Ψυχολογικό τραύμα: αιτίες, συμπτώματα, επιδράσεις και θεραπεία

Τι είναι το Ψυχολογικό τραύμα;

Το ψυχολογικό τραύμα είναι πολλά περισσότερα από τον απλό ορισμό του μετατραυματικού στρες (PTSD) και έχει πολλές εκφάνσεις. Η αναγνώριση ενός ψυχολογικού τραύματος έχει αλλάξει ραγδαία τα τελευταία χρόνια. Αρχικά, η επιστημονική κοινότητα μιλούσε για "ψυχικό τραύμα" μόνο σε στρατιώτες που γυρνούσαν από ένα πόλεμο. Πλέον όμως η έννοια του ψυχικού τραύματος έχει διευρυνθεί ακόμη περισσότερο.

Πρόσφατες μελέτες ανακάλυψαν ότι το συναισθηματικό (ή ψυχολογικό) τραύμα μπορεί να είναι αποτέλεσμα διαφόρων γεγονότων, μικρότερων ή μεγαλύτερων, όπως ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα, ο χωρισμός από μια σημαντική σχέση, μια εξευτελιστική εμπειρία, μια απειλητική για τη ζωή εμπειρία ή νόσος ή κάποια αναπηρία και άλλες επώδυνες καταστάσεις. Ο όρος έχει πλέον διερυνθεί περισσότερο και ο όρος συναισθηματικό ή ψυχολογικό τραύμα άρχισε να περιλαμβάνει την σωματική και σεξουαλική κακοποίηση των γυναικών και των παιδιών.

Τα τραυματικά γεγονότα μπορεί να προκαλέσουν σοβαρό συναισθηματικό βάρος, ακόμη και αν δεν περιλαμβάνουν σωματική βλάβη.

Ένα ψυχολογικό τραύμα περιέχει τρία κοινά στοιχεία:

• Είναι απρόσμενο
• Το άτομο ήταν απροετοίμαστο και
• Δεν υπήρχε κάτι που το άτομο θα μπορούσε να κάνει για να μην συμβεί.

Δεν είναι το γεγονός από μόνο του αυτό που καθορίζει αν κάτι θα είναι τραυματικό για κάποιον, αλλά η εμπειρία και η ερμηνεία του ατόμου για το γεγονός. Και δεν είναι προβλέψιμο πως ένα άτομο θα αντιδράσει σε ένα συγκεκριμένο γεγονός. Για παράδειγμα, κάποιος που προσπαθεί να ελέγχει τα συναισθήματά του και όλα όσα συμβαίνουν γύρω του, θα ήταν έκπληξη – ακόμη και ντροπή- να πάθει ένα ατύχημα ή να χάσει την δουλειά του.

Τι μπορεί να προκαλέσει ψυχολογικό τραύμα;

Ο εγκέφαλος μας αποτελείται από τρία κυρίως μέρη:

• Τον φλοιό (την εξωτερική επιφάνεια, όπου εντοπίζονται οι δεξιότητες της σκέψης, και περιλαμβάνει τον μετωπιαίο λοβό, το πιο πρόσφατα εξελιγμένο τμήμα του εγκεφάλου)
• Το μεταιχμιακό σύστημα (το κέντρο του εγκεφάλου, από όπου ρυθμίζονται τα συναισθήματα)
• Το στέλεχος του εγκεφάλου (που ελέγχει τις βασικές λειτουργίες για την επιβίωση)

Η ανάπτυξη της τεχνολογίας στην απεικόνιση του εγκεφάλου έδωσε τη δυνατότητα στους επιστήμονες να παρατηρήσουν τον εγκέφαλο όταν λειτουργεί, χωρίς να περιμένουν την αυτοψία. Αυτές οι απεικονίσεις δείχνουν ότι ένα τραύμα πραγματικά αλλάζει τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου, στο σημείο που τμήματα του εγκεφάλου συγκλίνουν και επικοινωνούν. Ένα σημαντικό εύρημα είναι ότι ο εγκέφαλος των ανθρώπων με αναπτυξιακά προβλήματα, προβλήματα μάθησης και κοινωνικά προβλήματα που σχετίζονται με την συναισθηματική νοημοσύνη, έχει παρόμοια δομή και λειτουργικές ανωμαλίες όπως στο μετατραυματικό στρες PTSD.

