Υπερπληροφόρηση

Υπερπληροφόρηση

Ζούμε σε μια εποχή που έχουμε πρόσβαση σε ένα τεράστιο όγκο πληροφοριών. Τα νέα και οι ειδήσεις από όλο τον κόσμο είναι διαθέσιμα συνεχώς, χάρη στα τηλέφωνα, τα social media και το διαδίκτυο. Αν και αυτή η αφθονία έχει κάποια οφέλη, δημιουργεί επίσης και σοβαρές προκλήσεις. Δύο από τα πιο σοβαρά θέματα είναι η παραπληροφόρηση και η υπερπληροφόρηση. Αυτά τα φαινόμενα έχουν σημαντική ψυχολογική επίδραση στους ανθρώπους και στις κοινωνίες. Διαμορφώνουν όσα πιστεύουμε, τα συναισθήματα μας και ακόμη και τη συμπεριφορά μας.

Η υπερπληροφόρηση μπορεί να προκαλεί στρες, σύγχυση και αδυναμία εντοπισμού της αλήθειας, και έτσι επηρεάζει την ψυχική υγεία.

Ο σύγχρονος τρόπος πληροφόρησης

Στις μέρες μας λαμβάνουμε πληροφορίες από τις πλατφόρμες του διαδικτύου, τα social media. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες δεκαετίες που η πηγή πληροφόρησης ήταν η τηλεόραση και οι εφημερίδες, πλέον υπάρχουν πολλές επιλογές. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, X, TikTok, Instagram) προσφέρουν χιλιάδες επιλογές.

Οι διαδικτυακές πλατφόρμες έχουν σχεδιαστεί για να τραβούν την προσοχή. Οι αλγόριθμοι συχνά δίνουν προτεραιότητα στο περιεχόμενο που κρατάει τους ανθρώπους. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι τα νέα διαδίδονται με τέτοιο τρόπο ώστε να προκαλεί έντονα συναισθήματα.

Ο όγκος των πληροφοριών που δεχόμαστε καθημερινά είναι τεράστιος. Έτσι, είμαστε εκτεθειμένοι σε τόσες πολλές πληροφορίες που είναι δύσκολο να επεξεργαστεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος.

Επιπλέον, πολλοί άνθρωποι νιώθουν πίεση να είναι πάντα ενημερωμένοι. Η τεχνολογία προκαλεί μεγάλη πίεση. Αν και όλες οι πλατφόρμες έχουν διευκολύνει την επικοινωνία, έχουν επίσης οδηγήσει στην υπερπληροφόρηση.

Υπερπληροφόρηση και παραπληροφόρηση

Η υπερπληροφόρηση και η παραπληροφόρηση είναι συχνά οι δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, μαζί δημιουργούν μια τέλεια συγκυρία που διαμορφώνει την κοινή γνώμη και την προσωπική λήψη αποφάσεων. Η μια επηρεάζει την άλλη. Όταν υπάρχει υπερπληροφόρηση σίγουρα κάποιες πληροφορίες θα είναι ψεύτικες, έτσι είναι πιο δύσκολο κάποιος να ξεχωρίσει την αλήθεια από το ψέμα.

Η υπερπληροφόρηση και η παραπληροφόρηση επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο παίρνουμε αποφάσεις. Κάτω από αυτή την πίεση, συχνά βασιζόμαστε στο συναίσθημα και όχι στη λογική ανάλυση.

Κοινωνικά, ο συνδυασμός της υπερπληροφόρησης και της παραπληροφόρησης μπορεί να δηλητηριάζει το δημόσιο λόγο. Είναι δύσκολο κάποιος να κάνει μια παραγωγική συζήτηση όταν ο καθένας έχει συλλέξει διαφορετικά δεδομένα από το διαδίκτυο. Αυτό το χαοτικό περιβάλλον δημιουργεί σύγχυση.

Η υπερπληροφόρηση και η παραπληροφόρηση μαζί δημιουργούν ένα κύκλο: η υπερπληροφόρηση δημιουργεί ένα γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη της παραπληροφόρησης, και η διάδοση της παραπληροφόρησης συμβάλλει στην υπερπληροφόρηση και στη σύγχυση. Αυτός ο κύκλος προκαλεί μεγαλύτερη σύγχυση, δυσπιστία και δυσκολία στη λήψη αποφάσεων.

