Ένας διαφορετικός Ψυχίατρος στην Αθήνα

Ολιστικός Ψυχίατρος - Ψυχοθεραπευτής στην Αθήνα

Είμαι ένας ψυχίατρος-ψυχοθεραπευτής στην Αθήνα, που σκέφτεται διαφορετικά, έξω από το συνηθισμένο "ψυχιατρικό" (αυστηρά βιολογικό) πλαίσιο. Οι σπουδές μου και η εκπαίδευσή μου αντανακλούν τον τρόπο που αντιμετωπίζω τα προβλήματα της ζωής και της ψυχικής σφαίρας. Όπως όλοι οι ψυχίατροι, είμαι εκπαιδευμένος στην ψυχοφαρμακολογική θεραπεία (θεραπεία βασισμένη σε φάρμακα) και στη σύγχρονη ψυχιατρική.

Ωστόσο, εξ’αρχής ως γιατρός, είχα μία άλλη ολιστική προσέγγιση για την υγεία του ανθρώπου, και αυτό με οδήγησε στην ψυχοθεραπεία και σε μια ολιστική προσέγγιση της ψυχιατρικής, προσφέροντας ουσιαστικές λύσεις σε πολλά προβλήματα.

Θεραπευτικές μέθοδοι

Οι διάφορες θεραπευτικές μέθοδοι στις οποίες εκπαιδεύτηκα μακροχρόνια (ψυχοθεραπεία, EMDR⁵ Wright, S. L., et al. (2024). EMDR v. other psychological therapies for PTSD: a systematic review and individual participant data meta-analysis. Psychological Medicine, 54(8), 1580–1588., συμπληρωματικές μέθοδοι), μου επιτρέπουν ως ψυχίατρος να αντιμετωπίσω χωρίς φάρμακα (ή με ελάχιστα φάρμακα, όπου αυτά είναι απαραίτητα) σε πολλές περιπτώσεις διάφορα ψυχολογικά προβλήματα, όπως την κατάθλιψη.¹ Cuijpers, P., et al. (2020). A network meta‐analysis of the effects of psychotherapies, pharmacotherapies and their combination in the treatment of adult depression. World Psychiatry, 19(1), 92–107. Portico.

Ο στόχος μου τη θεραπεία των ασθενών που αναλαμβάνω δεν είναι να παίρνουν φάρμακα "για μια ζωή", ούτε και να είναι χρόνιοι επισκέπτες στο ιατρείο,² Guidi, J., & Fava, G. A. (2021). Sequential Combination of Pharmacotherapy and Psychotherapy in Major Depressive Disorder. JAMA Psychiatry, 78(3), 261. αλλά να αντιμετωπίσουν ουσιαστικά και ριζικά τα όσα τους απασχολούν και να προχωρήσουν ελεύθεροι και ανεξάρτητοι στη ζωή τους το συντομότερο δυνατόν. Πιστεύω ότι κάθε άνθρωπος με την κατάλληλη υποστήριξη μπορεί να βγει από τα αδιέξοδα και να ζήσει τη ζωή που θέλει, αρκεί και αυτός να αναλάβει την ευθύνη της ζωής του. Η προσέγγισή μου επιτρέπει να προσφέρω μια ολοκληρωμένη και πιο ουσιαστική θεραπεία.

Τα ψυχιατρικά φάρμακα είναι εργαλεία και πολύ χρήσιμα σε πλήθος περιπτώσεων. Πέρα από προκαταλήψεις, πρέπει ένας γιατρός να ξέρει που, πως, γιατί και για πόσο θα τα χρησιμοποιήσει. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τις ολιστικές/συμπληρωματικές θεραπείες, και όχι χωρίς κριτική/ιατρική σκέψη και φανατισμούς να τις εφαρμόζει σε όλους.³ Firth, J., et al. (2019). The Lancet Psychiatry Commission: a blueprint for protecting physical health in people with mental illness. The lancet. Psychiatry, 6(8), 675–712. Ενας ψυχίατρος πρέπει να έχει τις ανάλογες γνώσεις, για να μπορεί να προσφέρει την καλύτερη λύση απέναντι σε ένα πρόβλημα, διαφορετικά ισχύει η παροιμία "κάποιος είχε ένα σφυρί και τα έβλεπε όλα καρφιά" που σημαίνει ότι απλά συνταγογραφεί φάρμακα σε όλους τους θεραπευόμενους, γιατί η η φαρμακευτική αγωγή είναι η μόνη επιλογή για ιατρούς που δεν έχουν εξειδικευτεί σε άλλα ψυχοθεραπευτικές μεθόδους.

