Τι είναι ADHD - ΔΕΠΥ ενηλίκων
Το ADHD ή ΔΕΠΥ στα ελληνικά (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας) είναι μια συχνή διαταραχή η οποία μπορεί να επηρεάζει την συγκέντρωση, τον έλεγχο των παρορμήσεων και τις συναισθηματικές αντιδράσεις. Συχνά η διάγνωση τίθεται στην παιδική ηλικία, ωστόσο δεν είναι λίγες οι φορές που η διάγνωση μπορεί να τεθεί αργότερα, στην εφηβεία ή ακόμα και στην ενήλικη ζωή. Αντίθετα με την άποψη που επικρατεί στο κοινό, η ΔΕΠΥ ενηλίκων (Attention Deficit Hyperactivity Disorder, ADHD) αλλά και των παιδιών δεν αφορά πάντα την υπερκινητικότητα όπως εξηγούμε παρακάτω. Έπιπρόσθετα, δεν ανήκει στις διαταραχές του αυτισμού (διαταραχές αυτιστικού φάσματος) παρόλο που υπάρχουν κοινά στοιχεία, κάνοντας την διαφοροδιάγνωση δύσκολη κάποιες φορές.
Στο ιατρείο μας έρχονται πολλοί ενήλικες με το ερώτημα αν πάσχουν από ΔΕΠΥ ή όχι, καθώς μεταφράζουν την όποια διάσπαση προσοχής που έχουν και την ανησυχία τους, ως διάγνωση ΔΕΠΥ. Τις περισσότερες φορές όμως, δεν πρόκειται για ΔΕΠΥ αλλά για διαταραχές άγχους ή κατάθλιψη με έντονα στοιχεία άγχους (αγχώδης κατάθλιψη).
Για μια πρώτη εκτίμηση αν εμφανίζετε συμπτώματα, μπορείτε να κάνετε το online ΤΕΣΤ για ΔΕΠΥ ενηλίκων.
Ψυχίατρος για ΔΕΠΥ ενηλίκων
Η διάγνωση της ΔΕΠΥ ενηλίκων απαιτεί ειδική εκπαίδευση και κλινική εμπειρία. Για αυτό πολλές περιπτώσεις ασθενών παραμένουν αδιάγνωστες ή και αντίστροφα, άνθρωποι απλά με αγχώδη διαταραχή φορτώνονται λανθασμένα μια διάγνωση "ΔΕΠΥ".
Αυτό συμβαίνει γιατί ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΛΟΙ οι ψυχίατροι ή ψυχολόγοι καταρτισμένοι για τη διάγνωση της ΔΕΠΥ, για αυτό είναι προτιμότερο να απευθύνεται κανείς σε δημόσιες δομές (παρόλο τις αναμονές στα ραντεβού), όπου υπάρχει η ανάλογη κλινική εμπειρία για μια έγκυρη διάγνωση, μέσω μιας διαδικασίας που περιλαμβάνει ερωτηματολόγια, τεστ, προσεκτική διερεύνηση του ιστορικού και εξέταση.
Υπάρχουν τρείς τύποι ΔΕΠΥ
Οι πυλώνες στους οποίους βασίζεται η διάγνωση της ΔΕΠΥ για τους ενήλικες αλλά και τα παιδιά, είναι τα στοιχεία της διάσπασης προσοχής, η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα. Όμως αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να συνυπάρχουν σε διαφορετικούς βαθμούς, οδηγώντας σε διαφορετικές μορφές (διαφορετικοί φαινότυποι). Σε κάποιους λοιπόν μπορεί να υπάρχει ένας ισόποσος συνδυασμός αυτών των χαρακτηριστικών, ενώ σε άλλους να κυριαρχεί ένας συγκεκριμένος τομέας. Το αποτέλεσμα είναι ουσιαστικά να εμφανίζονται τρείς τύποι: (α) ο απρόσεκτος τύπος, (β) ο υπερκινητικός-παρορμητικός τύπος, και (γ) ο μικτός τύπος.
Επίσης, με το πέρασμα της ηλικίας, μπορεί κάποιος να εμφανίζει διαφορετικά χαρακτηριστικά από ότι σε μικρότερη ηλικία. Επίσης, η κλινική εικόνα στις γυναίκες μπορεί να διαφέρει από αυτή των ανδρών.
