Σχέσεις – η σημασία τους στη ζωή μας

Σχέσεις - η σημασία τους στη ζωή μας

Η κοινωνική αλληλεπίδραση είναι ουσιαστική για τη ζωή μας. Είμαστε κοινωνικά όντα. Οι σχέσεις βρίσκονται στον πυρήνα της ύπαρξής μας και επηρεάζουν σημαντικά την εξέλιξή μας. Είτε είστε εσωστρεφείς είτε εξωστρεφείς, οι κοινωνικές αλληλεπιδράσεις είναι ουσιαστικές για όλες τις πτυχές της ζωής, την οικογένεια, τη δουλειά, την οικονομία.

Ως άνθρωποι έχουμε ανάγκη την σύνδεση με τους άλλους για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε και να εξελιχθούμε.¹ Holt-Lunstad, J., et al. (2010). Social Relationships and Mortality Risk: A Meta-analytic Review. PLoS Medicine, 7(7), e1000316. Η σύνδεση με τους ανθρώπους γύρω μας δεν είναι κάτι που συμβαίνει αυτόματα όπως η αναπνοή. Πρέπει να μάθουμε να χτίζουμε και να διατηρούμε τις σχέσεις στη ζωή μας.

Οι σχέσεις είναι αναγκαίες για πολλούς και διαφορετικούς λόγους όπως η ενίσχυση της συναισθηματικής υγείας, η δημιουργία σταθερότητας, το χτίσιμο της εμπιστοσύνης. Οι φίλοι και οι σύντροφοι μας βοηθούν όταν έχουμε ανάγκη κάποιον για να στηριχτούμε και απομακρύνουν την μοναξιά. Κάθε σχέση έχει διαφορετικές λειτουργίες που μας βοηθούν να εξελιχθούμε, να ωριμάσουμε και να μάθουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Οι σχέσεις συχνά είναι αυτό που μας κρατά συγκροτημένους και ψύχραιμους στη διάρκεια δύσκολων καταστάσεων.

Τύποι σχέσεων που χρειαζόμαστε στη ζωή μας

Αν και στις μέρες μας έχουν γίνει τεράστια βήματα εξέλιξης, η ανάγκη μας για σύνδεση παραμένει η ίδια. Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι σημαντικές για την επιβίωση μας.

Σύντροφοι

Η δημιουργία μιας ουσιαστικής συντροφικής σχέσης είναι ένα από τα πιο όμορφα αλλά και απαιτητικά ταξίδια στη ζωή μας. Πέρα από τον αρχικό ενθουσιασμό και τον έρωτα, αυτό που πραγματικά κρατά δύο ανθρώπους μαζί είναι η αίσθηση ότι έχουν βρει έναν «συνοδοιπόρο» για τη ζωή, κάποιον με τον οποίο μπορούν να μοιραστούν όχι μόνο τις χαρές αλλά και τις δυσκολίες τους. Το να νιώθουμε ότι υπάρχει μια συναισθηματική ασφάλεια, αγάπη και εκτίμηση δημιουργεί το απαραίτητο έδαφος για να αναπτυχθεί η σχέση.

Ωστόσο, συχνά προκύπτουν προβλήματα (ιδίως μετά τη γέννηση του πρώτου παιδιού) επειδή ο καθένας έχει διαφορετικές ανάγκες και αντιλήψεις. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν ταιριάζουμε, αλλά ότι χρειάζεται να μάθουμε τη «γλώσσα» του άλλου. Το μυστικό βρίσκεται στην υγιή επικοινωνία και στην ενσυναίσθηση: να προσπαθούμε να καταλάβουμε την οπτική του συντρόφου μας χωρίς κριτική, χτίζοντας έτσι μια σχέση βασισμένη στην κατανόηση και τον αμοιβαίο σεβασμό.¹⁰ Visserman, M. L., et al. (2022). Lightening the load: Perceived partner responsiveness fosters more positive appraisals of relational sacrifices. Journal of Personality and Social Psychology, 123(4), 788.

Γονείς

Οι γονείς μας χωρίς αμφιβολία αποτελούν τον πιο καθοριστικό παράγοντα για την δημιουργία της προσωπικότητας ενός ανθρώπου. Η σχέση μαζί τους δεν είναι απλώς μια βιολογική σύνδεση, αλλά το θεμέλιο πάνω στο οποίο χτίζεται η ενήλικη προσωπικότητά μας.⁶ Groh, A. M., et al. (2014). The significance of attachment security for children’s social competence with peers: a meta-analytic study. Attachment & Human Development, 16(2), 103–136. Όταν μεγαλώνουμε σε ένα περιβάλλον αποδοχής, ασφάλειας και υγιών ορίων, αποκτούμε αυτοπεποίθηση και ψυχική ανθεκτικότητα, εφόδια πολύτιμα για την ενήλικη ζωή.² Rothwell, J. T., & Davoodi, T. (2024). Parent-child relationship quality predicts higher subjective well-being in adulthood across a diverse group of countries. Communications Psychology, 2(1).

