Πως το στρες επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων

Πως το στρες επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων

Το στρες είναι αναπόφευκτο κομμάτι της ζωής μας και κάτι απολύτως φυσιολογικό. Ωστόσο, όταν το στρες αποτελεί αντίδραση στην υπερβολική πίεση ή στις απαιτήσεις, τότε αυτό ξεπερνά την απλή, συνηθισμένη πίεση. Αυτό σημαίνει, ότι το στρες δεν είναι φυσιολογικό. Το επίμονο στρες πρέπει να αντιμετωπίζεται καθώς αποτελεί ένα προειδοποιητικό σημάδι. 

Το οξύ στρες έχει και αυτό το δικό του ρόλο. Σε καταστάσεις κινδύνου, όπως όταν μας κυνηγά ένα μεγάλο ζώο, το στρες παίζει κύριο ρόλο στην αντίδραση μας. Η λειτουργία του είναι να παραμείνουμε υγιείς και να επιβιώσουμε. Η αντίδραση στο στρες ενεργοποιεί το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και έτσι άμεσα ενεργοποιείται ο μηχανισμός πάλης ή φυγής. Περισπασμοί όπως η πείνα καταστέλλονται με τρόπο χρήσιμο, για να εξοικονομήσουμε ενέργεια και η προσοχή μας στρέφεται στις επιλογές που έχουμε, να παλέψουμε ή να φύγουμε μακριά από την απειλή. Το στρες επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων. 

Στις μέρες μας δεν είναι ανάγκη να τρέχουμε μακριά από τις απειλές σε καθημερινή βάση, αλλά το σώμα συνεχίζει να έχει την ίδια αντίδραση στις σύγχρονες αιτίες άγχους. Αυτό εξηγεί το γιατί δεν έχουμε όρεξη και νιώθουμε ότι θέλουμε να τρέξουμε μακριά πριν από μια σημαντική παρουσίαση στη δουλειά.

Λήψη αποφάσεων  

Το εξελικτικό πλεονέκτημα του στρες μπορεί να μεταφραστεί στο σύγχρονο εργασιακό κόσμο, διοχετεύοντας την προσοχή μας σε υψηλότερες προτεραιότητες, παραλείποντας τις λιγότερο σημαντικές, ώστε να αντιμετωπίζουμε τις επείγουσες καταστάσεις πιο γρήγορα. Ωστόσο, αυτή η ακραία αντίδραση η οποία είναι απαραίτητη όταν αντιμετωπίζουμε ένα πεινασμένο λιοντάρι είναι δυσανάλογη σε μη απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις , όπως για παράδειγμα στην αίθουσα συνεδριάσεων, και μπορεί στην πραγματικότητα να είναι επιβλαβής. Όταν το υπερβολικό στρες γίνεται κομμάτι της ζωής, και μετατρέπεται σε χρόνιο, μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας. Το στρες έχει συνδεθεί άμεσα με την κατάθλιψη, τις αλλαγές στη διάθεση, στη συμπεριφορά και στη σωματική υγεία. 

Τελευταία έχει έρθει στο φως μια ακόμη σημαντική επίδραση του στρες όσον αφορά την λήψη αποφάσεων. Το χρόνιο στρες επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων. Μια μελέτη εξέτασε δυο ομάδες συμμετεχόντων, η μια ομάδα βίωνε έντονο στρες (αυτή η ομάδα αποτελούνταν από φοιτητές που προετοιμάζονταν για εξετάσεις επιλογής ιατρικής) και η άλλη ομάδα όχι. Και οι δυο ομάδες είχαν να κάνουν την ίδια εργασία: να κάνουν επανειλημμένα επιλογές μεταξύ διαφόρων επιλογών σε μια οθόνη. Κάθε επιλογή είχε ως αποτέλεσμα ο συμμετέχων να λαμβάνει για ανταμοιβή φαγητό, νερό (ουδέτερη ανταμοιβή) ή τίποτα. Οι συμμετέχοντες έμαθαν να επιλέγουν αυτά που οδηγούσαν στο φαγητό ως ανταμοιβή. 

Στη διάρκεια ενός διαλείμματος, οι συμμετέχοντες επιτρέπονταν να φάνε μέχρι να μην ήθελαν πλέον το φαγητό ως ανταμοιβή, και το πείραμα συνεχίστηκε. Οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν ότι από αυτό το σημείο και μετά όλες οι επιλογές θα έχουν πλέον ίση πιθανότητα να οδηγούν στο φαγητό ως ανταμοιβή. Η ομάδα των συμμετεχόντων χωρίς στρες άρχισε να κάνει επιλογές με βάση τις ανάγκες και τις επιθυμίες της (π.χ. την μειωμένη επιθυμία για φαγητό) και επίσης με βάση τα διαφορετικά αποτελέσματα των επιλογών. Με αλλά λόγια, συνέχιζε να παίρνει αποφάσεις με βάση το στόχο. 

