Ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή OCD: θεραπεία, συμπτώματα

Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή OCD

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) είναι μια ψυχική πάθηση που χαρακτηρίζεται από ιδεοληψίες (δηλαδή σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις αιφνίδιας εισβολής, επίμονες και επαναλαμβανόμενες) οι οποίες οδηγούν σε καταναγκασμούς, δηλαδή επαναλαμβανόμενες, εμμονικές, σκόπιμες συμπεριφορές, ή νοητικές δραστηριότητες με τελετουργικό χαρακτήρα που αποσκοπούν στη μείωση των ιδεοληψιών και στη μείωση του άγχους που προκαλούν οι ιδεοληψίες. Επειδή είναι ίσως δύσκολο κανείς να καταλάβει τον παραπάνω ψυχιατρικό ορισμό της ψυχαναγκαστικής διαταραχής, ίσως έχετε δει σε διάφορες σειρές της τηλεόρασης γνωστούς χαρακτήρες με στοιχεία ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, όπως ο Ντετέκτιβ Μονκ, ο Σέλντον (Big Bang Theory) και η Μόνικα (από τα Φιλαράκια)!

Τύποι ιδεοληψιών

Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι ιδεοληψιών, δηλαδή παρεισφρύουσες σκέψεις και εμμονές με διαφορετική θεματολογία. Οι ιδεοληψίες δεν αποτελούν συνειδητή επιλογή, συνήθως είναι αντίθετες στην προσωπικότητα του ατόμου και για αυτό προκαλούν έντονο στρες, δυσφορία, ενοχές και τύψεις (ιδίως οι σεξουαλικού και επιθετικού τύπου ιδεοληψίες).

1. Έλεγχος

Είναι η ανάγκη για επαναλαμβανόμενο έλεγχο για την ασφάλεια, βλάβες, διαρροές ή φωτιά, κα. Ο έλεγχος μπορεί να περιλαμβάνει τον εμμονικό έλεγχο σε κλειδαριές, συναγερμούς, πόρτες, παράθυρα, φώτα ή άλλες συσκευές. Επίσης ο έλεγχος μπορεί να αφορά και τρίτα πρόσωπα, μπορεί δηλαδή να φοβούνται ότι θα αρρωστήσουν αυτοί ή τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Ένα άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή ίσως να τσεκάρει συνεχώς τα γράμματα και τα emails επειδή φοβάται μήπως κάνει λάθος.

2. Μόλυνση

Αυτό συμβαίνει όταν ένα άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή νιώθει συνεχώς την εμμονική ανάγκη να πλένεται, και έχει ιδεοληψίες μόλυνσης, δηλαδή ότι τα αντικείμενα που αγγίζει είναι μολυσμένα. Ο φόβος είναι ότι το άτομο θα μολυνθεί, για αυτό επαναλαμβάνει εμμονικά το πλύσιμο ή αποφευκτικές συμπεριφορές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολικό βούρτσισμα των δοντιών, υπερβολικό καθάρισμα του σπιτιού και την αποφυγή πολυσύχναστων σημείων λόγω του φόβου της μόλυνσης (όπως για παράδειγμα με τον κορωνοϊό).

3. Συλλογή

Το άτομο δεν μπορεί να πετάξει παλιά και άχρηστα αντικείμενα. Τα συσσωρεύει (αποθησαυρισμός), τα θεωρεί όλα “πιθανώς χρήσιμα”.

4. Νοητικός μηρυκασμός

Περιλαμβάνει την επίμονη ενασχόληση με σκέψεις που αφορούν γενικά θέματα, και συχνά φιλοσοφικά ερωτήματα, όπως το τι συμβαίνει μετά το θάνατο ή πως δημιουργήθηκε το σύμπαν. Το άτομο μπορεί να φαίνεται αποκομμένο και βυθισμένο στις σκέψεις του. Ωστόσο, ο μηρυκασμός ποτέ δεν οδηγεί σε μια ολοκληρωμένη άποψη.

5. Επιθετικότητα

Είναι συχνά βίαιες, τρομακτικές ιδεοληψίες που περιλαμβάνουν την απώλεια του ελέγχου και την πρόκληση σωματικής βλάβης σε κάποιο άλλο άτομο σωματικά (ή σεξουαλικά), ιδεοληψίες αυτοκτονίας, σκέψεις θανάτου για άλλα πρόσωπα, κα.