Για τον άνθρωπο που έχει ένα σφυρί, κάθε πρόβλημα μοιάζει σαν ένα καρφί. Abraham Maslow

Εξομολογήσεις ενός ψυχιάτρου (Dr Αριστοτέλης Βάθης)

Η αλήθεια είναι ότι το λειτούργημά μας είναι δύσκολο, πολύ δύσκολο... Αξίζει όμως! Ένας πραγματικός ψυχοθεραπευτής μεταβολίζει το "μαύρο", για να βοηθήσει τους ανθρώπους να βγουν στο "φως". Συχνά με ρωτάνε οι ασθενείς, "γιατρέ πως αντέχετε εσείς να ακούτε τόσα κάθε μέρα". Αυτό που μας κρατάει, είναι ότι γνωρίζουμε ότι υπάρχει "φως στο τούνελ" και ότι μπορούν να βγουν οι περισσότεροι άνθρωποι από τις δυσκολίες και τα προσωπικά αδιέξοδα που αντιμετωπίζουν. Μεταβολίζουμε το σκοτάδι σε φως. Για αυτό αντέχουμε τον πόνο και τα δάκρυα των ανθρώπων, γιατί μπορούμε να δούμε μπροστά. Αλλιώς το "μαύρο" σε ρουφάει σα δίνη. Για να είναι σε θέση όμως να το κάνει αυτό ένας ψυχίατρος, πρέπει να είναι πραγματικός "ψυχοθεραπευτής".

Στο ιατρείο μου στην Αθήνα ακούω καθημερινά δύσκολες ιστορίες, που πολλές φορές ξεπερνάνε τα σενάρια της τηλεόρασης και του σινεμά, και στηρίζουμε τους ανθρώπους για να ξεπεράσουν τα όσα τους βαραίνουν. Ενεργά τους στηρίζουμε, όχι παθητικά, δηλαδή με θέση απέναντι στα πράγματα. Δεν παίρνουμε αποφάσεις για τους ασθενείς, αλλά τους βοηθούμε να δυναμώσουν και να αποφασίσουν για τις καταστάσεις και τα διλήμματα που αντιμετωπίζουν. Η υποστήριξη και η βοήθεια μπορεί να έχει πολλές μορφές, αναλόγως των προβλημάτων που εμφανίζει ένας άνθρωπος (άγχος, θλίψη, τραύματα, κα), την έντασή τους (κατάθλιψη, κρίσεις πανικού, ψυχοσωματικά συμπτώματα) και την επίπτωση στην λειτουργικότητά τους και στην καθημερινότητα.

Το παραπάνω απόσπασμα είναι από τον Πλούταρχο ("Ηθικά"). Η άποψή μου είναι παρόμοια, δηλαδή πως ένας ψυχίατρος πρέπει να είναι ισορροπημένος και συγκροτημένος ο ίδιος. Πρέπει να τα έχει βρει με τον εαυτό του και να έχει φροντίσει τις πληγές του, τους φόβους του, τα αδύνατα σημεία του (όλοι άνθρωποι είμαστε). Να γνωρίζει τη ζωή, να έχει βαδίσει στη ζωή, και να έχει κάνει ο ίδιος απαραιτήτως (προσωπική) ψυχοθεραπεία, ώστε να μπορέσει να βρει και να βοηθήσει καταρχήν τον εαυτό του. Αλλιώς τα όσα μπορεί να προσφέρει και στους ασθενείς του είναι πολύ περιορισμένα, καθώς περιορίζεται από τις προσωπικές πληγές, πεποιθήσεις και προκαταλήψεις.

