Γαληνός, ιατρός και φιλόσοφος

Γαληνός, ο ιατρός και φιλόσοφος

Ο Γαληνός (Γαληνός της Περγάμου, 129μΧ – 199μΧ)  είναι μια κεντρική μορφή στην ιστορία της ιατρικής, γνωστός για το καταλυτικό του έργο σε πολλούς τομείς της ιατρικής. Ο Γαληνός σπούδασε ιατρική στην Πέργαμο, γεγονός που το όφειλε σε ένα όνειρο που είδε ο πλούσιος πατέρας του. Μια ωστόσο λιγότερη γνωστή πλευρά του έργου του, αφορά την ηθική φιλοσοφία.

Ο ίδιος ο Γαληνός αντιλαμβανόταν τον εαυτό του ως ιατρό και φιλόσοφο. Συνολικά ανάμεσα στο συγγραφικό του έργο, έγραψε είκοσι τρία κείμενα αφιερωμένα στην ηθική φιλοσοφία, από τα οποία μόνο τρία έχουν διασωθεί:

• Περί αλυπίας
• Περί διαγνώσεως και θεραπείας των εν τη εκάστου ψυχή αμαρτημάτων
• Περί ηθών

Η «ψυχοθεραπευτική» μέθοδος και στάση του Γαληνού

Ο ίδιος ο Γαληνός έχασε τα πάντα (στη μεγάλη φωτιά της Ρώμης) ωστόσο καμία από αυτές τις υλικές απώλειες δεν τον έκαναν να θρηνήσει. Στο “Περί αλυπίας” ο Γαληνός ασχολείται με το θέμα της υλικής στέρησης, γράφοντας μία επιστολή σε ένα φίλο του ο οποίος είχε παρατηρήσει ότι ο Γαληνός ήταν απρόσβλητος στο αίσθημα της αγωνίας και της στεναχώριας.

Η στάση του έχει επιρροές από το στωικισμό (πχ Επίκτητο), χωρίς όμως να υποστηρίζει την απόλυτη αταραξία.  Ο Γαληνός υποστηρίζει μια μετριασμένη εκδοχή της απάθειας, ενός είδους ελευθερία όχι από όλα τα πάθη, αλλά από τα βίαια και τα καταστροφικά.

Ο πατέρας και η μητέρα του Γαληνού

Οι επιρροές της παιδικής ηλικίας έχουν τεράστια σημασία στη διαμόρφωση ενός χαρακτήρα και τη στάση ενός ανθρώπου απέναντι στα δυσάρεστα (και όχι μόνο). Όπως περιγράφει ο ίδιος στο “Περί διαγνώσεως και θεραπείας των εν τη εκάστου ψυχή αμαρτημάτων”:

“Είχα την μεγάλη τύχη να έχω έναν πατέρα πάρα πολύ πράο, πάρα πολύ δίκαιο, ενάρετο και φιλάνθρωπο και μια μάνα νευρική που έφτανε στο σημείο να ωρύεται και να μαλώνει τον πατέρα… Συγκρίνοντας εγώ τις ωραίες πράξεις του πατέρα μου με τα πάθη της μάνας μου, μου βγήκε αυθόρμητα να ενστερνιστώ και να αγαπήσω τις πράξεις του πατέρα και να αποφύγω τις πράξεις της μάνας μου. Και έβλεπα την τεράστια διαφορά ανάμεσα στους γονείς μου, στο ότι ο πατέρας μου έδχινε να μη στενοχωριέται με τόιποτα, ενώ η μάνα μου στεναχωριόταν με το παραμικρό”.

Ο πατέρας του λοιπόν τόσο με τη διδασκαλία αλλά και τις πράξεις του, δίδαξε στον Γαληνό την αποφυγή της λύπης.

Ο Γαληνός, η τύχη και τα φάρμακα

Όπως είχε βιώσει και ο ίδιος ο Γαληνός, η τύχη άλλοτε είναι ευνοϊκή και άλλοτε φέρνει απρόβλεπτα χτυπήματα στους ανθρώπους (όπως για παράδειγμα, το θάνατο του πατέρα του όταν ήταν ο ίδιος σε ηλικία 20 ετών), και αυτό δείχνει την ανάγκη για τη φιλοσοφική διδασκαλία ως προληπτικό μέσο αντιμετώπισής της. Από την άλλη μεριά, σχετικά με τα φάρμακα ευνοήθηκε, καθώς όπως περιγράφει ο ίδιος, απέκτησε τις “καλύτερες συνταγές” για φάρμακα χάρη σε μια διπλή τύχη! Αφενός ένας συμφοιτητής του (ο Τεύθρας) του κληροδότησε καίμενα του γιατρού Ευμένη, αφετέρου ένας άλλος κληρονόμος πλούσιου ρωμαίου, του έδωσε αυθόρμητα συνταγές που είχε μαζέψει συστηματικά. Έτσι λοιπόν ήρθαν στην κατοχή του, εκπληκτικές συνταγές φαρμάκων, τις οποίες αντάλλαζε με άλλες συνταγές και σκευάσματα.

Οι φιλοσοφικές συμβουλές του Γαληνού

• Δεν θα πρέπει να διατηρούμε πολλές επιθυμίες που δύσκολα μπορούν να ικανοποιηθούν και θα πρέπει να είμαστε ευχαριστημένοι με τα βασικά για τη ζωή (θυμίζει τη διδασκαλία του Βούδα). Ο Γαληνός οριοθετούσε τα αγαθά, να είναι τόσο ώστε να μην πεινάμε, να μην κρυώνουμε, να μην διψάμε. Οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν με μέτρο τα πράγματα, έχουν περιορισμένες πιθανότητές να προβληθούν από λύπη, αν όμως κανείς έχει ακόρεστες επιθυμίες θα ζει μια δυστυχισμένη ζωή ταλαιπωρούμενος από επίπονη θλίψη. Χρειάζεται λοιπόν εγκράτεια, να εξετάζει κανείς πόσα υλικά αγαθά είναι στον ίδιο αρκετά, και όχι διαρκώς τι έχουν οι άλλοι. Γιατί διαφορετικά θα είναι κανείς πάντα “φτωχός”, αφού η επιθυμία του δεν θα ικανοποιείται.
• Η πρόβλεψη και η αναμονή αρνητικών εμπειριών μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη πιθανότητα να τις υπομείνει κανείς όταν αυτές παρουσιαστούν (δηλαδή μια πρακτική διαλογισμού που επικεντρώνεται στην φανταστική οπτικοποίησή δυσάρεστων γεγονότων). Για αυτό συμβούλευε να “ασκούμε τις φαντασίες της ψυχής”.

Η στάση αυτή προσομοιάζει σε αυτό που αποκαλούμε στάση ευγνωμοσύνης στην σύγχρονη ψυχολογία, που οδηγεί στην ψυχική ανθεκτικότητα.