Ποιους επηρεάζει η υπερπληροφόρηση;

Αν και μπορεί να επηρεάσει τον κάθε άνθρωπο, υπάρχουν κάποιες ομάδες που είναι πιο ευάλωτες. Μια πιο ευάλωτη ομάδα είναι οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι μπορεί να δεχτούν πιο εύκολα την παραπληροφόρηση από άλλες ηλικιακές ομάδες. Διάφοροι παράγοντες συμβάλλουν σε αυτό, καθώς οι ηλικιωμένοι δεν έχουν μεγαλώσει με το διαδίκτυο και τα social media, δεν έχουν κατάλληλες δεξιότητες, και μπορεί να πιστεύουν όσα διαβάζουν και να μην είναι εξοικειωμένοι με την παραπληροφόρηση.

Μια άλλη ευάλωτη ομάδα είναι οι νέοι και οι μαθητές. Είναι εύκολο να υποθέσουμε ότι οι νέοι και οι έφηβοι είναι εξοικειωμένοι με το διαδίκτυο και ότι πρέπει να έχουν τις ανάλογες δεξιότητες. Αλλά οι μελέτες δείχνουν ότι πολλοί νέοι δεν διαθέτουν τις κατάλληλες δεξιότητες. Οι μελέτες δείχνουν ότι η πλειοψηφία των μαθητών λυκείου δεν έχει την κριτική ικανότητα να ξεχωρίσει τις ψευδείς από τις αληθινές ειδήσεις, ακόμη και μετά από χρόνια έκθεσης στο διαδίκτυο.

Χωρίς την κατάλληλη εκπαίδευση, η γενιά που είναι περισσότερο βυθισμένη στα ψηφιακά μέσα μπορεί επίσης να είναι αρκετά ευάλωτη στην παραπληροφόρηση. Οι νέοι άνθρωποι υποθέτουν ότι οι πληροφορίες μέσα από τα social media, όπως το TikTok και το Instagram, που οι πηγές τους δεν είναι πάντα ξεκάθαρες, είναι αξιόπιστες. Οι νέοι έχουν έντονο το φόβο ότι θα χάσουν τις εξελίξεις πράγμα που οδηγεί στην υπερπληροφόρηση και επίσης, αποζητούν την αποδοχή των συνομηλίκων τους.

Εκτός από την ηλικία, η ενημέρωση και το επίπεδο εκπαίδευσης είναι σημαντικοί παράγοντες. Τα άτομα με περιορισμένη εκπαίδευση ή περιορισμένη πρόσβαση σε ποιοτικές πληροφορίες είναι πιο πιθανό να πιστεύουν λάθος ισχυρισμούς. Αν κάποιος δεν έχει μάθει να ελέγχει την αξιοπιστία των πηγών, αν δεν γνωρίζει τις τακτικές παραπληροφόρησης, τότε είναι πιο εύκολος στόχος. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ορισμένες περιθωριοποιημένες κοινότητες ή πληθυσμοί σε περιοχές χωρίς ισχυρά μέσα ενημέρωσης, ενδέχεται να διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο.

Συγκεκριμένοι ψυχολογικοί ή κοινωνικοί παράγοντες αυξάνουν επίσης της ευαλωτότητα. Οι άνθρωποι που ταυτίζονται απόλυτα με μια ιδεολογία είναι πιο πιθανό να αποδέχονται την παραπληροφόρηση που συμβαδίσει με τις πεποιθήσεις τους. Σε στιγμές αβεβαιότητας ή φόβου, στη διάρκεια μια υγειονομικής ή οικονομικής κρίσης, η ευαλωτότητα αυξάνεται, επειδή ψάχνουμε απεγνωσμένα για απαντήσεις και επιβεβαιώσεις. Οι θεωρίες συνωμοσίας αυξάνονται σε τέτοιες στιγμές. Οι άνθρωποι που νιώθουν έντονο άγχος ή μοναξιά είναι πιο ευάλωτοι στην παραπληροφόρηση.