Έμπνευση για ζωή

Ένας ψυχίατρος οφείλει να μπορεί να σε εμπνεύσει να ζήσεις, ότι μπορείς και αξίζεις να είσαι ευτυχισμένος.⁶ Laranjeira, C. A., & Querido, A. I. F. (2022). The multidimensional model of hope as a recovery-focused practice in mental health nursing. Revista Brasileira de Enfermagem, 75(suppl 3). Αλλιώς είναι σα να βλέπεις ένα καρδιολόγο να καπνίζει, ένα διαιτολόγο να είναι υπέρβαρος, ένα ψυχολόγο χωρισμένο ή σε νεκρές συναισθηματικές σχέσεις, με κακές σχέσεις με τα παιδιά ή τους γονείς του... "δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις". Πως να εμπιστευτείς αλλιώς, πως να ξέρεις ότι έχει βαδίσει το μονοπάτι της ζωής, πως να ξέρεις ότι γνωρίζει πραγματικά, ότι δεν είναι απλά γνώσεις από βιβλία, πως να σε εμπνεύσει να ζήσεις... Θα μου πείτε "στους τυφλούς βασιλεύει ο μονόφθαλμος"... σωστά, αλλά υπάρχει ένα "ταβάνι" στη βοήθεια που μπορεί να λάβει κάποιος υπό αυτές τις συνθήκες.

Όπως σοφά λέει ο λαός μας, "τα ράσα δεν κάνουν τον παπά". Η ιατρική ιδιότητα από μόνη της δεν εγγυάται την καλλιέργεια του γιατρού, καθώς παραμένουν άνθρωποι με τις δικές τους αδυναμίες. Δυστυχώς, συχνά συναντάμε επαγγελματίες που δεν έχουν επενδύσει στην προσωπική τους πνευματική ανάπτυξη, εστιάζοντας μονομερώς στην επαγγελματική προβολή ή το οικονομικό όφελος, εις βάρος της ουσιαστικής φροντίδας των ασθενών.

Τίθεται λοιπόν το εύλογο ερώτημα: Πώς μπορεί ένας θεραπευτής που λειτουργεί μηχανιστικά, για ίδιον όφελος, να βοηθήσει πραγματικά έναν άνθρωπο να βρει την ευτυχία και το νόημα στη ζωή του; Είναι δύσκολο για έναν θεραπευτή να οδηγήσει τον ασθενή του στην αυτογνωσία, αν ο ίδιος δεν έχει εργαστεί ψυχοθεραπευτικά με τον εαυτό του. Η απλή συνταγογράφηση φαρμάκων σε τυπικές δεκάλεπτες συνεδρίες, που ανακυκλώνονται (δια ζώσης ή online) χωρίς βαθύτερη επαφή, σπανίως αγγίζει τη ρίζα του προβλήματος. Ένας "ασθενής" (άνθρωπος) αξίζει κάτι περισσότερο από μια επιφανειακή διαχείριση των συμπτωμάτων.

Ο καθένας ερωτεύεται την "αλήθεια" που του αξίζει

Προσωπικά πάντα με ενδιέφερε η ουσιαστική, πραγματική θεραπεία, οι αποτελεσματικές προσεγγίσεις με το μεγαλύτερο σεβασμό στον άνθρωπο, στο μυαλό και στο σώμα του. Δεν επέλεξα να γίνω καθηγητής ψυχιατρικής (ασφυκτικό πλαίσιο με παρασκηνιακές ισορροπίες), ούτε έφτιαξα εταιρεία με δημοσιογράφο για να γίνω τηλεπερσόνα ή ευρωβουλευτής, ούτε γιατρός-έμπορος ψάχνοντας για χρόνιους ασθενείς-"πελάτες", ούτε να μοιράζω απρόσωπα φάρμακα από online συνεδρίες και να λέω στους ασθενείς που δεν βλέπουν καμία πρόοδο ότι "γκρινιάζουν", ανακυκλώνοντας τα ίδια και τα ίδια για μήνες ή χρόνια, σε ανούσιες συνεδρίες.

