Διαταραχή σωματικής δυσμορφίας ή Δυσμορφοφοβία

Δυσμορφοφοβία - "Το σύνδρομο του καθρέφτη"

H δυσμορφική διαταραχή (διαταραχή σωματικής δυσμορφίας) ή "σύνδρομο του καθρέφτη" είναι μία σωματόμορφη διαταραχή, στην οποία το άτομο σκέφτεται ότι το σώμα του έχει σοβαρές ατέλειες. Οι ατέλειες αυτές είτε είναι στη φαντασία του ατόμου ή είναι πραγματικές, αλλά ασήμαντες. Για παράδειγμα, ένα άτομο ίσως να έχει ένα μικρό σημάδι στο δέρμα του, που οι άλλοι δύσκολα θα παρατηρήσουν, αλλά το ίδιο το άτομο αναπτύσσει μια συνεχή ανησυχία και ενασχόληση με αυτό το ψεγάδι.

Η διαταραχή συχνά αναφέρεται μεταξύ του κοινού ή στη λογοτεχνία ως "σύνδρομο του καθρέφτη" ή "σπασμένος καθρέφτης", περιγράφοντας την κατακερματισμένη εικόνα εαυτού, ωστόσο ο ιατρικά δόκιμος όρος είναι  Δυσμορφοφοβία. Στις περιπτώσεις αυτές, τυπικά ένα άτομο επικεντρώνεται στο πρόσωπό του, στο κεφάλι, ή στο σχήμα του σώματος. Ο υπερβολικός έλεγχος μπροστά στον καθρέφτη, η περιποίηση ή η άσκηση μπορεί να είναι σημάδια της δυσμορφικής διαταραχής. Αυτή η διαταραχή σχετίζεται με την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, το κόμπλεξ κατωτερότητας και την χαμηλή αυτοπεποίθηση.

Τα πρώτα σημάδια της διαταραχής σωματικής δυσμορφίας εμφανίζονται στην εφηβεία. Ο μέσος όρος έναρξης της δυσμορφοφοβίας είναι τα 17 χρόνια, και οι μελέτες έχουν δείξει ότι η συχνότητα εμφάνισης μειώνεται μετά την ηλικία των 44 ετών. Η δυσμορφική διαταραχή είναι πιο συχνή από όσο φανταζόμαστε, και παρατηρείται στο 2% του πληθυσμού.¹ Veale, D., et al. (2016). Body dysmorphic disorder in different settings: A systematic review and estimated weighted prevalence. Body image, 18, 168–186.

Συμπτώματα διαταραχής σωματικής δυσμορφίας

Τα ακόλουθα σημάδια είναι πολύ συχνά στην δυσμορφική διαταραχή και περιλαμβάνουν:

• Υπερβολική ενασχόληση με σωματικά ψεγάδια που είναι ελάσσονος σημασίας ή δεν τα παρατηρούν οι άλλοι άνθρωποι.
• Η ισχυρή πεποίθηση ότι αυτά τα ψεγάδια κάνουν το άτομο άσχημο ή απωθητικό, χωρίς να έχει σημασία πως είναι το υπόλοιπο κορμί του.
• Η πεποίθηση ότι οι άλλοι παρατηρούν τα ψεγάδια ή τις ατέλειες στην εμφάνισή σας.
• Συνεχής σύγκριση της εμφάνισης σας με την εμφάνιση των άλλων.
• Αποφυγή κοινωνικών εκδηλώσεων εξαιτίας της ντροπής για την εμφάνιση σας.
• Συνεχής αναζήτηση επιβεβαίωσης για την εμφάνισή σας.

Ζούμε σε μια κοινωνία που δίνει τεράστια έμφαση στην εξωτερική εμφάνιση και στη νεότητα, για αυτό είναι φυσιολογικό να ανησυχούμε σε ένα βαθμό για την εμφάνισή μας. Ωστόσο, αν ανησυχείτε εμμονικά για την εμφάνισή σας, και αυτό παρεμβαίνει στην καθημερινή σας λειτουργικότητα, και/ή προκαλεί σημαντικό άγχος, ίσως να έχετε δυσμορφική διαταραχή.