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ στρες και συναισθηματικού ή ψυχικού τραύματος;

Θα μπορούσε κάποιος να πει πως το τραύμα είναι στρες εκτός ελέγχου. Το στρες απορυθμίζει το νευρικό μας σύστημα –αλλά μόνο για ένα σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα. Μέσα σε μερικές μέρες ή εβδομάδες, το νευρικό σύστημα ηρεμεί και επανέρχεται στην αρχική του κατάσταση. Όμως αυτή η επιστροφή στην φυσιολογική κατάσταση δεν είναι ο κανόνας όταν κάποιος τραυματίζεται ψυχικά. Η διαφορά ανάμεσα στο στρες και το ψυχολογικό τραύμα διακρίνεται αν κάποιος δει τα αποτελέσματα -πόσο έχει επηρεάσει αυτό το γεγονός τη ζωή του, τις σχέσεις του και τη λειτουργικότητά του. Το τραυματικό στρες μπορεί να ξεχωρίσει από το τυπικό στρες από τα εξής:

• Πόσο γρήγορα μας αναστατώνει
• Πόσο συχνή είναι η αναστάτωση
• Πόσο τρομακτική είναι η πηγή της αναστάτωσης
• Πόσο διαρκεί η αναστάτωση
• Πόσος χρόνος χρειάζεται για να ηρεμήσει κάποιος

Αν μπορέσουμε να μιλήσουμε για το στρες σε ανθρώπους που νοιάζονται για εμάς και ανταποκριθούν επαρκώς, και αν επανέλθει η ισορροπία μετά από ένα δύσκολο γεγονός, βρισκόμαστε στα όρια του στρες. Αν όμως παραλύουμε λόγω έντονων συναισθημάτων, βιώνουμε ένα συναισθηματικό τραύμα-ακόμη και αν δεν είναι συνειδητό το στρες που βιώνουμε.

Όπως συμβαίνει και με τις σωματικές νόσους, ο χρόνος ανάρρωσης από ένα ψυχικό τραύμα εξαρτάται από το κάθε άτομο. Ωστόσο ακόμα και λίγες συνεδρίες EMDR μπορούν να είναι εξαιρετικά βοηθητικές.

Τι προκαλεί ένα ψυχολογικό τραύμα;

Το ψυχολογικό τραύμα μπορεί να προέλθει από γεγονότα που αναγνωρίζουμε ως τραυματικά και περιλαμβάνουν:

• Φυσικές καταστροφές (σεισμοί, φωτιές, πλημμύρες, τυφώνες κλπ)
• Σωματική κακοποίηση, συμπεριλαμβανομένου του βιασμού, κακοποίηση, σεξουαλική παρενόχληση, ενδοοικογενειακή βία
• Σοβαρή σωματική βλάβη, απειλή της σωματικής ακεραιότητας
• Σοβαρά ατυχήματα, όπως ένα τροχαίο
• Μάρτυρες ενός τρομακτικού τραυματισμού, επίθεσης και θανάτων

Άλλες πιθανές πηγές ψυχολογικού τραύματος συχνά περιλαμβάνουν:

• Πτώσεις ή τραυματισμοί
• Χειρουργεία, επείγοντα περιστατικά (ειδικά αν συμβούν μέχρι την ηλικία των 3 ετών)
• Σοβαρά νοσήματα, καρκίνος
• Τραύμα κατά τη γέννα (περιγεννητικό τραύμα)
• Περιστατικά βίας ή ξαφνικού θανάτου σε κάποιο κοντινό πρόσωπο

Επιπλέον, τραυματικό στρες στην παιδική ηλικία που επηρεάζει αναπτυξιακά τον εγκέφαλο προκαλείται από ανεπαρκείς φροντίδα και κακή σχέση με τους γονείς-φροντιστή. Οι πηγές αυτού του αναπτυξιακού τραύματος περιλαμβάνουν:

• αποχωρισμό πολύ νωρίς στη ζωή από το άτομο που φροντίζει το παιδί
• χρόνια έλλειψη συντονισμού του φροντιστή στα μηνύματα προσκόλλησης του παιδιού ή σωματικά ή ψυχικά νοσήματα, κατάθλιψη ή πένθος.

Ορισμένα τραύματα (θάνατος γονιού, σεξουαλική κακοποίηση) κάνουν πολύ πιο ευάλωτο το άτομο σε μελλοντικά τραυματικά γεγονότα και στην εμφάνιση ψυχικών διαταραχών.

