είναι καθόλου ενήλικες. Ηλικιακά όλοι μεγαλώνουμε. Αλλά ψυχολογικά, αυτό δεν σημαίνει ενηλικίωση. Η πραγματική ενηλικίωση βασίζεται στην γνώση, στην αποδοχή και στην ευθύνη να αγαπάτε το εσωτερικό σας παιδί. Για τους περισσότερους ενήλικες, αυτό δεν συμβαίνει ποτέ. Αντιθέτως, το εσωτερικό τους παιδί το αρνούνται, το παραμελούν, το υποτιμούν, το εγκαταλείπουν ή το απορρίπτουν. Όλοι γύρω μας λένε να "ωριμάσουμε", να μην φερόμαστε σαν παιδιά. Για να γίνουμε ενήλικες, μάθαμε ότι το εσωτερικό μας παιδί αντιπροσωπεύει την παιδική μας ικανότητα για αθωότητα, θαύμα, δέος, χαρά, ευαισθησία και παιχνίδι, και πρέπει να το πνίξουμε, να το καταπιέσουμε ή ακόμη και να το σκοτώσουμε. Αλλά μπορούμε να κρατήσουμε τις παιδικές μας πληγές, τα τραύματα, τους φόβους και το θυμό. Όσοι έχουν "ωριμάσει" είναι πεπεισμένοι ότι έχουν ξεπεράσει τα πάντα με επιτυχία, απομακρύνθηκαν από αυτό το παιδί και έχουν αφήσει το συναισθηματικό φορτίο πίσω τους. Αλλά αυτό απέχει πολύ από την πραγματικότητα.
Στην πραγματικότητα, αυτοί που αποκαλούνται "ώριμοι" ή "ενήλικες" άθελα τους επηρεάζονται ασυνείδητα από το εσωτερικό τους παιδί. Για τους περισσότερους ανθρώπους, δεν είναι ένας ενήλικας αυτός που κατευθύνει τη ζωή τους, αλλά ένα συναισθηματικά πληγωμένο εσωτερικό παιδί που κατοικεί σε ένα ενήλικο σώμα. Είναι ένα πληγωμένο, θυμωμένο, φοβισμένο μικρό αγόρι ή κορίτσι που κάνει κουμάντο και παίρνει ενήλικες αποφάσεις. Ένα αγόρι ή κορίτσι που έχει βγει έξω στον κόσμο για να βρει δουλειά. Ένα πεντάχρονο ή δεκάχρονο παιδί που προσπαθεί να δημιουργήσει ώριμες σχέσεις. Ένα πεντάχρονο παιδί σε ένα σώμα σαραντάρη. Μπορεί ένα παιδί να έχει μια ώριμη σχέση; Καριέρα; Ανεξάρτητη ζωή;
Αυτό συμβαίνει με όλους μας κάθε μέρα σε κάποιο βαθμό. Και μετά αναρωτιόμαστε γιατί οι σχέσεις μας καταρρέουν. Γιατί νιώθουμε άγχος, φόβο, ανασφάλεια, κατωτερότητα, μοναξιά. Αλλά αναρωτηθείτε, πως αλλιώς θα μπορούσε ένα παιδί να βρει τον εαυτό του σε έναν ενήλικο κόσμο; Χωρίς την κατάλληλη γονική επιτήρηση, προστασία, ενθάρρυνση ή υποστήριξη;
Αντιμετωπίστε την αρνητική εικόνα για τον εαυτό σας με ψυχοθεραπεία
Η αρνητική εικόνα για τον εαυτό είναι ανθεκτική στην αλλαγή επειδή με τον καιρό γινόμαστε ενήλικες, και έχουμε ενσωματώσει μια σκληρή εικόνα για τον εαυτό μας, ένα καλά καθιερωμένο, ισχυρό φαντασιακό δεσμό με τους εξιδανικευμένους γονείς και πετυχαίνουμε μια ψυχολογική ισορροπία συμβατή με την αρνητική εικόνα του εαυτού μας. Νιώθουμε σε βαθύ ασυνείδητο επίπεδο, ότι αν αλλάξουμε αυτή την οικεία, αρνητική εικόνα για τον εαυτό μας, ολόκληρος ο κόσμος μας θα καταρρεύσει και δεν θα ξέρουμε ποιοι είμαστε.
Έστω όμως ότι αναγνωρίζουμε το πρόβλημα με το εσωτερικό μας παιδί, μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε και πώς επιτυγχάνεται όμως αυτό; Η ψυχοθεραπεία βοηθά τους θεραπευόμενους να αναγνωρίσουν την αρνητική εικόνα που έχουν δημιουργήσει για τον εαυτό τους από νωρίς στη ζωή τους, να αλλάξουν την αφήγηση της ζωής τους και να αμφισβητήσουν την παλιά τους ταυτότητα αλλάζοντας συμπεριφορές που ασυνείδητα χρησιμοποιούσαν για να διατηρήσουν την αρνητική εικόνα του εαυτού τους.