Πάντα στόχευα στις γνώσεις και θεραπευτικά συστήματα που μπορούν να προσφέρουν ουσιαστικές, δια βίου λύσεις στη θεραπεία ψυχής και σώματος, έστω και αν δεν είναι ακόμα ευρέως γνωστά ή κατανοητά, λόγω της επικράτησης μιας αυστηρής βιοϊατρικής οπτικής που εστιάζει αποκλειστικά στη διαχείριση συμπτωμάτων.

Δεν υπάρχει ο χρόνος για όλα σε αυτή τη ζωή, ή θα ασχολείσαι με την ουσία, ή με την εικόνα σου και τις δάφνες (ως "εξανθήματα δόξας" τις είχε περιγράψει κάποιος από τους αρχαίους προγόνους μας). Δεν με ενδιέφεραν οι θέσεις και τίτλοι για εντυπωσιασμό, δεν με ενδιαφέρει η "εικόνα" μου, το αν θα γίνω ένας "διάσημος" ψυχίατρος και η αποδοχή των άλλων. Ο προσανατολισμός μου ήταν πάντα στην ουσία, δηλαδή στην αλήθεια και στην αποτελεσματική θεραπεία. Είμαι ένας άνθρωπος χωρίς παρωπίδες, με κριτική σκέψη, ευέλικτος και ευρύ πνεύμα (όπως μπορείτε να δείτε στις αξιολογήσεις).

Η Ψυχιατρική αλλιώς...

Δεν είμαστε ένα ιατρείο με υπερβολικούς, στριμωγμένους ασθενείς. Τα ραντεβού μας είναι αυστηρώς προγραμματισμένα (ο χρόνος είναι το μόνο πεπερασμένο μέγεθος σε αυτή τη ζωή).

Δεν έχουμε συναλλακτική σχέση με φαρμακευτικές εταιρείες και δεν εξαρτιόμαστε από αυτές, το κράτος ή το σύστημα υγείας στη λήψη αποφάσεων για τη θεραπεία των ασθενών που μας επιλέγουν. Τα ψυχιατρικά φάρμακα είναι χρήσιμα, ωστόσο συνταγογραφούνται εκεί που είναι απολύτως απαραίτητα λόγω της σοβαρότητας της κατάστασης.

Η προσέγγισή μας είναι συνθετική και εξατομικευμένη, συνδυάζοντας ψυχοθεραπεία, EMDR και, όπου ενδείκνυται, φάρμακα ή/και συμπληρωματικές προσεγγίσεις,⁷ Khosravi, M., et al. (2024). Principles and elements of patient-centredness in mental health services: a thematic analysis of a systematic review of reviews. BMJ Open Quality, 13(3), e002719. ακολουθώντας το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο της ασθενοκεντρικής φροντίδας.⁸ Langberg, E. M., et al. (2019). Development of the concept of patient-centredness – A systematic review. Patient Education and Counseling, 102(7), 1228–1236.

Δεν λειτουργούμε όπως οι περισσότεροι ψυχίατροι και δεν είμαστε κατάλληλοι για όλους. Δεν ταιριάζουμε με όλους. Δεν θεωρούμε ότι "πρέπει" να ταιριάζουμε με όλους τους ανθρώπους. Πιστεύουμε στη θεραπευτική συνεργία και στη δημιουργία ξεκάθαρων σχέσεων με τους ανθρώπους που θα συνδεθούν μαζί μας και με το μοντέλο ουσιαστικής θεραπείας που παρέχουμε.