Γιατί ένα γεγονός να προκαλέσει συναισθηματικό τραύμα σε ένα άτομο και όχι σε κάποιο άλλο;

Δεν υπάρχει ξεκάθαρη απάντηση σε αυτή την ερώτηση, αλλά είναι πιθανό ότι ένας ή περισσότεροι παράγοντες συμβάλλουν σε αυτό, όπως:

• Η σοβαρότητα του γεγονότος
• Το ιστορικό του ατόμου (ακόμα και αν δεν υπάρχει συνειδητή ανάμνηση)
• Τη σημασία του γεγονότος για το άτομο (που μπορεί να μην είναι άμεσα εμφανής)
• Οι δεξιότητες, οι πεποιθήσεις και οι αξίες του ατόμου (κάποιες από τις οποίες ίσως να μην τις αναγνωρίζει)
• Οι αντιδράσεις και η υποστήριξη από την οικογένεια, τους φίλους και τους ψυχοθεραπευτές.

Ο οποιοσδήποτε μπορεί να υποστεί ένα ψυχικό τραύμα. Ακόμα και οι ψυχοθεραπευτές που ασχολούνται με τα τραύματα, ή άλλοι άνθρωποι που βρίσκονται κοντά σε ένα άτομο με ψυχικό τραύμα, μπορεί να εμφανίσουν συμπτώματα “αντιπροσωπευτικά” ή “δευτερεύοντα” ενός τραύματος. Τα συμπτώματα δεν είναι σημάδι αδυναμίας. Τα συμπτώματα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη και να ακολουθούνται τα βήματα για την σωστή επούλωση.

Ποια είναι τα συμπτώματα ενός ψυχικού τραύματος;

Υπάρχουν συμπτώματα που παρατηρούνται μετά από ένα τραυματικό γεγονός. Μερικές φορές βέβαια εμφανίζονται καθυστερημένα, για μήνες ή ακόμη και χρόνια μετά το γεγονός. Πολύ συχνά οι άνθρωποι δεν σχετίζουν τα συμπτώματα με το τραυματικό γεγονός. Τα ακόλουθα είναι συμπτώματα ενός άλυτου ψυχικού τραύματος:

Ψυχοσωματικά συμπτώματα

• Αλλαγές στην όρεξη (λιγότερο ή περισσότερο φαγητό από το συνηθισμένο)
• Διαταραχές στον ύπνο (λιγότερο ή περισσότερο από το συνηθισμένο)
• Σεξουαλική δυσλειτουργία
• Χαμηλή ενέργεια
• Χρόνιος πόνος, χωρίς παθολογικά ευρήματα

Συναισθηματικά συμπτώματα

• Κατάθλιψη, κλάμα, απόγνωση και απελπισία
• Άγχος
• Κρίσεις πανικού
• Φοβίες
• Εμμονικές και καταναγκαστικές συμπεριφορές
• Απώλεια ελέγχου
• Ευερεθιστότητα, θυμός και μνησικακία
• Συναισθηματικό μούδιασμα
• Απόσυρση από τη φυσιολογική ρουτίνα και τις σχέσεις

Γνωσιακά συμπτώματα

• Κενά μνήμης, ειδικά για το τραύμα
• Δυσκολία στη λήψη αποφάσεων
• Έλλειψη συγκέντρωσης
• Διάσπαση προσοχής
• Συμπτώματα ADHD

Τα ακόλουθα συμπτώματα ενός συναισθηματικού τραύματος συνδέονται συχνά με ένα σοβαρό και αναπάντεχο γεγονός, όπως μια φυσική καταστροφή, ένας πόλεμος, ένας βιασμός, μια επίθεση, ένα έγκλημα, ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα ή η συντριβή ενός αεροπλάνου ή η παιδική κακοποίηση. Τα υπερβολικά συμπτώματα μπορεί επίσης να συμβαίνουν στο πλαίσιο μιας καθυστερημένης αντίδρασης στο τραυματικό γεγονός.

Αναβίωση του τραύματος

• Επαναλαμβανόμενες σκέψεις, μυρικασμός
• Αναδρομές στο παρελθόν ή εφιάλτες
• Ξαφνικά έντονα συναισθήματα ή εικόνες που σχετίζονται με το τραύμα

Συναισθηματικό μούδιασμα και αποφυγή

• Αμνησία
• Αποφυγή καταστάσεων που θυμίζουν το γεγονός
• Αποπροσωποποίηση
• Κατάθλιψη
• Ενοχές
• Θλίψη
• Αλλοιωμένη αίσθηση του χρόνου
• Υπερ-επαγρύπνηση, νευρικότητα, μια ακραία αίσθηση του να είσαι «σε επιφυλακή»
• Υπερβολικές αντιδράσεις και εξάρσεις θυμού
• Γενικευμένο άγχος
• Αϋπνία
• Φόβος θανάτου, εμμονικές σκέψεις σχετικά με το θάνατο