Στην ψυχοθεραπεία, το ενήλικο κομμάτι της προσωπικότητας μαθαίνει να βλέπει το εσωτερικό παιδί σαν γονέας ενός παιδιού με σάρκα και οστά, που έχει ανάγκη την πειθαρχία, τα όρια και την οργάνωση. Όλα αυτά μαζί με την υποστήριξη, τη στοργή και την αποδοχή, απαραίτητα στοιχεία αγάπης και διαβίωσης με κάθε παιδί, είτε μεταφορικά είτε κυριολεκτικά. Η έναρξη και η διατήρηση ενός συνεχούς διαλόγου μεταξύ των δύο, μπορεί να οδηγήσει στη συμφιλίωση του εσωτερικού παιδιού με τον ώριμο ενήλικα. Μια νέα, ωφέλιμη, συνεργική, συμβιωτική σχέση μπορεί να δημιουργηθεί και κάποιες φορές οι αντικρουόμενες ανάγκες του εσωτερικού παιδιού και του ενήλικου εαυτού μπορούν να ικανοποιηθούν.
Πρώτα από όλα, πρέπει να κατανοήσετε το εσωτερικό σας παιδί. Αν το παραμελείτε, αυτό ενισχύει την αποσύνδεση από το εσωτερικό σας παιδί. Στη συνέχεια παίρνουμε στα σοβαρά το εσωτερικό μας παιδί και συνειδητά επικοινωνούμε με το μικρό κορίτσι ή αγόρι μέσα μας: ακούμε πως νιώθουμε και τι χρειαζόμαστε στο "εδώ και τώρα".
Υπάρχουν για παράδειγμα ορισμένα βήματα που βοηθούν τους ανθρώπους να διαχωρίσουν ή να ξεχωρίσουν την εσωτερική τους φωνή που βοηθά στη διατήρηση της αρνητικής εικόνας του εαυτού: 1) αποκαλύπτουν τις καταστροφικές στάσεις και τα συναισθήματα προς τον εαυτό τους , 2) αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τις πηγές της επίθεσης, 3) απαντούν με τη δική τους άποψη, που περιγράφει ποιοι πραγματικά είναι από μια αντικειμενική και ευχάριστη οπτική γωνία, 4) αναγνωρίζουν την επίδραση της εσωτερική φωνής στην σημερινή συμπεριφορά τους και 5) σχεδιάζουν και υλοποιούν εποικοδομητικές πράξεις με τις οποίες αντιμετωπίζουν την αρνητική εικόνα του εαυτού τους.
Είναι κατανοητό ότι οι περισσότεροι άνθρωποι φοβούνται την αλλαγή, την αβεβαιότητα και το άγνωστο. Χρειάζεται πολύ θάρρος για να ζήσουμε χωρίς τις συνήθεις άμυνες μας και την βεβαιότητα της επίγνωσης για το ποιοι είμαστε, ακόμη και αν έχουμε αρνητική εικόνα. Ωστόσο, οι άνθρωποι μπορούν να εξοικειωθούν με τη συνεχή αλλαγή. Σε αυτή τη διαδικασία μαθαίνουν καλύτερα τον εαυτό τους. Είναι σημαντικό εδώ να γνωρίζετε ότι δεν υπάρχει σταθερή ταυτότητα και ότι οι άνθρωποι μπορούν να αλλάξουν τον τρόπο που σκέφτονται και αισθάνονται, το ποιοι είναι και πως λειτουργούν.
Καθώς οι άνθρωποι απελευθερώνονται από τις φαντασιακές σχέσεις που είχαν δημιουργήσει με τους γονείς τους και αμφισβητούν την αρνητική εικόνα που είχαν σχηματίσει για τον εαυτό τους, μπορούν να αγκαλιάσουν τον εαυτό τους, τις επιθυμίες τους και να θέσουν προτεραιότητες και στόχους. Καθώς εγκαταλείπουν τους συνήθεις τρόπους με τους οποίους αντιμετώπιζαν τον εαυτό τους, θα βιώσουν αναπόφευκτα το άγχος που προκαλείται από την συνειδητοποίηση της μοναξιάς και της ευαισθησίας τους. Ωστόσο, όσο δουλεύετε ψυχοθεραπευτικά αυτά τα θέματα θα καταλάβετε ότι αξίζει τον κόπο επειδή εν τέλει θα μπορέσετε να γίνετε το άτομο που θέλετε και να ζήσετε ελεύθερα και χαρούμενα τη ζωή σας.