Ωστόσο, η ομάδα που είχε στρες συνέχισε να κάνει επιλογές με βάση όσα είχε μάθει νωρίτερα στο πείραμα, και απέτυχε να προσαρμοστεί στη μειωμένη πείνα. Με αλλά λόγια, οι αγχωμένοι συμμετέχοντες δεν κατάφεραν να προσαρμοστούν με βάση τα αποτελέσματα της συμπεριφοράς τους. 

Επίσης, έγινε fMRI για να εξεταστεί τι συνέβαινε στον εγκέφαλο των αγχωμένων συμμετεχόντων. Παρατηρήθηκαν δομικές αλλαγές και επίσης, τα νευρικά μονοπάτια που καθορίζουν τη λήψη αποφάσεων ενεργοποιούνταν με διαφορετικό τρόπο κάτω από χρόνιο στρες. Η ενεργοποίηση άλλαξε από το συνειρμικό κύκλωμα (που έχει σχέση με τους στόχους) στο αισθητηριοκινητικό κύκλωμα. Αυτό παρείχε έναν νευρολογικό χάρτη για τις διαφορές στις συμπεριφορές λήψης αποφάσεων ανάμεσα στις δυο ομάδες. 

Όπως δείχνει αυτό το πείραμα, η ικανότητα προσαρμογής υπονομεύεται κάτω από συνθήκες στρες. Ο εγκέφαλος λαμβάνει αποφάσεις σύμφωνα με τις συνήθειες επειδή αυτό απαιτεί λιγότερη προσπάθεια. Όταν ξεχνάμε την ομπρέλα ενώ βρέχει, αυτό μπορεί να μην είναι μεγάλο πρόβλημα, αλλά όταν πρέπει να πάρουμε πολύπλοκες αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή μας, όπως η επιλογή καριέρας, αυτό έχει σημαντικό κόστος. 

Το χρόνιο στρες δεν αλλάζει μόνο τη μεθοδολογία στη διαδικασία λήψης αποφάσεων αλλά και την ικανότητα μας να κάνουμε μια αξιόπιστη αξιολόγηση κόστους-οφέλους. Το χρόνιο στρες οδηγεί σε μια μη φυσιολογική αξιολόγηση του κόστους και του οφέλους, και αυτό αυξάνει τις πιθανότητες να πάρουμε αποφάσεις υψηλού ρίσκου. Με αυτό τον τρόπο το χρόνιο στρες επηρεάζει την ποιότητα των αποφάσεων μας και μας κάνει να επικεντρωνόμαστε περισσότερο στις πιθανές ανταμοιβές και πολύ λιγότερο στους πιθανούς κινδύνους.

Αυτό γίνεται προβληματικό όταν πρέπει να πάρουμε αποφάσεις που αλλάζουν τη ζωή μας, όπως η αλλαγή καριέρας ή η απόκτηση ενός παιδιού. Οι λειτουργικές αλλαγές στον εγκέφαλο δείχνουν τη σύνδεση ανάμεσα στο στρες και στη λήψη αποφάσεων. Οι άνθρωποι που βιώνουν έντονο στρες, έχουν απαιτητικές δουλειές, μπορεί να μην μπορούν να πάρουν σωστές αποφάσεις. 

Τι μας αγχώνει τόσο πολύ; 

Ένας παράγοντας άγχους είναι η δουλειά. Όταν κάποιος έχει φόρτο εργασίας και δουλεύει πολλές ώρες, δεν έχει έλεγχο ή αυτονομία στη δουλειά νιώθει έντονο στρες. Είναι ανάγκη να γίνουν πολλά βήματα για να υπάρξει ισορροπία μεταξύ δουλειάς και προσωπικής ζωής. 

Πολλοί εργαζόμενοι δεν μιλούν καν για το στρες που νιώθουν στους εργοδότες τους, επειδή φοβούνται ότι θα στιγματιστούν και ότι έτσι δεν θα έχουν καμία πιθανότητα να πάρουν προαγωγή. 

Αυτό που μπορεί να γίνει είναι οι επιχειρήσεις να αναλάβουν δράση και να μειώσουν το στρες στον εργασιακό χώρο. Να προσφέρουν ευέλικτο ωράριο εργασίας, να ενθαρρύνουν την ανοιχτή συζήτηση για το στρες. 

Αυτό μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα στους χώρους εργασίας. Επίσης, είναι σημαντικό να μειωθούν οι ώρες εργασίας από 8 στις 6 έτσι ώστε οι άνθρωποι να έχουν χρόνο να αφιερώνουν στον εαυτό τους και στην οικογένεια τους.