Χαρακτηριστικά ΔΕΠΥ ενηλίκων
| ΠΡΟΣΟΧΗ | ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑ | ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ |
|---|---|---|
| Δυσκολεύεται να διατηρήσει την προσοχή | Χαμηλός έλεγχος των παρορμήσεων | Πολλές νευρικές κινήσεις |
| Διασπάται εύκολα | Δεν μπορεί να ελέγξει τις συναισθηματικές αντιδράσεις | Μιλά υπερβολικά |
| Δεν ακούει τους άλλους | Προβλήματα με την οδήγηση | Υποκειμενικό αίσθημα κινητικής ανησυχίας |
Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ συναντούν πολλά προβλήματα στη ζωή τους, όπως:
- Ιστορικό πολλαπλών αποτυχιών σε διάφορους τομείς (πχ αδυναμία ολοκλήρωσης σπουδών, εργασιών)
- Μεγάλη δυσκολία στην επικοινωνία με άλλους ανθρώπους, ανάπτυξη και διατήρηση στενών σχέσεων
- Διαχείριση χρόνου και χρημάτων, οργάνωση καθηκόντων
- Διατήρηση εργασίας (αλλάζουν πολύ συχνά εργασίες)
Το ADHD οδηγεί σε διαφορετικές προκλήσεις στην καθημερινότητα αναλόγως της μορφής του, όπως προβλήματα λειτουργικότητας και της παρορμητικότητας. Συχνά υπάρχει συννοσηρότητα, δηλαδή άγχος και κατάθλιψη.
Ωστόσο, εκτός από τις παραπάνω δυσκολίες, η ΔΕΠΥ μπορεί επίσης έχει ορισμένα πλεονεκτήματα, όπως αυξημένη δημιουργικότητα, αυθορμητισμό και υπερεστίαση σε τομείς που πραγματικά ενδιαφέρουν τους ενήλικες.
Διάγνωση ΔΕΠΥ στους ενήλικες
Για να μπορέσει να τεθεί η διάγνωση πρέπει να διερευνηθεί η έναρξης των συμπτωμάτων στην παιδική ηλικία και η εκτίμηση των συμπτωμάτων που αντιμετωπίζει ο ενήλικας, και οι επιπτώσεις τους στη ζωή του. Εξετάζονται διάφοροι τομείς, όπως ο προσωπικός τομέας (διαπροσωπικές σχέσεις, σπίτι, κα) η εργασία, σπουδές, κα. Γενικά πάντως, η απροσεξία είναι ένα χαρακτηριστικό που επιμένει σε όλες τις μορφές ΔΕΠΥ και σε όλες τις ηλικίες.
Πολλοί ενήλικες με ADHD δεν έχουν διαγνωστεί, καθώς η πάθηση μπορεί να είναι δύσκολο να εντοπιστεί, ειδικά σε εκείνους χωρίς την υπερκινητικότητα. Ενώ οι άνδρες είναι πιο πιθανό να διαγνωστούν στην παιδική ηλικία, οι γυναίκες τείνουν να διαγιγνώσκονται αργότερα στη ζωή τους, συχνά στα 30 ή στα 40 τους.
Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ συχνά εμφανίζουν συχνά χαμηλή αυτοπεποίθηση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, συναισθηματική αστάθεια και ευερεθιστότητα, πεσμένη διάθεση και συχνή απογοήτευση, εύκολη βαρεμάρα, με αποτέλεσμα αυτά τα συμπτώματα συχνά να συγχέονται με κατάθλιψη, δυσθυμία, κυκλοθυμία, καθώς και άλλες διαταραχές της διάθεσης και της προσωπικότητας.
Που οφείλεται η ΔΕΠΥ;
Τα στοιχεία δείχνουν ότι η διαταραχή συνδέεται με χαμηλά επίπεδα νορεπινεφρίνης, ενός νευροδιαβιβαστή στον εγκέφαλο. Η δράση της νορεπινεφρίνης συνδέεται με τη ντοπαμίνη. Το ADHD είναι μια πολύπλοκη νευρολογική πάθηση και η νορεπινεφρίνη και η ντοπαμίνη σίγουρα δεν είναι οι μόνοι νευροδιαβιβαστές που εμπλέκονται, αυτοί οι δύο νευροδιαβιβαστές παίζουν ουσιαστικό ρόλο στην προσοχή και τη σκέψη.
Θεραπεία ΔΕΠΥ στους ενήλικες
Η θεραπεία των ενηλίκων είναι πολυεπίπεδη. Περιλαμβάνει ψυχοεκπαίδευση (του ασθενούς και της οικογένειας), ψυχοθεραπεία (ατομική και οικογένειας) και φαρμακευτική αγωγή εκεί όπου είναι έντονα τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ και σοβαρές οι επιπτώσεις στη ζωή του ασθενούς.