Αιτίες διαταραχής σωματικής δυσμορφίας

Έρευνες δείχνουν σημαντική σύνδεση της διαταραχής με ψυχολογικά τραύματα και την παιδική κακοποίηση, καθώς υψηλό ποσοστό ατόμων (έως και 75-80% σε συγκεκριμένες μελέτες) αναφέρουν ιστορικό παραμέλησης ή κακοποίησης,¹ Veale, D., et al. (2016). Body dysmorphic disorder in different settings: A systematic review and estimated weighted prevalence. Body image, 18, 168–186. που περιελάμβανε:

• Συναισθηματική παραμέληση
• Συναισθηματική κακοποίηση
• Σωματική κακοποίηση
• Σωματική παραμέληση
• Σεξουαλική κακοποίηση

Ένα παιδί που μεγαλώνει με έναν γονέα που το παραμελεί ή είναι επικριτικός, είναι απίθανο να έχει την δυνατότητα να αναπτύξει καλές δεξιότητες διαχείρισης. Για κάποια άτομα με σωματοδυσμορφική διαταραχή, φαίνεται ότι αυτή είναι αποτέλεσμα της κακοποίησης, καθώς εσωτερικεύουν το πένθος και τον πόνο. Με την πάροδο του χρόνου, τα άτομα πιστεύουν ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτά ή με το σώμα τους.

Οι ερευνητές έχουν βρει ότι τα άτομα με διαταραχή σωματικής δυσμορφίας παρουσιάζουν κάποιες αλλαγές στην οργάνωση του δίκτυο του εγκεφάλου. Όσο πιο έντονη είναι η σοβαρότητα ενός συμπτώματος, τόσο μεγαλύτερη είναι η διαταραχή στη λειτουργικότητα και την οργάνωση των ατόμων συγκριτικά με τους ανθρώπους χωρίς τη δυσμορφική διαταραχή. Οι ερευνητές επίσης βρήκαν ότι υπάρχει μια ανωμαλία στη σύνδεση μεταξύ των οπτικών περιοχών και της περιοχής επεξεργασίας των συναισθημάτων, πράγμα που υποδεικνύει ένα έλλειμμα στις πληροφορίες που επεξεργάζονται σε αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου.

Θεραπεία διαταραχής σωματικής δυσμορφίας

Η δυσμορφική διαταραχή (δυσμορφοφοβία) είναι ένα σοβαρό θέμα και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως "ματαιοδοξία" ή ως ένα "απλό" κόμπλεξ κατωτερότητας. Τα άτομα με αυτή τη διαταραχή έχουν υψηλό κίνδυνο για αυτοκτονία (το 25% κάνει απόπειρες) καθώς και προβλήματα στην κοινωνική και επαγγελματική τους εξέλιξη. Η δυσμορφική διαταραχή δεν υποχωρεί χωρίς την κατάλληλη θεραπεία. Αν παραμείνει αθεράπευτη, μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη, άγχος και σοβαρά ιατρικά προβλήματα.

Δεδομένης της μακροχρόνιας φύσης της δυσμορφικής διαταραχής και τον σημαντικό αντίκτυπο που έχει στην ποιότητα ζωής, είναι σημαντικό τα άτομα που την αντιμετωπίζουν να ζητήσουν βοήθεια. Καθώς υπάρχουν νευρολογικές διαφορές στους ανθρώπους με δυσμορφική διαταραχή, είναι πιθανό να υπάρχουν αλλαγές στη νευρολογική λειτουργία. Παρόλο αυτά, ο εγκέφαλος έχει νευροπλαστικότητα, δηλαδή έχει την ικανότητα να αλλάζει σε όλη τη διάρκεια της ζωής, δίνοντας ελπίδες για τη θεραπεία.

Οι πιο συχνές θεραπείες για τη δυσμορφική διαταραχή είναι η ψυχοθεραπεία και φάρμακα (επιλεκτικούς αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης, δηλαδή αντικαταθλιπτικά SSRI). Οι μελέτες δείχνουν ότι ο συνδυασμός ψυχοθεραπείας και της φαρμακευτικής αγωγής είναι η πιο αποτελεσματική επιλογή.³ Harrison, A., et al. (2016). Cognitive-behavioral therapy for body dysmorphic disorder: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Clinical Psychology Review, 48, 43–51.

