Ωνιομανία

Ωνιομανία

Η ωνιομανία, η παθολογική καταναλωτική μανία, είναι ένας από τους πιο νέους ʺεθισμούςʺ  στην ψυχολογία, ωστόσο δεν αποτελεί μια καινούργια διαταραχή. Στην πραγματικότητα, ο εθισμός στις αγορές περιγράφηκε το 1915 από τον ψυχίατρο Εμίλ Κρέπελιν, που τον ονόμασε ωνιομανία, που σημαίνει ʺη μανία να αγοράζει κάποιος κάτι που είναι σε έκπτωσηʺ.

Η καταναλωτική μανία είναι μια διαταραχή στην οποία ένα άτομο κάνει αγορές (ανεξάρτητα με το αν χρειάζεται πραγματικά αυτό που αγοράζει) με καταναγκαστικό τρόπο, π.χ. για να περιορίσει το έντονο συναίσθημα ανησυχίας και έντασης. Η διαταραχή φτάνει στο αποκορύφωμά της όταν η νοσηρή παρόρμηση για ψώνια γίνεται ανεξέλεγκτη, ακόμη και όταν υπάρχουν αρνητικές συνέπειες για τα οικονομικά και τις διαπροσωπικές σχέσεις.

Πότε εμφανίζεται η καταναλωτική μανία;

Η καταναλωτική μανία επηρεάζει το 1-6% του πληθυσμού και ειδικά τις γυναίκες 35-40 ετών, που ανήκουν στη μέση κοινωνική τάξη. Η ηλικία έναρξης είναι γύρω στα 17 έτη, αν και εμφανίζεται ως πλήρης διαταραχή περίπου δέκα χρόνια αργότερα.

Στην πραγματικότητα, οι ηλικίες 23-31 ετών διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο, ακόμη και αν η διαταραχή εμφανίζεται στην εφηβεία, η επίγνωση της έρχεται πολύ αργότερα. Η πορεία είναι χρόνια, χωρίς περιόδους ύφεσης, αν και μερικοί άνθρωποι αναφέρουν ότι μπορεί να μην εμφανίζουν μανία για αγορές για μήνες ή ακόμη και χρόνια. Στην περίπτωση της ωνιομανίας, τα συμπτώματα επιμένουν, αν και μπορεί να διαφέρουν σε ένταση.

Στη σοβαρή μορφή της διαταραχής, ο μέσος όρος είναι 17 καταναλωτικά επεισόδια το μήνα που διαρκούν περίπου 7 ώρες το καθένα. Αυτό μεταφράζεται σε πολλές ώρες, πράγμα που σημαίνει ότι ένα άτομο σπαταλά πολύ χρόνο για να κάνει αγορές, συχνά από το διαδίκτυο.

Συμπτώματα ωνιομανίας

Ανάμεσα στα συμπτώματα περιλαμβάνονται τα εξής:

• Το άτομο αντιλαμβάνεται τα ψώνια ως κάτι στο οποίο δεν μπορεί να αντισταθεί, είναι ακαταμάχητα.
• Οι αγορές απαιτούν περισσότερα χρήματα ή περιλαμβάνουν άχρηστα αντικείμενα.
• Η ενασχόληση ή η παρόρμηση προκαλεί άγχος με αποτέλεσμα την σπατάλη χρόνου, η οποία παρεμβαίνει σημαντικά στις κοινωνικές σχέσεις, στη δουλειά ή στα οικονομικά.
• Τα καταναλωτικά επεισόδια δεν συμβαίνουν αποκλειστικά σε περιόδους μανίας ή υπομανίας.

Αιτίες ωνιομανίας

Η καταναλωτική μανία οφείλεται σε πολύπλοκες αιτίες που είναι δύσκολο κάποιος να τις διακρίνει, αλλά σύμφωνα με τα στοιχεία μια δυσλειτουργία στην παραγωγή της σεροτονίνης και της ντοπαμίνης υπονομεύει τη συμπεριφορά.

Η ντοπαμίνη είναι ένας νευροδιαβιβαστής που απελευθερώνεται από τον εγκέφαλο κάθε φορά που νιώθει επιβράβευση ή ευχαρίστηση. Επειδή οδηγεί σε μια αίσθηση ευεξίας, ενεργοποιεί το σύστημα επιβράβευσης στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να επαναλαμβάνουν αυτή τη συμπεριφορά και να ενεργοποιούν το μηχανισμό του εθισμού.

Η αλλαγή στην παραγωγή της σεροτονίνης, από την άλλη πλευρά, φαίνεται να είναι υπεύθυνη για την έλλειψη ελέγχου σχετικά με την παρορμητικότητα, πράγμα που οδηγεί το άτομο στο να ικανοποιήσει άμεσα την ανάγκη να αγοράσει κάτι.

Ψυχολογικές αιτίες της ωνιομανίας

Η καταναλωτική μανία μπορεί να έχει ψυχολογικές αιτίες και να είναι συνέπεια κάποιας άλλης διαταραχής, όπως:

• Οι διαταραχές άγχους
• Η χαμηλή αυτοεκτίμηση
• Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή
• Οι διαταραχές της διάθεσης
• Οι εθισμοί
• Η δυσκολία αποδοχής του εαυτού
• Οι διατροφικές διαταραχές

Φαίνεται επίσης, να υπάρχει μια σύνδεση ανάμεσα στην κατάθλιψη και στην ωνιομανία, ως ένας τρόπος ανακούφισης των επώδυνων συναισθημάτων.

Η ικανοποίηση μετά από τις αγορές ενισχύει την συγκεκριμένη συμπεριφορά κάθε φορά που το άτομο νιώθει ένα δυσάρεστο συναίσθημα. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι η ανακούφιση και η χαρά των αγορών διαρκεί πολύ λίγο και αμέσως ακολουθούν τα συναισθήματα των ενοχών και της απογοήτευσης.

