Gashlighting: τι είναι και πως επηρεάζει τις σχέσεις

Τι είναι το Gashlighting;

Το gashlighting είναι μια μορφή συναισθηματικής και ψυχολογικής κακοποίησης, μια μορφή χειραγώγησης,  στην οποία κάποιος χρησιμοποιεί λεκτικά και συμπεριφορικά κόλπα για να πείσει ένα άλλο άτομο ότι χάνει το μυαλό του ή ότι δεν μπορεί να εμπιστευτεί την ίδια του την κρίση. Αυτό συμβαίνει γιατί θέλει να πάρει τον έλεγχο στα χέρια του.

Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν αυτό τον τρόπο χειραγώγησης λένε ψέματα ή αποκρύπτουν πληροφορίες, στρέφουν ένα άτομο εναντίον των άλλων, και πάντα αποδίδουν αλλού τις ευθύνες για να κερδίσουν τον έλεγχο των ανθρώπων που θέλουν να χειραγωγήσουν.

Το gashlighting εμφανίστηκε σαν έννοια στις αρχές του 20^ου αιώνα από την ταινία Gashlight. Είναι μια ιστορία ενός πονηρού άντρα που ήθελε να πείσει την γυναίκα του ότι τρελαίνεται. Έκρυβε και μετακινούσε αντικείμενα στο σπίτι, και όταν η γυναίκα του το παρατηρούσε της έλεγε ότι αυτή τα χάνει ή τα μετακινεί αλλά δεν το θυμάται. Ο στόχος του συζύγου ήταν να αυξήσει μυστικά την περιουσία του κλέβοντας την κληρονομιά της γυναίκας του.

Πώς θα καταλάβετε αν κάποιος θέλει να σας χειραγωγήσει;

Οι άνθρωποι που χειραγωγούν θέλουν τον έλεγχο και την εξουσία. Σε μια σχέση, χρειάζονται να είναι ηγέτες, να έχουν δίκιο σε όλα και ασκούν συνεχώς κριτική. Ένα άτομο που χειραγωγεί συνεχώς κρίνει, κατηγορεί, ασκεί λεκτική βία, εκφοβίζει, αρνείται τις ευθύνες, προσπαθεί να υποβαθμίσει την κακοποιητική συμπεριφορά και δείχνει τη δυσαρέσκεια του από τη σχέση, με διακριτικό τρόπο στην αρχή. Ίσως να μην αισθάνεστε ότι κάτι πάει στραβά μέχρι να είστε συνεχώς σε σύγχυση και να έχετε αμφιβολίες για τον εαυτό σας. Αυτός ο άνθρωπος μπορεί να σας κατηγορήσει για θέματα ή ανάγκες που ουσιαστικά είναι δικό του πρόβλημα, όπως όταν σας λέει ότι δεν είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας. Θα βρει τρόπο να πάρει τα εύσημα για τα δικά σας επιτεύγματα. Όταν σας κάνει κομπλιμέντα ή ζητά συγνώμη, το κάνει για να σας ρίξει στάχτη στα μάτια.

Αυτοί οι άνθρωποι έχουν μάθει την χειραγώγηση από το οικογενειακό τους περιβάλλον. Όταν ο ένας γονέας προσπαθεί να στρέψει το παιδί του εναντίον του άλλου γονέα ή συνεχώς το κατηγορεί, αυτό είναι χειραγώγηση. Πολλοί πολιτικοί χειραγωγούν τους πολίτες και τους λένε πράγματα που δεν είναι αλήθεια , όταν όλα τα στοιχεία δείχνουν το αντίθετο. Μπορεί να έχετε συναντήσει έναν τέτοιο άνθρωπο στο οικογενειακό σας περιβάλλον , στη δουλειά, στις φιλικές σας σχέσεις.