Φως στο τούνελ των προβλημάτων υπάρχει για όλους τους ανθρώπους, ωστόσο ο κάθε ένας χρειάζεται διαφορετικό είδος και βαθμό βοήθειας. Απαιτείται οι άνθρωποι να έχουν μια σχετική κατανόηση για τα όσα τους συμβαίνουν και συνειδητά να δουλέψουν συστηματικά για αυτά, αναλαμβάνοντας την ευθύνη της ζωής τους. Σε αυτό το ιατρείο λέμε αλήθειες. Την αλήθεια με τρόπο (γιατί ο κάθε άνθρωπος αντέχει διαφορετικούς βαθμούς αλήθειας), αλλά την αλήθεια.

Ωστόσο, για την πραγματική θεραπεία πρέπει να ταιριάξουν θεραπευτής-θεραπευόμενος, αλλιώς και ο καλύτερος ψυχίατρος δεν μπορεί να βοηθήσει.⁴ Wampold, B. E. (2015). How important are the common factors in psychotherapy? An update. World Psychiatry, 14(3), 270–277. Portico.

Μπορεί να είμαστε ιδανικοί για εσάς εάν

• Καταλαβαίνετε ότι η πραγματική υγεία και η ευεξία δεν είναι κάτι που μπορεί να βρεθεί σε ένα "μαγικό" χάπι ή σε μία ημέρα
• Ψάχνετε να ελαχιστοποιήσετε, να σταματήσετε ή να αποφύγετε τη λήψη ψυχιατρικών φαρμάκων
• Είστε έτοιμοι να κάνετε αλλαγές στη ζωή σας
• Αν κουραστήκατε να σας λένε ότι "γκρινιάζετε", ότι δεν έχετε τίποτα, και ότι "όλα είναι στο μυαλό" σας ή στο DNA/γονίδιά σας
• Δοκιμάσατε το "παραδοσιακό" μοντέλο της ψυχιατρικής και δεν σας βοήθησε ή σε οδήγησε σε μια ζωή χρόνιας ταλαιπωρίας, αδιεξόδου και απελπισίας
• Θέλετε να ζήσετε μια ζωή με νόημα
• Καταλαβαίνετε ότι υπάρχει ένα υψηλότερο κόστος για αυτό το είδος ουσιαστικής θεραπείας που αποτελεί μια επένδυση στην υγεία σας και ότι εν τέλει θα εξοικονομήσετε (και) χρήματα, επειδή θα γίνετε πιο γρήγορα καλά και δεν θα χρειάζεστε (ή θα χρειάζεστε πολύ λίγη) ψυχιατρική βοήθεια ή φάρμακα στο μέλλον.

Μάλλον δεν ταιριάζουμε εάν

Για μια επιτυχημένη θεραπεία, χρειάζεται να είναι συντονισμένοι ο γιατρός με τον θεραπευόμενο, τόσο στη φιλοσοφία της θεραπείας, όσο και στην πρακτική λειτουργίας του ιατρείου.¹² Flückiger, C., et al. (2018). The alliance in adult psychotherapy: A meta-analytic synthesis. Psychotherapy, 55(4), 316–340.

Μάλλον δεν θα ταιριάξουμε στις παρακάτω περιπτώσεις, αν:

• Ψάχνετε για περιστασιακές επισκέψεις σε ένα ψυχίατρο, για τη διαχείριση των φαρμάκων που ήδη παίρνετε.
• Ψάχνετε "μαγικές" λύσεις σε χρόνια ζητήματα (δηλαδή να διακόψετε απότομα αντικαταθλιπτικά και αγχολυτικά ή απλά να τα αντικαταστήσετε με φυτικά σκευάσματα).¹⁰ Swift, J. K., et al. (2012). A prediction of initial appointment attendance and initial outcome expectations. Psychotherapy, 49(4), 549–556.
• Δεν έχετε τη διάθεση να αλλάξετε οτιδήποτε στον εαυτό σας ή οποιαδήποτε από τις (τοξικές) συνήθειες ή σχέσεις σας.
• Πίνετε μεγάλες ποσότητες αλκοόλ ή χρησιμοποιείτε συστηματικά κάνναβη/χασίς ή άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες.
• Αν απλώς αναζητάτε επιβεβαίωση για μια διάγνωση που κάνατε μόνοι σας διαδικτυακά μέσα από το Dr Google και το ChatGPT, χωρίς διάθεση για κλινική αξιολόγηση.