Ωστόσο, κανένας γονιός δεν είναι τέλειος, και υπάρχουν και εκείνοι που είναι ανώριμοι ή ακόμα και τοξικοί. Οι προσδοκίες που προβάλουν, συχνά ασυνείδητα, μπορούν να λειτουργήσουν είτε ως κίνητρο εξέλιξης είτε ως βάρος και πηγή άγχους που ακολουθεί στην ενηλικίωση τα παιδιά. Συχνά, πολλές αδυναμίες έχουν τις ρίζες τους σε γονεϊκές συμπεριφορές, όπως η υπερπροστασία ή η αυστηρή κριτική.

Ως ενήλικες όμως, έχουμε τη δύναμη να επαναπροσδιορίσουμε αυτή τη σχέση, να θέσουμε τα δικά μας όρια και να επιλέξουμε εμείς ποιοι θέλουμε πραγματικά να είμαστε και το πως θέλουμε να είναι η σχέση με τους γονείς μας.

Παιδιά

Η επικοινωνία με τα παιδιά είναι η πιο σημαντική αλλά και η πιο δύσκολη «γέφυρα» που καλούμαστε να χτίσουμε. Οι γονείς νιώθουν ότι μιλούν διαφορετική γλώσσα, ειδικά καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, η προσωπικότητά αναπτύσσεται και οι ανάγκες τους αλλάζουν ραγδαία. Στις μικρότερες ηλικίες, η δυσκολία εντοπίζεται κυρίως στην ερμηνεία της συμπεριφοράς του παιδιού και τον τρόπο που θα εκφράσει ο γονιός την αγάπη και τους φόβους του. Η κούραση της καθημερινότητας που εξαντλεί σωματικά και ψυχικά τους γονείς, εμποδίζει να φερθούν όπως ιδανικά θα θέλανε, χάνοντας την ευκαιρία για ουσιαστική σύνδεση, και οδηγώντας σε τύψεις και ενοχές.

Καθώς περνάμε στην εφηβεία, τα τείχη ψηλώνουν. Ο έφηβος, στην προσπάθειά του να χτίσει τη δική του ταυτότητα, συχνά απομακρύνεται ή απορρίπτει τις συμβουλές των γονιών, κάτι που μπορεί να βιωθεί από τον γονέα ως προσωπική απόρριψη. Ο φόβος μήπως χαθεί ο έλεγχος ή μήπως το παιδί πάρει ένα καταστροφικό δρόμο, οδηγεί συχνά σε κήρυγμα αντί για σε προσεκτική επικοινωνία.⁷ Zapf, H., et al. (2024). A systematic review of the association between parent‐child communication and adolescent mental health. JCPP advances, 4(2), e12205. Το κλειδί και σε αυτή την περίπτωση είναι ο σεβασμός και η ενσυναίσθηση: να ακούμε για να καταλάβουμε, όχι για να απαντήσουμε, αποδεχόμενοι ότι τα λάθη είναι μέρος της εξέλιξης και των δύο πλευρών.

Φίλοι

Οι φιλικές σχέσεις αποτελούν ένα θεμέλιο λίθο για την ψυχική μας ισορροπία.⁴ Pezirkianidis, C., et al. A. (2023). Adult friendship and wellbeing: A systematic review with practical implications. Frontiers in Psychology, 14. Οι πραγματικοί φίλοι λειτουργούν ως ένα «καταφύγιο» που μας κρατά γειωμένους και ασφαλείς. Είναι εκείνοι οι άνθρωποι που μας γνωρίζουν σε βάθος, βλέπουν πίσω από τις μάσκες και μας αποδέχονται ακριβώς όπως είμαστε, με τα προτερήματα και τις ατέλειές μας.

Η αληθινή φιλία δεν μετριέται με likes και καρδούλες, αλλά με την παρουσία στις δύσκολες στιγμές και την ειλικρινή χαρά στις επιτυχίες μας. Μια υγιής φιλική σχέση βασίζεται στην αμοιβαιότητα και την εμπιστοσύνη, προσφέροντας έναν ασφαλή χώρο όπου μπορούμε να εκφράσουμε τους φόβους και τα όνειρά μας χωρίς τον φόβο της κριτικής που ίσως συναντάμε στις υπόλοιπες προσωπικές σχέσεις.