Τακτικές χειραγώγησης

Η χειραγώγηση αναπτύσσεται σταδιακά και είναι δύσκολο ένα άτομο να την ανιχνεύσει. Ένα άτομο που χειραγωγεί μπορεί να εμφανίσεις τις εξής συμπεριφορές:

• Αμφιβολίες: ένα άτομο που χειραγωγεί δημιουργεί αμφιβολίες για την μνήμη σας. Μπορεί να σας λέει πράγματα όπως, “ποτέ δεν θυμάσαι τίποτα” ή “είσαι σίγουρος, γιατί έχεις κακή μνήμη.”
• Αναβλητικότητα: όταν ένα άτομο ματαιώνει κάτι, αρνείται να δεσμευτεί σε μια συζήτηση. Ένα άτομο που χρησιμοποιεί αυτό τον τρόπο ίσως να προσποιείται ότι δεν καταλαβαίνει έτσι δεν ανταποκρίνεται. Ίσως να λέει, “δεν ξέρω για ποιο πράγμα μιλάς”.
• Υποβάθμιση: αυτό συμβαίνει όταν ένα άτομο υποτιμά ή αγνοεί τα συναισθήματα του άλλου. Μπορεί να κατηγορεί τον άλλο ότι είναι πολύ ευαίσθητος ή αντιδρά υπερβολικά όταν έχει κάποια ανησυχία.
• Άρνηση: σε αυτή την περίπτωση κάποιος προσποιείται ότι έχει ξεχάσει κάποια γεγονότα ή το πως συνέβησαν. Μπορεί να αρνείται ότι έχει πει ή έχει κάνει κάτι ή να κατηγορεί τον άλλον για όσα έχουν συμβεί.
• Εκτροπή: με αυτή την τεχνική, το άτομο αλλάζει το επίκεντρο της συζήτησης και αμφισβητεί την αξιοπιστία του άλλου ατόμου.
• Στερεότυπα: ένα άτομο μπορεί να χρησιμοποιεί αρνητικά στερεότυπα σχετικά με το φύλο, την καταγωγή, την σεξουαλικότητα, ή την ηλικία του ατόμου που θέλει να χειραγωγήσει.

Ο καθένας μπορεί να βιώσει την χειραγώγηση, και είναι ιδιαίτερα συχνό φαινόμενο στις προσωπικές σχέσεις και στις κοινωνικές σχέσεις όπου υπάρχει μια ανισορροπία δυνάμεων.

Σημάδια χειραγώγησης

Οι άνθρωποι που είναι αποδέκτες της χειραγώγησης είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσουν ότι βιώνουν βία. Δεν αμφισβητούν τη συμπεριφορά του χειραγωγού επειδή είναι σε θέση εξουσίας ή νιώθουν ότι βασίζονται σε αυτούς.

Ένα άτομο που βιώνει χειραγώγηση μπορεί:

• να νιώθει σύγχυση και να έχει δεύτερες σκέψεις για τον εαυτό του
• να δυσκολεύεται να πάρει απλές αποφάσεις
• να αναρωτιέται αν είναι πολύ ευαίσθητος
• να απομονώνεται ή να είναι αντικοινωνικός
• να απολογείται συχνά στο άτομο που το χειραγωγεί
• να αμύνεται στην κακοποιητική συμπεριφορά του χειραγωγού
• να λέει ψέματα στην οικογένεια και στους φίλους για να τους αποφύγει
• να νιώθει απελπισία, φόβο και χωρίς ελπίδα

Η χειραγώγηση μπορεί να προκαλέσει ανησυχία, κατάθλιψη και ψυχολογικό τραύμα, ειδικά αν είναι κομμάτι μιας κακοποιητικής συμπεριφοράς.

Αιτίες χειραγώγησης

Ο στόχος των ατόμων που χειραγωγούν είναι να σπάσουν τις αντοχές, την άμυνα, να εμφανίζονται άψογοι και να δημιουργούν χάος και σύγχυση στο μυαλό του ανθρώπου που χειραγωγούν. Η χειραγώγηση δεν είναι ένα μεμονωμένο περιστατικό. Είναι ένα ύπουλο και επίμονο μοτίβο που σας δημιουργεί αμφιβολίες για τον εαυτό σας και τους ανθρώπους γύρω σας και σταδιακά υπονομεύει την αυτοεκτίμηση και την ταυτότητά σας.

