Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD, ΙΨΔ) είναι μια αγχώδης διαταραχή η οποία χαρακτηρίζεται από ιδεοληψίες (παρεισφρύουσες σκέψεις) και καταναγκασμοούς (συμπεριφορές ή σκέψεις). Οι ιδεοληψίες είναι βασανιστικές σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες που μπαίνουν ξαφνικά και απότομα στο μυαλό, και οδηγούν στην ανάπτυξη τελετουργικών συμπεριφορών ή σκέψεων (καταναγκασμοί) που σκοπό έχουν να βοηθήσουν στην μείωση της ανησυχίας που δημιουργούν οι ιδεοληψίες. Ωστόσο η ανακούφιση που προσφέρουν είναι ελάχιστη και παροδική.
Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια DSM-5 ο ορισμός της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής περιλαμβάνει:
Καθώς η συγκεκριμένη διαταραχή μπορεί να εκδηλωθεί με διαφορετικά συμπτώματα σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά σημάδια:
Άλλα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν τη δυσκολία να κρατήσετε μια δουλειά εξαιτίας της ανησυχίας σας για τις ιδεοληψίες ή του χρόνου που ξοδεύετε για τους καταναγκασμούς σας.
Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι μια αγχώδης διαταραχή που προκαλεί έντονη ανησυχία και καταναγκαστικές συμπεριφορές. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι ιδεοληψιών, με τους παρακάτω να κυριαρχούν:
Ο φόβος της μόλυνσης τυπικά περιλαμβάνει υπερβολική ανησυχία σχετικά με τον κίνδυνο ασθένειας, το συναίσθημα ότι κάποιος είναι σωματικά βρώμικος ή ακόμη και ψυχικά μολυσμένος. Ο φόβος δεν περιορίζεται στη βρωμιά, στα μικρόβια και στους ιούς, αλλά μπορεί να περιλαμβάνει το αίμα, τις κολλώδεις ουσίες ή τα υπολείμματα, ανθρώπους που φαίνονται βρώμικοι ή απεριποίητοι και πολλά έντομα ή ζώα.
Οι άνθρωποι με αυτό τον τύπο ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής μπορεί να καταβάλλουν τεράστια προσπάθεια για να αποφύγουν μέρη και καταστάσεις που συνδέονται με το φόβο μόλυνσης (όπως οι δημόσιες τουαλέτες) και να υποβάλλουν τον εαυτό τους σε πολλά προστατευτικά τελετουργικά, όπως η απολύμανση και η αποστείρωση, για να απομακρυνθεί ότι μολυσμένο υπάρχει, αλλάζουν συχνά ρούχα και ορίζουν καθαρές περιοχές εντός σπιτιού που δεν είναι διαθέσιμες για τους άλλους. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι για να αποφύγουν τη μόλυνση πλένουν υπερβολικά τα χέρια τους ή το σπίτι τους για να προστατευτούν. Η επαφή με κάτι μολυσμένο οδηγεί σε συναισθήματα φόβου, αηδίας και γενικά δυσφορίας και σε κάποιες περιπτώσεις σε συναισθήματα ευθύνης για τη διασπορά της μόλυνσης στους άλλους.
Τα άτομα που βιώνουν αυτό τον τύπο ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής έχουν έντονες σκέψεις και φόβο που σχετίζεται με την πιθανότητα να βλάψουν χωρίς να το θέλουν τον εαυτό τους ή κάποιον άλλο λόγω της απροσεξίας ή της αμέλειας τους. Ένας κοινός φόβος είναι να χτυπήσει κάποιος έναν πεζό ενώ οδηγεί, ή να ξεχάσει να σβήσει το φούρνο ή το θερμοσίφωνα πριν κοιμηθεί, με αποτέλεσμα το θάνατο ενός αγαπημένου λόγω φωτιάς στο σπίτι. Ο φόβος της βλάβης συχνά συνοδεύεται από υπερβολικές σκέψεις αμφιβολίας, αβεβαιότητας και έντονο αίσθημα ευθύνης. Οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ελέγχου και τελετουργίες χρησιμοποιούνται για να εξουδετερώσουν αυτά τα συναισθήματα αβεβαιότητας και έχουν ως σκοπό να προλάβουν ή να αποτρέψουν επικίνδυνες συνέπειες.
Η τελειομανία είναι ένα τυπικό σύμπτωμα των ανθρώπων με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή που έχουν την τάση να ασχολούνται συνεχώς με την τάξη, τη συμμετρία και την ακρίβεια. Αυτά τα άτομα δεσμεύονται σε καταναγκαστικές συμπεριφορές που περιλαμβάνουν την επαναλαμβανόμενη τακτοποίηση, την οργάνωση των αντικειμένων ώστε να είναι όλα στη σωστή σειρά. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι μπορεί να νιώθουν έντονη δυσφορία αν τα αντικείμενα στο γραφείο τους δεν είναι συμμετρικά τοποθετημένα ή σε συγκεκριμένη απόσταση μεταξύ τους. Ακολουθούν τελετουργικά, όπως το να μετρούν. Αυτές οι συμπεριφορές κάποιες φορές συνοδεύονται από μαγικές σκέψεις, π.χ. την πεποίθηση ότι η σκέψη μπορεί να προκαλέσει ένα γεγονός ή όχι.
Τα ταμπού ή οι απαράδεκτες σκέψεις είναι σύμπτωμα που χαρακτηρίζει τα άτομα με ιδεοληψίες που συχνά σχετίζονται με την πίστη, τη βία ή τη σεξουαλικότητα. Αυτοί οι άνθρωποι εμπλέκονται σε κρυφά τελετουργικά, όπως οι νοητικοί καταναγκασμοί και η υπερβολική αναζήτηση επιβεβαίωσης. Τα άτομα αυτά έχουν παρεισφρύουσες σκέψεις που παραβιάζουν τις αρχές και τις αξίες τους. Παραδείγματα αποτελούν οι βλάσφημες σκέψεις για τη θρησκεία, σεξουαλικές σκέψεις, και οι βίαιες συμπεριφορές. Οι άνθρωποι με αυτές τις σκέψεις δεν έχουν κάποιο ιστορικό βίαιης συμπεριφοράς ή δεν είναι παρορμητικοί. Ωστόσο, επειδή οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή πιστεύουν ότι οι σκέψεις τους είναι επικίνδυνες και φοβούνται ότι μπορεί κάποια στιγμή να τις κάνουν πράξη, αφιερώνουν πολύ χρόνο για να τις εξουδετερώσουν (αντιρροπήσουν) νοητικά.
Οι προσπάθειες για να ελέγξουν τις σκέψεις περιλαμβάνουν νοητικές τελετουργίες, εξουδετέρωση των σκέψεων (ακυρώνουν τις κακές σκέψεις με καλές σκέψεις, προσεύχονται υπερβολικά ή κάνουν εξομολόγηση) και ελέγχουν συνεχώς τη συμπεριφορά τους (ζητούν συνεχώς την επιβεβαίωση των άλλων). Η αποφυγή είναι μια πολύ συχνή συμπεριφορά σε αυτούς τους ανθρώπους. Πολλοί βρίσκουν δικαιολογίες να αποφύγουν την φροντίδα των παιδιών ή τις θρησκευτικές τελετές που μπορεί να τους προκαλέσουν ανεπιθύμητες σκέψεις.
Η ακριβής αιτία της διαταραχής δεν είναι γνωστή. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι παράγοντες κινδύνου που περιλαμβάνουν: