Oδύσσεια – τι μας διδάσκει

Oδύσσεια - τι μας διδάσκει 

Στο έργο του Ομήρου, Οδύσσεια, η ύβρις του Οδυσσέα ξεκινά όχι από τη θάλασσα της επιστροφής αλλά στην Τροία, όπου η πονηριά του φτάνει στην υπερβολή και καταλήγει στην έλλειψη ηθικής λόγω ανάγκης.  Ο Δούρειος Ίππος είναι η εφεύρεση ενός μυαλού που πιστεύει ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα: μια νίκη που κερδίζεται με απάτη ουσιαστικά δένει τους ανθρώπους με το Θεό.

Από ψυχοθεραπευτικής άποψης, αυτή είναι η στιγμή που η περηφάνια γίνεται ένας αμυντικός μηχανισμός, που κρύβει ευαλωτότητα, πένθος και ηθική βλάβη τα οποία συσσωρεύονται. Η ύβρις αυτή είναι μια άρνηση των ορίων και της αλληλεξάρτησης, καθώς η ευφυία μόνη της μπορεί να καθορίσει τα αποτελέσματα χωρίς να υπολογίζει το ηθικό κόστος. Με αυτή τη λογική, το ταξίδι της επιστροφής , είναι ένα ταξίδι όπου η ψυχή υποτάσσεται στα όρια, στις συνέπειες και στο πένθος. 

Η Τροία ανταμείβει την πονηριά που δεν έχει σχέση με το σεβασμό, ο ωκεανός τιμωρεί την εξυπνάδα που αγνοεί τις σχέσεις και την μοίρα. Τα νησιά πολλαπλασιάζονται ως σκηνές αποκάλυψης στις οποίες ο Οδυσσέας έρχεται αντιμέτωπος με δυνάμεις που δεν μπορεί να ξεπεράσει χωρίς ταπεινότητα. Οι Θεές που τον βάζουν σε πειρασμό, τα τέρατα που τον αναγκάζουν να κάνει επιλογές, οι φωνές που των ωθούν πέρα από τα ανθρώπινα όρια. Η Νέμεσις δεν είναι μονάχα θεϊκή τιμωρία. Η απώλεια των συνοδοιπόρων δείχνει το εσωτερικό κόστος της νίκης της Τροίας, καθώς η ύβρις αφορά όλους όσους εφάρμοζαν το σχέδιο του.

Οι δοκιμασίες του Οδυσσέα 

Ψυχοθεραπευτικά τα τέρατα δηλώνουν τις εσωτερικές συγκρούσεις, τον πειρασμό και τον έλεγχο των παρορμήσεων, και οι δοκιμασίες αποτελούν τρόπους εξέλιξης.

Η Οδύσσεια μπορεί να διαβαστεί ως μια εκτεταμένη μεταφορά για το ταξίδι της ψυχής που επιστρέφει στο εσωτερικό της σπίτι. Η αστάθεια της θάλασσας δείχνει τα συναισθήματα και τις αναμνήσεις, ενώ τα νησιά έχουν σχέση με την αποσύνδεση και την λαχτάρα. Η θεϊκή καθοδήγηση, ειδικά η παρουσία της Αθηνάς, είναι ένα σοφό μυαλό που βοηθά με τον συγχρονισμό, τον αναστοχασμό και το θάρρος σε στιγμές αβεβαιότητας. Οι καθυστερήσεις, οι αναχωρήσεις , δείχνουν ότι η ταυτότητα όχι απλά επιμένει, εδραιώνεται μέσω της αφήγησης ιστοριών, της προσκόλλησης και της ανοχή της θλίψης. Έτσι, το ταξίδι από την Τροία στην Ιθάκη γίνεται ένα ταξίδι μεταμόρφωσης, όπου τα διάσπαρτα μέρη του εαυτού συγκεντρώνονται, δοκιμάζονται και συμφιλιώνονται ώστε να ανήκουν κάπου. 

Τα τέρατα στην Οδύσσεια δείχνουν τις εσωτερικές συγκρούσεις που εκτροχιάζουν την κρίση και τις σχέσεις. Ο Πολύφημος, ο Κύκλωπας με το ένα μάτι, ενσαρκώνει τον κίνδυνο της μονολιθικής όρασης - την οργισμένη απομόνωση και τη βεβαιότητα μιας ενιαίας προοπτικής που αναιρεί τον διάλογο. Η τύφλωση του “ενός οφθαλμού” μπορεί να ερμηνευτεί ως μια κίνηση μετάβασης από τον απολυταρχισμό στην επίγνωση.  

Οι Σειρήνες αντιπροσωπεύουν μια μορφή γοητευτικού μηρυκασμού των σκέψεων, γνώσης και γοητείας χωρίς περιορισμούς. Η λύση του Οδυσσέα να βάλει κερί στα αυτιά και να δεθεί στο κατάρτι για να εξουδετερώσει τα συναισθηματικά δολώματα δείχνει ότι ήθελε να διατηρήσει την ικανότητα να μάθει. 

Ο πειρασμός και οι παρορμήσεις δεν παρουσιάζονται ως απλά ηθικά παιχνίδια αλλά ως συναντήσεις με την επιθυμία που απαιτούν διορατικότητα, περιορισμούς και κριτική σκέψη. 

Τα βόδια του Ήλιου αποκαλύπτουν πως η θυσία, η κόπωση και η πείνα υπονομεύουν την πειθαρχία. Ο έλεγχος των παρορμήσεων είναι βιοψυχοκοινωνικός,  άρα εξαρτάται από την ξεκούραση αλλά και την θέληση.

Το νησί της Καλυψούς είναι ένα χρυσό κλουβί που προσφέρει ηρεμία. Η εγκατάλειψη ενός τέτοιου παραδείσου συνεπάγεται θλίψη για απολαύσεις, υπενθυμίζοντας ότι ο αυτοέλεγχος περιλαμβάνει πένθος και αναπτύσσεται μέσω δεσμεύσεων. 

Η Σκύλλα και η Χάρυβδη έχουν να κάνουν με την στενή απόδραση, το πόσο δύσκολο είναι κάποιος να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της ζωής και να κάνει επιλογές, με τη λογική και την αγάπη. 

Η Σκύλλα και η Χάρυβδη μας δείχνουν ότι κάθε επιλογή στη ζωή έχει κόστος και η επιβίωση μας εξαρτάται από τον συνδυασμό της καθαρής λογικής με την ακλόνητη αγάπη. 

Ο Οδυσσέας καλείται να πάρει αποφάσεις υπό πίεση, όταν η τελειότητα είναι αδύνατη, η ώριμη κριτική σκέψη είναι πάνω από την φαντασία, και η ευθύνη πάνω από την γοητεία της λύσης χωρίς κόστος. Η λογική δεν είναι ένας απλός υπολογισμός, είναι μια πραγματική δοκιμή της φροντίδας, της φροντίδας για το πλήρωμα, για την αποστολή, για το μέλλον. 

Μεταφορικά, η Σκύλλα αντιπροσωπεύει  τους αναπόφευκτους πόνους της ζωής, τα έξι κεφαλιά της θα βρουν να τσιμπήσουν ανεξάρτητα με το πόσο επιδέξιος είναι κάποιος. Από την άλλη μεριά η Χάρυβδη, αντιπροσωπεύει την καταπίεση, την έλξη προς καταστάσεις που διαβρώνουν την ταυτότητα και ολόκληρη την ύπαρξη. Ο ένας κίνδυνος πληγώνει, ο άλλος εξολοθρεύει. 

Τα μηνύματα από την Οδύσσεια 

1. Το τραύμα και επιστροφή 

Η αφήγηση της Οδύσσειας δεν ξεκινά με κάποια νίκη αλλά με έναν άνθρωπο που λαχτάρα το σπίτι του και δεν μπορεί να σταματήσει να κλαίει, ένα χαρακτηριστικό σημάδι του τραύματος, όπως  οι παρεισφρέουσες σκέψεις, η εγρήγορση.  Το πένθος του Οδυσσέα επανέρχεται κάθε φορά που ο Δημόδοκος τραγουδάει για την Τροία. Το σώμα θυμάται πριν από το στόμα που μπορεί να πει μια ιστορία, και σε αυτό το σημείο ξεκινά η επούλωση. 

Ο νόστος (η επιστροφή στην πατρίδα), δείχνει ένα θέμα μετά από ένα ψυχικό τραύμα: να περάσουμε από την επιβίωση στην εκ νέου αίσθηση του ανήκειν, στην αίσθηση του νοήματος. Έτσι,  το νευρικό σύστημα μπορεί να ηρεμήσει και η οικειότητα μπορεί να ξαναρχίσει.

2. Δάκρυα και παραμύθια: γιατί η αφήγηση ιστοριών θεραπεύει 

Ο Οδυσσέας αρχίζει να επουλώνεται όχι όταν οι άλλοι διηγούνται τα κατορθώματα του, αλλά όταν ο Αλκίνοος παρατηρεί τα δάκρυα, δίνει όνομα στον πόνο και προσκαλεί τον Οδυσσέα να πει την δική του ιστορία , μετατρέποντάς τον από αντικείμενο αφήγησης σε φορέα αφήγησης. Αυτή η μετάβαση οργανώνει το παρελθόν, περιορίζει τον καταναγκασμό της επανάληψης, και επαναφέρει την κατάσταση. 

Επίσης, η Πηνελόπη όταν πραγματικά ακούγεται η ιστορία της νιώθει να μπαίνουν τα πράγματα στη θέση τους. 

3. Ο ηρωισμός και η διαμόρφωση του νοήματος 

Ο Όμηρος διευρύνει τα όρια του ηρωισμού και περιλαμβάνει την αντοχή της Πηνελόπης, την συνείδηση υπό συνθήκες πολιορκίας, τα οποία αντιπροσωπεύουν τη σύγχρονη ζωή περισσότερο από τα τέρατα της θάλασσας. Το παράδειγμα της δείχνει μια ταυτότητα που δεν καθορίζεται από τα τραύματα, είναι ικανή για δράση και αφοσιωμένη στη φροντίδα, στην ομορφιά και στην αποκάλυψη της αλήθειας ως μορφή αντίστασης. Η αφήγηση του Ομήρου δείχνει πως η αφηγηματική ταυτότητα εκτυλίσσεται από ιστορίες επιβίωσης που διαφέρουν από τις ιστορίες επούλωσης. Και οι δυο είναι απαραίτητες, αλλά οι δεύτερες έχουν σχέση με το σκοπό, την οικειότητα και το μέλλον. 

4. Ελπίδα 

Δεν υπάρχει ευτυχισμένο τέλος, καθώς η προφητεία του μάντη Τειρεσία υπενθυμίζει στο ζευγάρι ότι ένας ακόμη άθλος βρίσκεται μπροστά του, ότι η επιστροφή στο σπίτι δεν είναι το τέλος του ταξιδιού αλλά η αρχή να βρουν νέο νόημα. Ο ρεαλισμός του Οδυσσέα τιμά την ανθρώπινη ύπαρξη, τα προβλήματα επιστρέφουν, αλλά μπορούν να αντιμετωπιστούν με μουσική, φαγητό, παιχνίδια και λέξεις που μοιράζονται. Κάθε άνθρωπος χρειάζεται δυο μάτια να τον βλέπουν και αυτιά να τον ακούνε.

Το “σπίτι” δεν είναι απλά το οίκημα, αλλά μια ζωντανή σχέση που πρέπει να ανανεωθεί. 

Μαθήματα της Οδύσσειας για τη σύγχρονη ζωή 

Το έργο του Ομήρου μας δείχνει πως οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τις δυσκολίες και πως η επούλωση είναι μια πολύπλοκη διαδικασία. 

Στην ψυχοθεραπεία πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν ακριβώς τις ίδιες πιέσεις, ανάμεσα στην καταπίεση της αλήθειας και στην καταστροφή μιας σχέσης. Η πορεία του Οδυσσέα δείχνει πως η αποδοχή του πένθους μπορεί να αποτρέψει μια μεγαλύτερη καταστροφή. 

Το ταξίδι του Οδυσσέα δεν αφορά μονάχα τις επιλογές αλλά και το πως κάνουμε τις επιλογές αυτές. Η αγάπη με αυτή τη λογική  είναι η άρνηση να μετατρέψουμε τη θλίψη σε ευθύνη. Η λογική δίνει τη γραμμή της προσαρμογής μέσα στον κίνδυνο ενώ η αγάπη μας κράτα ευθυγραμμισμένους με όσα έχουν πραγματικά αξία. 

Το ταξίδι του Οδυσσέα μας δείχνει το θάρρος και τον ηρωισμό. Στις μέρες μας υπάρχουν πολλά σύγχρονα διλήμματα , όπως όταν ο γονιός προσπαθεί να βρει την ισορροπία ανάμεσα στην προστασία και στην εμπιστοσύνη προς το παιδί του. 

Οι δοκιμασίες που περνά ο Οδυσσέας αποτελούν τρόπους προσωπικής εξέλιξης, καθώς καλλιεργούν την ψυχική του ανθεκτικότητα, την πνευματική οξυδέρκεια, την συνεργασία και την ικανότητα να διατηρεί την οικειότητα παρά τον αποχωρισμό. 

Το μάθημα του Οδυσσέα είναι να κρατάμε σταθερά το τιμόνι, να θρηνούμε συνειδητά και να έχουμε πάντα το βλέμμα στραμμένο στην Ιθάκη. Οι αποφάσεις μας βασίζονται στην λογική και στην αγάπη.