6. Συμμετρία και τάξη

Ένα άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή θέλει τα αντικείμενα να τοποθετούνται με συγκεκριμένο τρόπο. Ίσως να τοποθετεί τα βιβλία με συγκεκριμένο τρόπο στα ράφια ώστε να είναι στην ίδια ευθεία και πλήρως στοιχισμένα.

7. Σεξουαλικότητα

Σεξουαλικές εμμονές και σκέψεις, αμφιβολία για τις σεξουαλικές επιθυμίες και προτιμήσεις του ατόμου, όπως το αν είναι κανείς ομοφυλόφιλος ή λεσβία. Μπορεί να περιλαμβάνονται ιδεοληψίες για τις σχέσεις, ο φόβος του να είναι κάποιος παιδόφιλος, κα.

Πόσο συχνή είναι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει κατατάξει την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) μεταξύ των 20 παθήσεων που προκαλούν αναπηρία παγκοσμίως σε ανθρώπους ηλικίας 15-44 ετών.

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι η τέταρτη πιο συχνή ψυχική νόσος μετά τις φοβίες, την κατάχρηση ουσιών και τη μείζονα κατάθλιψη. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή σχετίζεται με ένα ευρύ φάσμα λειτουργικών βλαβών και έχει σημαντικό αντίκτυπο στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή.

Αλήθειες για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή:

• Οι καταναγκασμοί περιλαμβάνουν συχνά: το πλύσιμο, το καθάρισμα, τον έλεγχο και την επανάληψη.
• Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή επηρεάζει περισσότερο τις γυναίκες από τους άνδρες, με αναλογία γυναίκες:άνδρες να είναι 1.5:1 , εμφανίζεται σε κάθε ηλικία και ανεξάρτητα με το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο.
• Μερικοί άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή κρύβουν αποτελεσματικά τα συμπτώματά τους, γιατί ντρέπονται ή φοβούνται ότι θα στιγματιστούν.
• Οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν την ψυχοθεραπεία και την φαρμακευτική αγωγή.

Παρά την πληθώρα των μελετών που έχουν γίνει, οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εμφάνιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (ΙΨΔ) δεν έχουν καθοριστεί πλήρως.

Συμπτώματα ψυχαναγκαστικής διαταραχής

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) διαχωρίζεται από τις άλλες ψυχικές παθήσεις λόγω της παρουσίας των ιδεοληψιών, των καταναγκασμών ή και των δύο. Οι ιδεοληψίες ή οι καταναγκασμοί προκαλούν έντονο στρες, είναι χρονοβόρες και παρεμβαίνουν στην φυσιολογική λειτουργικότητα του ατόμου.

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί σε παιδιά και εφήβους, με τη νόσο να ξεκινά σταδιακά και να επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια ή σοβαρά. Μερικοί άνθρωποι έχουν μόνο ιδεοληψίες, χωρίς καταναγκασμούς. Σε κάποιες περιπτώσεις υπάρχει και ψυχωσική εκτροπή, δηλαδή ψυχωσικά στοιχεία στις ιδεοληψίες.

Οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή γενικά κρύβουν τα συμπτώματά τους, καθώς φοβούνται την ταπείνωση ή το στίγμα. Οι φίλοι και η οικογένεια, ωστόσο, παρατηρούν κάποια σωματικά συμπτώματα.

Ιδεοληψίες – Εμμονές

Οι ιδεοληψίες είναι κάτι πολύ παραπάνω από τις καθημερινές ανησυχίες που αντιμετωπίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι όταν σκέφτονται τα πραγματικά προβλήματα της ζωής. Οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχουν υπερβολικές σκέψεις και ανησυχίες (ιδεοληψίες) που τους οδηγούν σε εμμονικές πράξεις ή σκέψεις (ψυχανακασμοί) σε μια προσπάθεια να ανακουφιστούν ή να καταπιέσουν το φόβο και την ανησυχία.