Οι φιλίες δεν διατηρούνται από μόνες τους, απαιτούν φροντίδα, χρόνο και διάθεση για ουσιαστική επικοινωνία. Επενδύοντας σε πραγματικές φιλίες, επενδύουμε ουσιαστικά στον ίδιο μας τον εαυτό, χτίζοντας ένα δίκτυο που μας στηρίζει και ομορφαίνει τη ζωή μας.

Υγιείς σχέσεις

Οι υγιείς σχέσεις αποτελούν έναν από τους πυλώνες μιας ευτυχισμένης ζωής, δίνουν νόημα στη ζωή μας.³ Uchino, B. N., et al. (2018). Social support, social integration, and inflammatory cytokines: A meta-analysis. Health Psychology, 37(5), 462–471. Ως άνθρωποι έχουμε την ανάγκη να αλληλεπιδρούμε μεταξύ μας ώστε να νιώθουμε ότι ανήκουμε κάπου. Είμαστε κοινωνικά όντα. Αυτό αφορά όλες τις σχέσεις όχι μόνο τις ερωτικές. Όλες οι σχέσεις παίζουν ουσιαστικό ρόλο στη ζωή μας και περιλαμβάνουν την οικογένεια, τους φίλους, τους συνεργάτες στη δουλειά.

Όμως στην πραγματικότητα οι σχέσεις είναι δίκοπο μαχαίρι. Αν δεν είναι υγιείς, μπορεί να προκαλέσουν περισσότερο κακό παρά καλό. Οι διαφωνίες σε μια σχέση μπορεί να είναι πηγή άγχους και δυστυχίας. Το άγχος έχει αρνητική επίδραση στο πως νιώθουμε μέσα στη σχέση και στην ικανότητά μας να αντιμετωπίσουμε τα αρνητικά γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή μας. Οι αρνητικές σχέσεις επηρεάζουν κάθε πτυχή της ζωής.

Αν για παράδειγμα εργάζεστε σε ένα τοξικό περιβάλλον μπορεί να αμφιβάλλετε για τις ικανότητές σας, να υιοθετείτε καταστροφικές συμπεριφορές μακροπρόθεσμα ώστε να αντιμετωπίσετε το συναισθηματικό στρες (αϋπνία, κάπνισμα, αλκοόλ, απογοήτευση).⁵ Umberson, D., & Karas Montez, J. (2010). Social Relationships and Health: A Flashpoint for Health Policy. Journal of Health and Social Behavior, 51(1_suppl), S54–S66.

Θεμέλια υγιών σχέσεων

Οι υγιείς σχέσεις συμβάλλουν στη δημιουργία ενός καλού περιβάλλοντος. Οι υγιείς σχέσεις απαιτούν και οι δύο άνθρωποι να σέβονται και να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλο, να είναι ανοιχτοί και μη επικριτικοί, να ξέρουν να δίνουν και να παίρνουν.⁸ Righetti, F., et al. (2020). The link between sacrifice and relational and personal well-being: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 146(10), 900–921. Είμαστε υπεύθυνοι για τις ανάγκες μας και τις ανάγκες της κάθε σχέσης, και δεν γίνεται να απαιτούμε από το άλλο άτομο να τις ικανοποιεί. Αν αυτό συμβαίνει τότε μπορεί να διοχετεύσετε την ενέργειά σας σε άλλους ανθρώπους και αυτό είναι που δημιουργεί ανισορροπία στην αγάπη. Νιώθετε απογοήτευση και δυσαρέσκεια προς το άλλο άτομο και έτσι το κατηγορείτε για όλα τα αρνητικά που συμβαίνουν στη ζωή σας. Μια υγιής σχέση απαιτεί προσπάθεια για να είναι ισορροπημένη. Απαιτεί και οι δύο άνθρωποι να δουλεύουν για να πετύχει.

Γιατί είναι τόσο δύσκολες οι σχέσεις;

Οι σχέσεις αποτελούν ένα απαραίτητο και ταυτόχρονα πολύπλοκο κομμάτι της ζωής. Πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται γιατί, ενώ υπάρχει καλή πρόθεση και από τις δύο πλευρές, προκύπτουν τόσες προκλήσεις και συγκρούσεις. Η βασική απάντηση βρίσκεται στο ότι κάθε σχέση είναι ουσιαστικά μια προσπάθεια συνύπαρξης δύο μοναδικών και διαφορετικών κόσμων. Και δυστυχώς κανείς δεν έρχεται ως «λευκό χαρτί» σε μια σχέση, όλοι κουβαλάμε προηγούμενες εμπειρίες και πεποιθήσεις.⁹ Simpson, J. A., & Rholes, W. S. (2017). Adult attachment, stress, and romantic relationships. Current Opinion in Psychology, 13, 19–24.