Υπάρχουν δύο κύριοι λόγοι για τους οποίους φέρονται έτσι αυτοί οι άνθρωποι. Είτε προσπαθούν να ανακτήσουν τον έλεγχο και την εξουσία σε ένα άλλο άτομο είτε επειδή μεγάλωσαν με γονείς που είχαν αυτή τη συμπεριφορά και έτσι την έμαθαν.

Τα παιδιά μπορεί να μαθαίνουν από τους γονείς ότι είναι τέλεια και δεν κάνουν κανένα λάθος ή ότι κάνουν τα πάντα λάθος. Αυτό δημιουργεί στα παιδιά λανθασμένες πεποιθήσεις ότι οι άνθρωποι είναι τέλειοι, ότι οι άνθρωποι είναι είτε όλοι καλοί είτε όλοι κακοί, χωρίς να υπάρχουν γκρίζες ζώνες και αρχίζουν να συμπεριφέρονται με τρόπους σαν αυτό να είναι αλήθεια.

Η χειραγώγηση παρατηρείται επειδή κάποιος θέλει να ελέγχει κάποιον άλλο. Είναι μια συμπεριφορά που κάποιος την μαθαίνει από άλλους. Ένα άτομο που χειραγωγεί νιώθει ότι πρέπει να ελέγχει τους άλλους, ή ότι τα συναισθήματα ή η γνώμη του έχουν μεγαλύτερη αξία.

Κάποια άτομα που χειραγωγούν μπορεί να έχουν κάποια διαταραχή της προσωπικότητας , όπως η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας. Πολλοί άνθρωποι χρησιμοποιούν τον όρο νάρκισσος για να περιγράψουν ένα  εγωκεντρικό ή ματαιόδοξο άνθρωπο. Οι άνθρωποι με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας έχουν συμπτώματα όπως:

• συνεχή ανάγκη για θαυμασμό ή προσοχή
• την πεποίθηση ότι είναι ιδιαίτεροι ή καλύτεροι από οποιονδήποτε άλλο
• έλλειψη συμπόνιας

Οι επιδράσεις της χειραγώγησης

Οι άνθρωποι που χειραγωγούν βρίσκουν ανθρώπους που τους υποστηρίζουν κάτω υπό οποιεσδήποτε συνθήκες και θα τους χρησιμοποιήσουν. Λένε ψέματα ή υπερβολές αλλά εξυπηρετούν τους χειραγωγούς: αν κάποιος πιστεύει ότι όλοι είναι εναντίον του, δεν θα μπορεί να εμπιστευτεί κανένα για να ζητήσει βοήθεια. Αυτό τον κρατά απομονωμένο από την οικογένεια ή τους φίλους και δίνει στον χειραγωγό περισσότερο έλεγχο πάνω του.

Το gashlighting προκαλεί χρόνιο στρες και έντονη συναισθηματική πίεση. Οι λεκτικές (και μερικές φορές οι σωματικές) επιθέσεις τελικά σας απομακρύνουν από τον πραγματικό σας εαυτό, μειώνουν την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση σας. Γίνεστε πιο ευάλωτοι στη χειραγώγηση αν έχετε κάποιο θέμα ψυχικής υγείας που κάμπτει τις αντοχές σας.

Τρόποι αντιμετώπισης της χειραγώγησης

Οι χειραγωγοί δεν σέβονται τα όρια και έχουν την τάση να αντιδρούν όταν προσπαθείτε να τα επιβάλλετε. Όταν μένετε σε μια σχέση που υπάρχει συναισθηματική κακοποίηση τότε είναι πιο πιθανό να γίνετε θύμα μιας απειλητικής για τη ζωή σας κατάστασης ή να πέσετε θύματα θανατηφόρας σωματικής κακοποίησης , και αυτός είναι ένας κύριος λόγος που πρέπει να απομακρυνθείτε.