Ένα άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή τυπικά:

• Έχει επαναλαμβανόμενες, σκέψεις ή εικόνες που δεν μπορεί να ελέγξει (εμμονές).
• Έχει επίγνωση αυτών των εμμονικών σκέψεων και των συναισθήματων που προκαλούν, και δεν θέλει να έχει αυτές τις ιδέες.
• Βρίσκει αυτές τις σκέψεις ενοχλητικές, ανεπιθύμητες, ότι δεν έχουν νόημα.
• Έχει ανεπιθύμητα συναισθήματα, όπως ο φόβος, η αμφιβολία, η αποστροφή ή ένα συναίσθημα ότι τα πράγματα πρέπει να γίνουν με το σωστό τρόπο.
• Σπαταλά πολύ χρόνο (ώρες) σε αυτές τις ιδεοληψίες, που παρεμβαίνουν στην προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική του ζωή και τον καθιστούν δυσλειτουργικό.

Συχνές ιδεοληψίες περιλαμβάνουν :

• Τις ιδεοληψίες μόλυνσης, η βασανιστική υπερβολική νοητική ενασχόληση με το ενδεχόμενο μόλυνσης από ρύπους, ακαθαρσίες ή μικροοργανισμούς και επακόλουθης νόσησης.
• Τις ιδεοληψίες επιθετικότητας, που αφορούν στις ιδεοληψίες απώλειας ελέγχου εαυτού και πρόκλησης κακώσεων στον εαυτό ή σε συνανθρώπους.
• Τις ιδεοληψίες τελειομανίας, που περιλαμβάνουν την ανησυχία για την ακρίβεια, την ανάγκη για να θυμάται κάποιος πράγματα ή να φοβάται να μην χάσει πράγματα.
• Τις ιδεοληψίες παθολογικής αμφιβολίας ή φόβου προσωπικής ευθύνης για κάποιο τρομερό συμβάν.
• Τις ιδεοληψίες σεξουαλικότητας, η βασανιστική νοητική ενασχόληση με σεξουαλικές σκέψεις (ιδέες, εικόνες, και/ή παρορμήσεις) με ποικίλο περιεχόμενο, φυσιολογικές, ή αιμομικτικές, παιδεραστικές, ομοφυλοφιλικές ή σαδομαζοχιστικές εμμονές που αντιβαίνουν και αντιστρατεύονται την προσωπικότητα και τις ηθικές αξίες του ατόμου.
• Τις ιδεοληψίες θρησκευτικότητας ή ηθικότητας: Ιδεοληψίες ενδεχόμενης απώλειας ελέγχου και εκφοράς θρησκευτικών βλασφημιών ή τέλεσης ιερόσυλων πράξεων, ατέρμονος ηθικός έλεγχος σκέψεων και/ή συμπεριφορών κ.λπ.

Ο φαύλος κύκλος της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής

Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι βιώνουν ιδεοληψίες κατά τη διάρκεια της ημέρας. Σύμφωνα με τις γνωστικές-συμπεριφορικές θεωρίες της ΙΨΔ, εάν είστε ευάλωτοι στην ΙΨΔ δεν μπορείτε να αγνοήσετε αυτές τις σκέψεις. Επιπλέον, μερικοί άνθρωποι με ΙΨΔ μπορεί να αισθάνονται ότι θα πρέπει να μπορούν να ελέγχουν αυτές τις σκέψεις και ότι αυτές οι σκέψεις είναι επικίνδυνες.

Για παράδειγμα, μπορεί να πιστεύετε ότι κάνοντας αυτές τις σκέψεις σημαίνει ότι τρελαίνεστε ή ότι μπορεί να πραγματοποιήσετε την φανταστική συμπεριφορά (όπως να επιτεθείτε σε δικούς σας ανθρώπους, ή να πηδήξετε από το παράθυρο). Επειδή αυτές οι σκέψεις χαρακτηρίζονται ως επικίνδυνες, ο άνθρωπος παραμένει σε υπερεγρήγορση, παρακολουθώντας συνεχώς τις σκέψεις και τον εαυτό του. Η συνεχής παρατήρηση αυτών των σκέψεων όμως ενισχύει περαιτέρω την εμφάνιση επικινδυνότητα αυτών των σκέψεων. Αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο όπου παγιδεύεστε παρακολουθώντας αυτές τις ιδεοληψίες και προσπαθώντας να τις εξουδετερώσετε. Αν κάποιος είναι παγιδευμένος σε αυτόν τον φαύλο κύκλο δεν μπορεί να εστιάσει σε οτιδήποτε άλλο. Έτσι γεννιέται μια εμμονή και αντίστοιχες τελετουργίες.

Καταναγκασμοί

Δεν είναι όλα τα τελετουργικά ή οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές καταναγκασμοί. Φυσιολογικές επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές της καθημερινότητας περιλαμβάνουν τη ρουτίνα του ύπνου, την προσευχή και την εκμάθηση κάτι καινούργιου.

Συχνοί ψυχαναγκασμοί περιλαμβάνουν :

• Το πλύσιμο και το καθάρισμα, περιλαμβανομένου του πλυσίματος των χεριών.
• Τον έλεγχο, περιλαμβανομένων του ελέγχου του σώματος
• Την επανάληψη, περιλαμβανομένης της επανανάγνωσης (ξαναδιαβάζουν αυτό που μόλις διάβασαν για να βεβαιωθούν) ή της επανάληψης διαφόρων δραστηριοτήτων, όπως για παράδειγμα το να σηκωθεί-κάτσει κανείς στην πολυθρόνα πολλές φορές.
• Τους νοητικούς καταναγκασμούς, όπως η προσευχή, για την αποτροπή κάποιου κακού.

Ενοχές και ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή

Οι ενοχές βασανίζουν τους ανθρώπους με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Ο λόγος είναι οι ιδεοληψίες, για τις οποίες οι ασθενείς αισθάνονται αβάσταχτες τύψεις και ενοχές. Οι ενοχές και η ανάγκη “εξουδετέρωσης” των αρνητικών σκέψεων, είναι αυτές που οδηγούν ουσιαστικά τους ανθρώπους στους ψυχαναγκασμούς-τελετουργίες.

Διάγνωση ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής

Τα διαγνωστικά κριτήρια για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ) περιλαμβάνουν:

• Την παρουσία ιδεοληψιών, καταναγκασμών ή και των δύο.
• Οι ιδεοληψίες και οι καταναγκασμοί είναι χρονοβόρες ή προκαλούν κλινικά σημαντικό στρες ή προβλήματα κοινωνικά, επαγγελματικά ή σε άλλους τομείς της ζωής.
• Τα συμπτώματα της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής δεν οφείλονται σε κατάχρηση ουσιών για παράδειγμα, ή σε φαρμακευτική αγωγή ή σε άλλη κατάσταση.
• Τα συμπτώματα δεν εξηγούνται από κάποια άλλη ψυχική διαταραχή.

Αν πληρούνται τα παραπάνω κριτήρια, η διάγνωση είναι ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ).

Ένας αριθμός ψυχιατρικών και νευρολογικών διαταραχών, όπως η κατάθλιψη και το άγχος, μπορεί να έχουν όμοια χαρακτηριστικά με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή και μπορεί να συμβούν ταυτόχρονα με αυτή, συννόσηση .

Θεραπεία ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εξελίσσεται σε μια χρόνια νόσο αν μείνει χωρίς θεραπεία, με περιόδους που τα συμπτώματα θα δείχνουν βελτίωση. Χωρίς θεραπεία, το ποσοστό ύφεσης ανέρχεται στο 20%.

Η θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (OCD) είναι ανάλογη με την βαρύτητα της νόσου.

Ωστόσο, περίπου το 40% των ανθρώπων εμφανίζουν την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή στην παιδική ηλικία ή στην εφηβεία και περνούν μια ύφεση στην αρχή της ενηλικίωσης. Η θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής εξαρτάται από το πώς επιδρά η κατάσταση στη λειτουργικότητα του ατόμου.

Η θεραπεία πρώτης γραμμής για την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή περιλαμβάνει:

• Φαρμακευτική αγωγή με αντικαταθλιπτικά SSRI (όπως Zoloft, Seroxat) ή άλλα φάρμακα (Dumyrox, Anafranil, κα)
• Ψυχοθεραπεία
• Συνδυασμό ψυχοθεραπείας και φαρμακευτικής αγωγής

1. Φάρμακα: αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά

Υπάρχουν αρκετά διαθέσιμα φάρμακα για τη θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, με τα αντικαταθλιπτικά SSRI να αποτελούν την πρώτη επιλογή.

Τα κυριότερα φάρμακα που χορηγούνται για την αντιμετώπιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής περιλαμβάνουν:

• SSRI αντικαταθλιπτικά: η παροξετίνη (Seroxat) και η σερτραλίνη (Zoloft)
• Τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (TCA): η φλουβοξαμίνη (Dumyrox) και η κλομιπραμίνη (Anafranil)
• Αγχολυτικά φάρμακα, όπως η αλπραζολάμη (Xanax)

Άλλα SSRI αντικαταθλιπτικά που μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν είναι η φλουοξετίνη (Ladose), η σιταλοπράμη (Seropram) και η εσκιταλοπράμη (Cipralex).

Τα αντικαταθλιπτικά γενικά μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε υψηλότερες δόσεις για σοβαρές περιπτώσεις ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, από ότι για την κατάθλιψη. Χρειάζονται 1-2 μήνες για να δει κάποιος αποτελέσματα. Συχνά συμπληρωματικά με τα αντικαταθλιπτικά δίνονται αγχολυτικά φάρμακα, όπως το Xanax, είτε σε σταθερή λήψη είτε περιστασιακά σε περιόδους όπου υπάρχει έξαρση των συμπτωμάτων.

Εάν δεν υπάρξει ανταπόκριση στη θεραπεία με τα αντικαταθλιπτικά (αυτό μπορεί να συμβεί στις πολύ βαριές περιπτώσεις), μπορεί να γίνει επιλογή άλλων φαρμάκων, ή ακόμα και συνδυασμός με αντιψυχωσική φαρμακευτική αγωγή.

2. Ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία αποτελεί μια αποτελεσματική μέθοδο θεραπείας της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, ιδίως για τους ασθενείς που εμφανίζουν ελαφριά-μέτριας βαρύτητας ιδεοψοχυαναγκαστική διαταραχή. Η ψυχοθεραπεία στοχεύει στο να βοηθήσει το άτομο να αλλάξει τον τρόπο που σκέφτεται, αισθάνεται και συμπεριφέρεται. Περιλαμβάνει διαφορετικές μορφές, όπως τη συμπεριφορική θεραπεία της έκθεσης και αποτροπής της απάντησης (ERP), την γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία, κα που ακολουθούν διαφορετικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση των ιδεοληψιών και ψυχαναγκασμών. Για παράδειγμα, οι ψυχοθεραπευτικές τεχνικές της έκθεσης και της απάντησης (ERP), περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:

• Την έκθεση: περιλαμβάνει την έκθεση σε καταστάσεις και αντικείμενα που προκαλούν φόβο και ανησυχία. Με τον καιρό, η ανησυχία που προκαλείται από τις ιδεοληψίες μειώνεται και τελικά, οι ιδεοληψίες προκαλούν λίγη ή καθόλου ανησυχία. Αυτό ονομάζεται εξοικείωση.
• Την απάντηση: η αποτροπή της απάντησης αναφέρεται στις τελετουργικές συμπεριφορές που έχουν οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή για να μπορέσουν να μειώσουν το στρες. Αυτή η θεραπεία βοηθά τους ανθρώπους να μάθουν να αντιστέκονται στους καταναγκασμούς.

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι το 75% των ανθρώπων με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή έχει βοηθηθεί από την ψυχοθεραπεία. Ο στόχος της ψυχοθεραπείας είναι να περιορίσει τις καταναγκαστικές συμπεριφορές. Αυτό γίνεται με την αναγνώριση των σκέψεων και των πεποιθήσεων που αφορούν τις ιδεοληψίες και τους ψυχαναγκασμούς, το φαύλο κύκλο στον οποίο οδηγούν οι ψυχαναγκασμοί, τη σύνδεση των σκέψεων, των συναισθημάτων και των συμπεριφορών.

Στις περιπτώσεις εκείνες που η ιδεοψυχαναγκαστική συμπτωματολογία ξεκινάει μετά από ένα τραυματικό γεγονός (στην παιδική ηλικία) ή στην ενήλικη ζωή, το EMDR μπορεί να συνδράμει καταλυτικά στην ψυχοθεραπευτική αντιμετώπιση της ΙΨΔ. Η ψυχοθεραπεία επιτρέπει στον άνθρωπο να αναγνωρίσει τις γνωσιακές διαστρεβλώσεις και να αναπτύξει μια λιγότερο απειλητική και εναλλακτική απάντηση στις επίμονες σκέψεις, εικόνες ή ιδέες (ιδεοληψίες).