Οι ευάλωτοι πληθυσμοί περιλαμβάνουν τους ηλικιωμένους, τους νέους ανθρώπους χωρίς την κατάλληλη εκπαίδευση και τις κοινωνίες με περιορισμένη πρόσβαση σε αξιόπιστες πληροφορίες. Η αναγνώριση της ευαλωτότητας δίνει το έναυσμα για την υποστήριξη, την εκπαίδευση και την προστασία αυτών των ομάδων.

Η υπερπληροφόρηση και η παραπληροφόρηση είναι προκλήσεις που επηρεάζουν τον κάθε άνθρωπο. Μπορεί να επηρεάζουν τις πεποιθήσεις, να πιέζουν το μυαλό και να διχάζουν τις κοινότητες. Η ροή των πληροφοριών είναι χαοτική, για αυτό και πρέπει να μάθουμε να αξιολογούμε την εγκυρότητα και την αξιοπιστία τους. Με επίγνωση, ανθεκτικότητα και εκπαίδευση, η κοινωνία μπορεί να αντιμετωπίσει την υπερπληροφόρηση.

Συναισθηματικές επιδράσεις υπερπληροφόρησης

Ο τεράστιος όγκος πληροφοριών κάνει τον εγκέφαλο μας να μην μπορεί να ανταπεξέλθει. Αν και ο ανθρώπινος εγκέφαλος είναι απίστευτα ικανός, έχει όρια. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η λειτουργική μνήμη μπορεί να διαχειριστεί μόνο ένα περιορισμένο ποσοστό πληροφοριών κάθε φορά. Όταν οι πληροφορίες ξεπερνούν αυτό το όριο, νιώθουμε υπερφορτωμένοι.

Οι γνωστικές επιδράσεις της υπερπληροφόρησης είναι προφανείς στην καθημερινότητα. Η πιο συχνή είναι η δυσκολία στη λήψη αποφάσεων ή η λήψη λάθος αποφάσεων. Όταν δεχόμαστε πολλές πληροφορίες (ειδικά αν είναι αντικρουόμενες), είναι δύσκολο να πάρουμε μια απόφαση ή να κάνουμε μια επιλογή. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η ποιότητα των αποφάσεων πέφτει όταν υπάρχει υπερπληροφόρηση. Η προσοχή και η συγκέντρωση μας επίσης υποφέρουν, όταν οι πληροφορίες ρέουν συνεχώς είναι δύσκολο να συγκεντρωθούμε σε ένα θέμα. Η μνήμη εξασθενεί όταν συνεχώς βομβαρδιζόμαστε από νέες πληροφορίες πριν καν επεξεργαστούμε τις παλιές.

Υπάρχουν επίσης, σημαντικές συναισθηματικές και ψυχολογικές επιδράσεις. Η υπερπληροφόρηση συχνά οδηγήσει σε συναισθήματα άγχους και ανησυχίας. Όταν συνεχώς πρέπει να διαβάζουμε μηνύματα, emails, ειδοποιήσεις, όλα αυτά οδηγούν σε χρόνιο στρες. Η υπερπληροφόρηση συμβάλλει στο burnout. Όταν κάποιος προσπαθεί συνεχώς να είναι ενημερωμένος αυτό προκαλεί κόπωση.

Η υπερπληροφόρηση μπορεί επίσης να εκδηλώνεται ως απώλεια ελέγχου. Οι άνθρωποι συχνά περιγράφουν ότι πνίγονται στις πληροφορίες, ανίκανοι να διαχειριστούν τη ροή. Αυτό μπορεί να προκαλεί άγχος και μια αίσθηση ανεπάρκειας. Δεν μπορούμε να δίνουμε προσοχή σε όλα, νιώθουμε ότι θα χάσουμε τις εξελίξεις (FOMO) , και όλο αυτό δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο στρες.

Οι κοινωνικές συνέπειες της υπερπληροφόρησης είναι ανησυχητικές. Όταν οι άνθρωποι πιέζονται, αυτό μπορεί να οδηγεί σε συλλογικά προβλήματα.