Φάρμακα: τα φάρμακα δεν προσφέρουν μια οριστική θεραπεία για τη ΔΕΠΥ, αλλά βοηθούν στο να ελεγχθούν τα συμπτώματα, δηλαδή βοηθούν στη συγκέντρωση, στη μείωση της παρορμητικότητας, μια μεγαλύτερη ηρεμία και στην διευκόλυνση εκμάθησης και εφαρμογής νέων δεξιοτήτων. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται πρωτίστως είναι η μεθυλφαινυδάτη (Ritalin, Concerta), η ατομοξετίνη (Strattera), συνδυασμοί φαρμάκων (Adderall) και δευτερευόντως ορισμένα αντικαταθλιπτικά, όπως η βουπροπιόνη (Wellbutrin), η βενλαφαξίνη (Efexor) και νεότερα φάρμακα όπως το viloxazine (Qelbree). Βεβαίως αναπτύσσονται και άλλες νέες θεραπείες.
Διατροφή: ορισμένοι άνθρωποι μπορεί να παρατηρήσουν μια σχέση μεταξύ των τύπων τροφών και της επιδείνωσης των συμπτωμάτων. Εάν συμβαίνει αυτό, κρατήστε ένα ημερολόγιο για το τι τρώτε και πίνετε και τι συμπεριφορά ακολουθεί, ώστε να μπορέσετε να το συζητήσετε με τον γιατρό που σας παρακολουθεί.
Συμπληρώματα: ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι τα συμπληρώματα ωμέγα-6 και ωμέγα-3 λιπαρών οξέων μπορεί να είναι ωφέλιμα, αν και τα στοιχεία που το υποστηρίζουν είναι πολύ περιορισμένα.
Σωματική άσκηση: η άσκηση μπορεί να είναι πολύτιμη για τη διαχείριση των συμπτωμάτων ΔΕΠΥ σε ενήλικες. Η τακτική σωματική δραστηριότητα έχει βρεθεί ότι έχει θετικές επιπτώσεις στις νοητικές λειτουργίες, τη μνήμη, τη μάθηση, τη διάθεση και την εκτελεστική λειτουργία.
Στρατηγικές οργάνωσης: υπάρχουν πολλές στρατηγικές οργάνωσης, που μπορούν να βοηθήσουν τους ενήλικες με νευροδιαφορετικότητα να διαχειριστούν τις όποιες επιπτώσεις. Εφαρμόζοντας αυτές τις τεχνικές και βρίσκοντας αυτές που λειτουργούν καλύτερα για τον καθένα ξεχωριστά, οι ενήλικες με ADHD μπορούν να βελτιώσουν τις οργανωτικές τους δεξιότητες και να δημιουργήσουν μια πιο δομημένη ημέρα και περιβάλλον.
Ποιος κάνει τη διάγνωση ΔΕΠΥ;
Εναι σαφώς προτιμότερο να απευθύνεται κανείς σε δημόσιες δομές, όπως για παράδειγμα στα τοπικά Κέντρα Κοινοτικής Ψυχικής Υγιεινής ΚΨΥ ή στο Πανεπιστημιακό Αιγινήτειο Νοσοκομείο (σε τακτικό ραντεβού, όχι στα επείγοντα) για μια έγκυρη διάγνωση ΔΕΠΥ, όπου υπάρχει η ανάλογη κλινική εμπειρία και καταρτισμένοι ειδικοί, παρότι την αναμονή για ραντεβού. Δυστυχώς παρατηρείται πολύ συχνά περιπτώσεις ενηλίκων και παιδιών, ιδίως με μη-τυπικές μορφές ΔΕΠΥ, να διαφεύγουν της διάγνωσης ή αντίστροφα, άνθρωποι να φορτώνονται μια διάγνωση ΔΕΠΥ χωρίς λόγο.
Για μια πρώτη εκτίμηση αν εμφανίζετε συμπτώματα ΔΕΠΥ, μπορείτε να κάνετε:
- το online τεστ για ΔΕΠΥ ενηλίκων
- το τεστ για Διάσπαση προσοχής (ενήλικες)
- για τα παιδιά, οι γονείς μπορούν να συμπληρώσουν το τεστ ΔΕΠΥ παιδιών.