Το πρώτο βήμα για να προστατεύσετε τον εαυτό σας από την χειραγώγηση είναι να αναγνωρίσετε την παρουσία της. Από την στιγμή που θα κατανοήσετε την κατάσταση, μπορείτε να δείτε πιο εύκολα την πραγματικότητα.

Όλοι οι άνθρωποι που βιώνουν οποιαδήποτε μορφή κακοποίησης είναι καλό να ζητούν βοήθεια και αν είναι εφικτό να αφήνουν τον κακοποιητικό σύντροφο. Αν υπάρχουν εμπόδια στο να φύγει ένα άτομο άμεσα όπως τα παιδιά ή η οικονομική εξάρτηση τότε καλό είναι να οργανώσετε προσεκτικά τις κινήσεις σας.

• Μην αναλαμβάνετε την ευθύνη για τις πράξεις των άλλων. Το άλλο άτομο μπορεί να ισχυριστεί ότι εσείς προκαλέσατε την κακοποίηση. Αν αποφεύγατε να τον προσβάλλετε στο παρελθόν, τότε το άτομο που σας χειραγωγεί θα βρει δικαιολογίες για την κακοποίηση.
• Μην θυσιάζετε τον εαυτό σας. Ακόμη και αν έχετε αφιερώσει όλη σας τη ζωή για να τους κάνετε ευτυχισμένους, πάντα θα νιώθετε την επιθυμία του άλλου ατόμου για έλεγχο. Οι άνθρωποι που χειραγωγούν τους άλλους συχνά προσπαθούν να γεμίσουν το κενό που έχουν μέσα τους. Αλλά δεν θα γιατρέψουν την καρδιά τους πληγώνοντας τη δική σας.
• Να θυμάστε την δική σας αλήθεια. Επειδή το άλλο άτομο είναι σίγουρο για τον εαυτό του αυτό δεν σημαίνει ότι έχει δίκιο. Ένα άτομο που χειραγωγεί δεν θα δει ποτέ την δική σας πλευρά. Η άποψη του δεν καθορίζει την πραγματικότητα. Όπως επίσης δεν σας καθορίζει ως άνθρωπο.
• Μην παρασύρεστε. Αν το άλλο άτομο επινοεί γεγονότα, είναι αδύνατο να έχετε μια παραγωγική συζήτηση. Θα ξοδεύετε όλη σας την ενέργεια για να λογομαχείτε για το τι είναι αληθινό. Το άλλο άτομο χρησιμοποιεί τεχνικές χειραγώγησης για να είναι αυτοί που θα κερδίσουν σε κάθε διαφωνία. Αλλά εσείς δεν χρειάζεται να αποδεχτείτε τα συμπεράσματα που βασίζονται σε λανθασμένες υποθέσεις.
• Η ασφάλειά σας είναι προτεραιότητα. Ένα άτομο που χειραγωγεί τους άλλους έχει ως στόχο να τους κάνει να αμφιβάλλουν για τον εαυτό τους. Αν νιώθετε ότι είστε σε κίνδυνο, μπορείτε να απομακρυνθείτε από αυτή την κατάσταση. Δεν χρειάζεται κάποιος να σας απειλήσει για να ζητήσετε βοήθεια.
• Να θυμάστε ότι δεν είστε μόνοι. Μπορείτε να μιλήσετε για την εμπειρία σας στους φίλους και στην οικογένειά σας για συναισθηματική υποστήριξη. Αν νιώθετε ότι δεν σας καταλαβαίνουν ζητήστε τη βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή.

Η ψυχοθεραπεία σας παρέχει ένα ασφαλές περιβάλλον στο οποίο μπορείτε να μιλήσετε ελεύθερα για τα συναισθήματα και τις σκέψεις σας χωρίς να κάποιος να σας κρίνει. Ο ψυχοθεραπευτής θα σας βοηθήσει να αναγνωρίσετε τις υγιείς και μη συμπεριφορές. Θα σας υποστηρίξει και θα μάθετε τεχνικές διαχείρισης της κατάστασης.