Ποιες είναι οι πιθανές συνέπειες ενός ψυχικού τραύματος;

Ακόμη και αν ένα ψυχικό τραύμα δεν έχει αναγνωριστεί μπορεί να δημιουργήσει δυσκολίες στην ζωή ενός ατόμου. Ένας τρόπος αναγνώρισης ενός ψυχικού τραύματος είναι να σκεφτούμε τα πρώτα χρόνια της ζωής πριν ξεκινήσουμε να μιλάμε, στα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίζουν τα παιδιά. Αυτό μπορεί να δικαιολογεί μια δυσλειτουργία στη δομή του εγκεφάλου.

Συχνές επιδράσεις ενός ψυχικού τραύματος στην συμπεριφορά:

• Κατάχρηση εξαρτησιογόνωνουσιών (κάπνισμα, κάνναβη, κα)
• Ιδεοψυχαναγκαστική συμπεριφορά
• Αυτοκαταστροφικές και παρορμητικές συμπεριφορές
• Μη ελεγχόμενες αντιδραστικές και παρορμητικές σκέψεις
• Αδυναμία να διατηρήσει κανείς υγιείς συνήθειες και τρόπο ζωής
• Αποσυνδετικές διαταραχές
• Αισθήματα αναποτελεσματικότητας, ντροπής, απόγνωσης και απελπισίας
• Αίσθηση μόνιμης βλάβης και καταστροφής
• Μεταστροφή σε αξίες και πεποιθήσεις που παλιότερα ήταν σημαντικές για το άτομο

Συχνές επιδράσεις ενός ψυχικού τραύματος στις διαπροσωπικές σχέσεις:

• Ανικανότητα διατήρησης υγιών σχέσεων ή φίλων και συντρόφων
• Σεξουαλικά προβλήματα
• Επιθετικότητα
• Διαφωνίες με μέλη της οικογένειας, εργοδότες και συνεργάτες
• Κοινωνική απόσυρση
• Αίσθηση συνεχούς απειλής

Τι συμβαίνει όταν τα συμπτώματα δεν υποχωρούν, ή εμφανίζονται μεταχρονολογημένα;

Με την πάροδο του χρόνου, ακόμη και χωρίς την βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή, τα συμπτώματα ενός ψυχικού τραύματος γενικά υποχωρούν και η φυσιολογική λειτουργία επανέρχεται σταδιακά. Ωστόσο, ακόμη και μετά από πολύ καιρό, μερικές φορές τα συμπτώματα δεν φεύγουν. Ή μπορεί να φαίνεται ότι υποχώρησαν, αλλά να βγαίνουν ξανά στην επιφάνεια μετά από ένα απλούστερο αγχωτικό γεγονός. Όταν η καθημερινότητα ενός ατόμου ή οι επιλογές του επηρεάζονται, η διαταραχή μετατραυματικού στρες μπορεί να είναι πρόβλημα, και να απαιτείται η βοήθεια ενός ψυχοθεραπευτή.

Πώς θεραπεύεται ένα ψυχικό τραύμα;

Η κλασική προσέγγιση της θεραπείας του ψυχικού τραύματος περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία, που αλλάζει τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, και απευαισθητοποίηση για την μείωση του τραυματικού στρες. Οι σύγχρονες ανακαλύψεις στην θεραπεία του τραύματος, περιλαμβάνουν μορφές ψυχοθεραπείας όπως το EMDR, αλλά και σωματικές θεραπείες. Αυτές οι θεραπείες επικεντρώνονται στην ψυχολογία και στη λειτουργία του νευρικού συστήματος.

Θεραπεία μέσω EMDR

Το EMDR εφαρμόζεται από ειδικούς θεραπευτές που έχουν ειδική εκπαίδευση σε αυτή τη μέθοδο. Το EMDR είναι μια ταχεία και αποτελεσματική θεραπευτική μέθοδος. Συνδυάζει ένα εύρος θεραπευτικών προσεγγίσεων με την κίνηση των ματιών ή άλλης μορφής ρυθμικής διέγερσης, όπως το χτύπημα στα χέρια ή οι ήχοι, και βοηθά τον εγκέφαλο να ανατρέξει και να επεξεργαστεί τραυματικά γεγονότα.

Μπορείτε να κάνετε το EMDR τεστ για μια πρώτη εκτίμηση αν μπορεί να σας βοηθήσει να αντιμετωπίσετε το ψυχικό τραύμα που σας βαραίνει.