Τι κρύβεται πίσω από την ωνιομανία;

Όταν τα ψώνια αντιπροσωπεύουν μια καταναγκαστική συμπεριφορά, που ακολουθεί μετά από μία εμμονή, τότε μιλάμε για ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τα ψώνια και οι αγορές γίνονται πραγματικά καταναλωτική μανία αν αποτελούν μια επαναλαμβανόμενη πράξη με σκοπό τη μείωση του άγχους και της δυσφορίας εξαιτίας της εμμονής. Για παράδειγμα, μια επαναλαμβανόμενη και διεισδυτική σκέψη  που το άτομο αντιλαμβάνεται ως υπερβολική και ακατάλληλη, αλλά από την οποία δεν μπορεί να δραπετεύσει.

Εκτός από τα χαρακτηριστικά του καταναγκασμού, υπάρχει ψυχολογική και συμπεριφορική δυσφορία την ίδια στιγμή:

• Η διαταραχή ελέγχου της παρόρμησης, στην οποία ένα άτομο είναι αδύναμο να ελέγξει μια συγκεκριμένη συμπεριφορά. Ένα παράδειγμα, είναι όταν κάποιος αγοράζει συνέχεια φαγητό, με στόχο της ανακούφιση μιας αδιαθεσίας, χάνει τον σκοπό του και έτσι γίνεται ένας δυσλειτουργικός τρόπος καταστολής της εσωτερικής δυσφορίας.
• Η συμπεριφορική εξάρτηση, η οποία έχει τα χαρακτηριστικά των εθισμών, όπως η αντοχή, η λαχταρά, ο καταναγκασμός και η αποχή.

Αντιμετώπιση της ωνιομανίας

Υπάρχουν πολλές στρατηγικές ώστε να μάθετε να διαχειρίζεστε την καταναλωτική μανία. Αυτά που μπορείτε να κάνετε είναι τα εξής:

1. Να καταγράφετε σε ένα ημερολόγιο τα έξοδα που κάνετε.
2. Να φτιάχνετε μια λίστα για τα ψώνια και να αγοράζετε μόνο όσα γράφετε.
3. Να πληρώνετε μόνο με μετρητά.
4. Όταν εμφανίζεται η νοσηρή παρόρμηση για αγορές, κάντε άλλες δραστηριότητες, ένα σπορ ή βγείτε για περπάτημα.
5. Αντισταθείτε στις αγορές για μια ώρα, προσπαθήστε να σπάσετε τον κύκλο αρνητικών συναισθημάτων-αγορών-ικανοποίησης.

Ωνιομανία και διαδίκτυο

Το διαδίκτυο έχει οδηγήσει στην έξαρση του φαινομένου της ωνιομανίας, επειδή κάθε άτομο που έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο μπορεί να αγοράσει ότι θέλει, από καταστήματα σε όλο τον κόσμο με ένα μόνο κλικ. Ο εθισμός στο διαδίκτυο είναι ένα ήδη πολύ σοβαρό πρόβλημα που μπορεί να ενισχύει την ωνιομανία.

Ειδικά την περίοδο της πανδημίας, που όλοι περνούσαμε πολύ χρόνο στο σπίτι, ανάμεσα στις δουλειές του σπιτιού, το διάβασμα και τις ελάχιστες κοινωνικές επαφές, ψωνίζαμε από το διαδίκτυο.

Σημάδια καταναλωτικής μανίας μέσω διαδικτύου

Τα σημάδια που δείχνουν ότι ένα άτομο έχει καταναλωτική μανία μέσω διαδικτύου περιλαμβάνουν:

• Δεν μπορεί να σταματήσει να ψωνίζει
• Σκέφτεται συνέχεια τις αγορές στο διαδίκτυο
• Ελέγχει τα sites ή τις εφαρμογές αρκετές φορές της ημέρα
• Έχει την τάση να μην κάνει επιστροφές αλλά να κρατά ότι αγοράζει
• Νιώθει ενοχές για τις αγορές που κάνει
• Δεν αντέχει τη βαρεμάρα
• Έχει κρίσεις άγχους αν δεν κάνει μια παραγγελία
• Δεν έχει ενδιαφέρον για άλλες δραστηριότητες

Πώς μπορεί να ξεπεράσει κάποιος την καταναλωτική μανία μέσω του διαδικτύου;

Ο εθισμός στις online αγορές μπορεί να αντιμετωπιστεί με τους εξής τρόπους:

• Κάθε μήνα φτιάξτε ένα προϋπολογισμό με όσα μπορείτε να ξοδέψετε
• Καθυστερήσετε όσο μπορείτε να κάνετε παραγγελίες
• Διαγράψτε τα δεδομένα που έχετε καταχωρήσει σε sites
• Προσπαθήστε να μένετε απασχολημένοι με άλλα πράγματα και να βγαίνετε από το σπίτι

Ωνιομανία και ψυχοθεραπεία

Η ψυχοθεραπεία θα σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε την ωνιομανία αλλά είναι ανάγκη να κάνετε κάποια βήματα:

• Να αναγνωρίσετε την καταναγκαστική συμπεριφορά
• Να αναλύσετε τα υπέρ και τα κατά της αλλαγής συμπεριφοράς
• Να διαχειρίζεστε καλύτερα τα χρήματα σας
• Να αναλύσετε τη συμπεριφορά σας, και να αναγνωρίσετε τα μοτίβα σκέψης και την συναισθηματική σας κατάσταση όταν κάνετε αγορές
• Να αλλάξετε τις περιοριστικές σας πεποιθήσεις
• Να μάθετε νέες στρατηγικές διαχείρισης