Από την σκοπιά της παραγωγικότητας, η υπερπληροφόρηση οδηγήσει σε ανεπάρκειες και λάθη. Σημαντικά σημάδια μπορεί να χαθούν μέσα στο θόρυβο. Όταν κάποιος δεν μπορεί να συγκεντρωθεί, δεν μπορεί να είναι αποδοτικός.

Η υπερπληροφόρηση αφήνει την πόρτα ανοιχτή στην παραπληροφόρηση, πράγμα που έχει καταστροφικές συνέπειες.

Αρνητικές επιδράσεις υπερπληροφόρησης

1. Απώλεια μνήμης

Όσοι άνθρωποι επεξεργάζονται ταυτόχρονα πληροφορίες από πολλές πηγές τελικά καταλήγουν με σοβαρά θέματα μνήμης.

2. Μειωμένη απόδοση 

Το πεδίο της ψυχολογίας έχει μελετήσει τις επιδράσεις του multitasking στον εγκέφαλο. Και τα αποτελέσματα είναι πάντα τα ίδια. Πληρώνουμε ένα τίμημα για το multitasking. Και το τίμημα είναι ο χρόνος. Ο χρόνος που χρειάζεται για να συγκεντρωθούμε σε κάτι άλλο, αλλά επίσης ο χρόνος για να διορθώσουμε τα λάθη μας. Όταν κάποιος συνεχώς προσπαθεί να διαχειριστεί πολλά πράγματα ταυτόχρονα, τότε δεν μπορεί να είναι παραγωγικός.

3. Κακές αποφάσεις για σημαντικά πράγματα

Το multitasking περιλαμβάνει πολλές μικρές, γρήγορες αποφάσεις. Αποφασίζουμε αν θα αγνοήσουμε ένα μήνυμα ή ένα email, ή θα αποσπαστεί η προσοχή μας από ένα βίντεο. Και αυτές οι μικρές αποφάσεις έχουν ένα κόστος. Η λήψη αποφάσεων είναι δύσκολη, και οι μικρές αποφάσεις τελικά απαιτούν την ίδια ενέργεια με τις μεγάλες αποφάσεις. Όταν παίρνουμε πολλές ασήμαντες αποφάσεις, μπορεί να καταλήξουμε να παίρνουμε πραγματικά κακές αποφάσεις για σημαντικά πράγματα.

Υπερπληροφόρηση και θέματα ψυχικής υγείας

Η υπερπληροφόρηση μπορεί να προκαλεί άγχος. Αν ένα άτομο ήδη αντιμετωπίζει θέματα όπως ένα διαζύγιο, το στρες της υπερπληροφόρησης στο χώρος εργασίας μπορεί να το οδηγεί στα άκρα. Αν κάποιος είναι επιρρεπής στο στρες, η υπερπληροφόρηση κάνει τα πράγματα χειρότερα. Το άγχος ενεργοποιεί το μηχανισμό πάλης ή φυγής και αυξάνει τα επίπεδα της κορτιζόλης. Η υπερπληροφόρηση αυξάνει τα επίπεδα της κορτιζόλης, και αυτό κάνει χειρότερο το άγχος.

Η αυτοεκτίμηση μπορεί επίσης να επηρεαστεί. Νιώθετε ότι όλοι γύρω σας είναι ικανοί και εσείς είστε ο μόνος που δεν μπορεί να ανταπεξέλθει; Νιώθετε λιγότερο ικανοί; Οι μελέτες δείχνουν ότι η σύγκριση στα social media οδηγεί σε θέματα στην αυτοπεποίθηση. Η υπερπληροφόρηση μπορεί να σκοτώνει την αυτοπεποίθηση, ειδικά αν ένας ενήλικας έχει ΔΕΠΥ. Στο εργασιακό περιβάλλον είναι απαραίτητα η δημιουργικότητα, το brainstorming και η ανάλυση, αλλά ο εγκέφαλος δεν μπορεί να τα κάνει όλα αυτά μαζί.

Το άγχος, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η ΔΕΠΥ είναι παράγοντες που οδηγούν στην κατάθλιψη ή στο burnout. Και η υπερπληροφόρηση με την κατάθλιψη μπορεί να έχουν μια συμβιωτική σχέση, όπου οι υπερβολικές πληροφορίες κάνουν τα συναισθήματα ακόμη χειρότερα.