Κάθε άνθρωπος φέρνει μαζί του τις δικές του εμπειρίες, τις προσωπικές του ανάγκες και έναν εντελώς δικό του τρόπο να αντιλαμβάνεται τον κόσμο. Οι προτεραιότητες μπορεί να διαφέρουν σημαντικά: για τον έναν η επαγγελματική εξέλιξη να είναι στην κορυφή, ενώ για τον άλλον η δημιουργία οικογένειας ή ο ποιοτικός προσωπικός χρόνος. Επιπλέον, ο τρόπος που εκφράζουμε την αγάπη και τις ανάγκες μας ποικίλλει. Κάποιος μπορεί να επιζητά τη συναισθηματική επιβεβαίωση («σε αγαπώ»), ενώ ο άλλος να εκτιμά περισσότερο τις πράξεις φροντίδας (όπως ένα φαγητό ή ένα δώρο).

Αυτές ακριβώς οι διαφορές είναι η πιο συχνή πηγή παρεξηγήσεων και συγκρούσεων. Όταν δεν μπροούμε να κατανοήσουμε την οπτική του άλλου, όταν είμαστε στο "σωστό" και το "λάθος" είναι εύκολο να νιώσουμε ότι δεν μας ακούν, δεν μας καταλαβαίνουν ή δεν μας εκτιμούν. Η δυσκολία στις σχέσεις, λοιπόν, δεν υποδηλώνει απαραίτητα έλλειψη θετικών συναισθημάτων. Αντιθέτως, αναδεικνύει τη διαρκή ανάγκη για ουσιαστική επικοινωνία, υπομονή και ενσυναίσθηση.

Βελτίωση σχέσεων και επικοινωνίας

Οι σχέσεις είναι αυτό που τροφοδοτεί τη ζωή μας. Η επικοινωνία μπορεί να ενισχύσει ή να καταστρέψει μια σχέση. Το να μάθουμε να «μεταφράζουμε» τη γλώσσα των άλλων είναι το θεμέλιο για μια υγιή και δυνατή σχέση.

Η ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ και η ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ ΖΕΥΓΟΥΣ μπορούν να βοηθήσουν να βελτιωθεί η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, είτε πρόκειται για συντροφικές ή οικογενειακές σχέσεις.

Βιβλιογραφία

1. ↸1.Holt-Lunstad, J., et al. (2010). Social Relationships and Mortality Risk: A Meta-analytic Review. PLoS Medicine, 7(7), e1000316. [Relationships and Mortality Risk]
2. ↸2.Rothwell, J. T., & Davoodi, T. (2024). Parent-child relationship quality predicts higher subjective well-being in adulthood across a diverse group of countries. Communications Psychology, 2(1). [Parent-Child Relationship and Adulthood]
3. ↸3.Uchino, B. N., et al. (2018). Social support, social integration, and inflammatory cytokines: A meta-analysis. Health Psychology, 37(5), 462–471. [Social Support and Immune System]
4. ↸4.Pezirkianidis, C., et al. A. (2023). Adult friendship and wellbeing: A systematic review with practical implications. Frontiers in Psychology, 14. [Friendship and health]
5. ↸5.Umberson, D., & Karas Montez, J. (2010). Social Relationships and Health: A Flashpoint for Health Policy. Journal of Health and Social Behavior, 51(1_suppl), S54–S66. [Relationships and Health]
6. ↸6.Groh, A. M., et al. (2014). The significance of attachment security for children’s social competence with peers: a meta-analytic study. Attachment & Human Development, 16(2), 103–136. [Attachment and Security]
7. ↸7.Zapf, H., et al. (2024). A systematic review of the association between parent‐child communication and adolescent mental health. JCPP advances, 4(2), e12205. [Parent-Child Communication and Mental Health]
8. ↸8.Righetti, F., et al. (2020). The link between sacrifice and relational and personal well-being: A meta-analysis. Psychological Bulletin, 146(10), 900–921. [Relationship Well-being]
9. ↸9.Simpson, J. A., & Rholes, W. S. (2017). Adult attachment, stress, and romantic relationships. Current Opinion in Psychology, 13, 19–24. [Attachment Stress and Relationships]
10. ↸10.Visserman, M. L., et al. (2022). Lightening the load: Perceived partner responsiveness fosters more positive appraisals of relational sacrifices. Journal of Personality and Social Psychology, 123(4), 788. [Partner Responsiveness and Connection]