και σίγουρα όχι αν:

• Αν αδιαφορείτε για τη συνέπεια των ραντεβού ή αν θεωρείτε ότι δεν χρειάζεται να ειδοποιείτε *εγκαίρως* (48 ώρες) για ακυρώσεις.⁹ DeFife, J. A., et al. (2010). Psychotherapy appointment no-shows: Rates and reasons. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 47(3), 413–417. ¹¹ Swift, J. K., & Greenberg, R. P. (2012). Premature discontinuation in adult psychotherapy: A meta-analysis. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 80(4), 547–559.
• Αν υπάρχουν έντονες προκαταλήψεις για τις συμπληρωματικές/εναλλακτικές μεθόδους θεραπείας (CAM). Η θεραπεία δεν μπορεί να λειτουργήσει σε κλίμα απαξίωσης των μεθόδων που χρησιμοποιούμε.¹² Flückiger, C., et al. (2018). The alliance in adult psychotherapy: A meta-analytic synthesis. Psychotherapy, 55(4), 316–340.
• Αν φοβάστε για παρενέργειες από τις συμπληρωματικές μεθόδους θεραπείας ή παρενέργειες από το EMDR.¹³ Colloca, L., & Miller, F. G. (2011). The Nocebo Effect and Its Relevance for Clinical Practice. Psychosomatic Medicine, 73(7), 598–603. Η θεραπεία απαιτεί ένα ελάχιστο επίπεδο εμπιστοσύνης. Η έντονη ανησυχία για τις μεθόδους διαβρώνει τις θεραπευτικές παρεμβάσεις και καθιστά τη συνεργασία δύσκολη.¹² Flückiger, C., et al. (2018). The alliance in adult psychotherapy: A meta-analytic synthesis. Psychotherapy, 55(4), 316–340.

Ειλικρίνεια, με σεβασμό και όρια

Η ειλικρίνεια, η συνέπεια στα ραντεβού (και η ευγένεια προς τη γραμματεία) θα έπρεπε να είναι δεδομένα. Όμως δεν είναι για όλους. Αν λοιπόν κάποια πράγματα στις σελίδες αυτές φαίνονται "απότομα" ή "αυστηρά", είναι γιατί στο ιατρείο κάθε μέρα αντιμετωπίζω τα φορτία, τις προσδοκίες, τα διαφορετικά "αυτονόητα" για τον κάθε άνθρωπο, καθώς και την ανωριμότητα.

Έχω προσπαθήσει να είμαι όσο πιο ξεκάθαρος γίνεται στην ιστοσελίδα αυτή, για το ποιος είμαι και τι κάνω, προς αποφυγή παρεξηγήσεων και χάσιμο χρόνου αμφοτέρων πλευρών. Παίρνω πολύ σοβαρά τη δουλειά μου, και περιμένω και οι θεραπευόμενοι να είναι (εν μέρει) συνειδητοποιημένοι άνθρωποι.

Πέρα από αυτά, στο ιατρείο μιλάμε στον ενικό, ανεξαρτήτου διαφοράς ηλικίας, αν σας λέει κάτι αυτό. Οι ξεκάθαρες και οριοθετημένες σχέσεις (καταρχήν με τον εαυτό μας, αλλά και τους γύρω μας) είναι δείγμα ψυχικής υγείας και ωριμότητας (είμαι 52 ετών πλέον, έχω γνωρίσει και δουλέψει ψυχοθεραπευτικά τον Εαυτό μου).