Η σωματοδυσμορφική διαταραχή απαιτεί μακροχρόνια θεραπεία, και πολλοί άνθρωποι δεν είναι διατεθειμένοι ή δεν μπορούν να λαμβάνουν αντικαταθλιπτικά SSRI.² Phillips, K. A., et al. (2016). Pharmacotherapy Relapse Prevention in Body Dysmorphic Disorder: A Double-Blind, Placebo-Controlled Trial. American Journal of Psychiatry, 173(9), 887–895. Ωστόσο, η ψυχοθεραπεία είναι πολύ αποτελεσματική και συχνά είναι η προτιμώμενη θεραπεία. Η ψυχοθεραπεία έχει πολύ καλά αποτελέσματα είτε μόνη της ή σε συνδυασμό με την φαρμακευτική αγωγή.

Αν εσείς ή κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο έχει δυσμορφική διαταραχή είναι σημαντικό να απευθυνθείτε σε έναν ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή για την κατάλληλη θεραπεία. Σε περίπτωση που υπάρχουν σκέψεις αυτοκτονίας, καλέστε άμεσα τηλεφωνικές γραμμές παρέμβασης για την Αυτοκτονία (1018).

Διευκρίνισεις για τον όρο "Σύνδρομο του Καθρέφτη"

Ο όρος "σύνδρομο του καθρέφτη" στη βιβλιογραφία μπορεί να αναφέρεται σε δύο εντελώς διαφορετικές καταστάσεις:

1. Ο Σπασμένος καθρέφτης

Ψυχιατρική/Ψυχολογική έννοια: ο όρος "Σπασμένος Καθρέφτης" (The Broken Mirror) χρησιμοποιείται μεταφορικά (όπως στο ομώνυμο βιβλίο της Dr. Katharine Phillips) για να περιγράψει την κατακερματισμένη εικόνα εαυτού που βιώνουν άτομα με Δυσμορφική Διαταραχή. Συχνά συνδέεται με ένα σύνολο συναισθηματικών συμπτωμάτων που εμφανίζονται σε άτομα με ιστορικό ψυχολογικού και συναισθηματικού τραύματος και περιλαμβάνει:

• Παραμορφωμένη εικόνα εαυτού και αδυναμία ρεαλιστικής ενδοσκόπησης.
• Εσωτερίκευση αρνητικών συναισθημάτων ή απόψεων τρίτων (συχνά κακοποιητικών προσώπων).
• Καταστροφική αυτοκριτική, σύμπλεγμα κατωτερότητας και χαμηλή αυτοεκτίμηση.
• Έντονη σωματοποίηση (π.χ. γαστρεντερικές διαταραχές) και άγχος.
• Αυξημένη υποβολιμότητα (το άτομο επηρεάζεται υπερβολικά από την κρίση των άλλων).

2. Το σύνδρομο καθρέπτη

Μαιευτική/Παθολογική κατάσταση: γνωστό ως σύνδρομο Ballantyne ή τριπλό οίδημα, εμφανίζεται κατά την εγκυμοσύνη όταν το έμβρυο έχει ύδρωπα και η μητέρα έχει προεκλαμψία, μια μορφή υπέρτασης. Είναι μια σπάνια κατάσταση εξαιρετικά σοβαρή και απειλητική για τη ζωή.

Βιβλιογραφία

1. ↸1.Veale, D., et al. (2016). Body dysmorphic disorder in different settings: A systematic review and estimated weighted prevalence. Body image, 18, 168–186. [Body dysmorphic disorder]
2. ↸2.Phillips, K. A., et al. (2016). Pharmacotherapy Relapse Prevention in Body Dysmorphic Disorder: A Double-Blind, Placebo-Controlled Trial. American Journal of Psychiatry, 173(9), 887–895. [BDD Medication Relapse prevention]
3. ↸3.Harrison, A., et al. (2016). Cognitive-behavioral therapy for body dysmorphic disorder: A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Clinical Psychology Review, 48, 43–51. [Psychotherapeutic interventions for BDD]