Μπορείτε επίσης να ακούσετε μια 60λεπτη συνέντευξη στο Κανάλι Ένα του Πειραιά (Φεβρ 2025) γενικά για την Ψυχοθεραπεία, το EMDR, την κατάθλιψη (αρχίζει στο 1.40):

Ποιο είναι το κόστος της θεραπείας;

Η χρέωση στο ιατρείο είναι σταθερή, για όλα τα ραντεβού (40 λεπτά). Αναλόγως το πρόβλημα που αντιμετωπίζει κάποιος και τις πραγματικές ρίζες αυτού, ο συνολικός αριθμός των ραντεβού που θα χρειαστεί, διαφέρουν.

Οι περισσότεροι "ασθενείς" (άνθρωποι) έχουν θετικά αποτελέσματα (όχι όλοι όμως βεβαίως). Αν εξαρχής διαπιστώσουμε ότι δεν μπορούμε να σας βοηθήσουμε, θα σας συμβουλέψουμε και θα σας παραπέμψουμε για την κατάλληλη θεραπεία.

Άλλα σχετικά άρθρα:

Ποια η διαφορά μεταξύ Νευρολόγου και Ψυχιάτρου;

Ποια η διαφορά μεταξύ Ψυχολόγου και Ψυχοθεραπευτή;

Βιβλιογραφία

1. ↸1.Cuijpers, P., et al. (2020). A network meta‐analysis of the effects of psychotherapies, pharmacotherapies and their combination in the treatment of adult depression. World Psychiatry, 19(1), 92–107. Portico. [Psychotherapies for Depression]
2. ↸2.Guidi, J., & Fava, G. A. (2021). Sequential Combination of Pharmacotherapy and Psychotherapy in Major Depressive Disorder. JAMA Psychiatry, 78(3), 261. [Reducing Relapse Without Medication]
3. ↸3.Firth, J., et al. (2019). The Lancet Psychiatry Commission: a blueprint for protecting physical health in people with mental illness. The lancet. Psychiatry, 6(8), 675–712. [Lifestyle Interventions in Psychiatry]
4. ↸4.Wampold, B. E. (2015). How important are the common factors in psychotherapy? An update. World Psychiatry, 14(3), 270–277. Portico. [Importance of Therapeutic Alliance]
5. ↸5.Wright, S. L., et al. (2024). EMDR v. other psychological therapies for PTSD: a systematic review and individual participant data meta-analysis. Psychological Medicine, 54(8), 1580–1588. [EMDR Therapy Efficacy]
6. ↸6.Laranjeira, C. A., & Querido, A. I. F. (2022). The multidimensional model of hope as a recovery-focused practice in mental health nursing. Revista Brasileira de Enfermagem, 75(suppl 3). [Hope as Core Recovery Process]
7. ↸7.Khosravi, M., et al. (2024). Principles and elements of patient-centredness in mental health services: a thematic analysis of a systematic review of reviews. BMJ Open Quality, 13(3), e002719. [Patient-Centred Mental Health Principles]
8. ↸8.Langberg, E. M., et al. (2019). Development of the concept of patient-centredness – A systematic review. Patient Education and Counseling, 102(7), 1228–1236. [Patient-Centred Care]
9. ↸9.DeFife, J. A., et al. (2010). Psychotherapy appointment no-shows: Rates and reasons. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training, 47(3), 413–417. [Psychotherapy Appointment Consistency]
10. ↸10.Swift, J. K., et al. (2012). A prediction of initial appointment attendance and initial outcome expectations. Psychotherapy, 49(4), 549–556. [Patient Expectations and Outcomes]
11. ↸11.Swift, J. K., & Greenberg, R. P. (2012). Premature discontinuation in adult psychotherapy: A meta-analysis. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 80(4), 547–559. [Preventing Therapy Dropout]
12. ↸12.Flückiger, C., et al. (2018). The alliance in adult psychotherapy: A meta-analytic synthesis. Psychotherapy, 55(4), 316–340. [Importance of Therapeutic Bond]
13. ↸13.Colloca, L., & Miller, F. G. (2011). The Nocebo Effect and Its Relevance for Clinical Practice. Psychosomatic Medicine, 73(7), 598–603. [Nocebo effect]