Βότανα με ιατρική χρήση

Βότανα με Ιατρική Χρήση

Τα βότανα χρησιμοποιούνται εδώ και αιώνες για τη θεραπεία νοσημάτων και στην εποχή μας όλο και περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν τα βότανα για ιατρική χρήση ή ζητούν τη συμβουλή του γιατρού τους για αυτά. Η δημοφιλής χρήση των ιατρικών βοτάνων έχει οδηγήσει τους επιστήμονες σε νέες έρευνες σχετικά με τα οφέλη, τους κινδύνους και τις παρενέργειες από τη χρήση τους. Αν και τα βότανα χρησιμοποιούνται χιλιάδες χρόνια για ιατρικούς σκοπούς (βοτανοθεραπεία), υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που δεν έχουν τη σωστή ενημέρωση για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητά τους.

Βότανα και φάρμακα

Οι ασθενείς αγνοούν τις σημαντικές ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των ιατρικών βοτάνων και των φαρμάκων που εγκρίνονται για κυκλοφορία. Για παράδειγμα, μερικοί άνθρωποι πιστεύουν λανθασμένα ότι τα βότανα είναι "φυσικά" εναλλακτικά των χημικών ουσιών, και δεν αναγνωρίζουν ότι τα βότανα αποτελούνται από βιοενεργά συστατικά, κάποια από τα οποία είναι τοξικά. Επίσης πολλοί ασθενείς δεν γνωρίζουν ότι το 25% των σύγχρονων φαρμακευτικών προϊόντων έχουν φυτική προέλευση, όπως η διγοξίνη από τη δακτυλίς, η μορφίνη από τις παπαρούνες, και η ταμοξιφαίνη από τον ίταμο.

Τα βότανα για ιατρική χρήση δεν απαιτούν μελέτες για την αποτελεσματικότητά τους πριν κυκλοφορήσουν στην αγορά, ούτε ποιοτικό έλεγχο. Οι περισσότερες μελέτες για τα ιατρικά βότανα έχουν γίνει σε περιοχές του κόσμου που χρησιμοποιούνται πολλά βότανα, όπως στην Ασία και στην Ευρώπη. Τα δεδομένα για την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των ιατρικών βοτάνων είναι περιορισμένα. Συχνά τα συμπεράσματα είναι αποτελέσματα υποθέσεων που όμως απαιτούν κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους. Σε κάποιες περιπτώσεις, τα καλύτερα δεδομένα είναι παλιά, περιορίζονται σε πειράματα ή μελέτες σε ζώα. Μερικές σημαντικές κλινικές πληροφορίες εμφανίζονται στη βιβλιογραφία, όπως τα αποτελέσματα αρνητικών δοκιμών, οι αλληλεπιδράσεις με άλλα φάρμακα, οι επιδράσεις σε συγκεκριμένες ομάδες (π.χ. παιδιά, εγκύους ή γυναίκες που θηλάζουν) και τοξικές αντιδράσεις. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, τα στοιχεία για βραχυχρόνιες παρενέργειες προέρχονται από ελεγχόμενες κλινικές δοκιμές. Ωστόσο, οι πληροφορίες για τις μακροχρόνιες επιδράσεις βασίζονται σε περιστατικά αναφοράς και όχι σε μελέτες. Η παραδοσιακή χρήση έχει αποκαλύψει σοβαρές τοξικές επιδράσεις.

Από την άλλη πλευρά έχουν επίσημα αναγνωριστεί 250 βότανα ως ασφαλή χωρίς σοβαρές παρενέργειες λόγω μακροχρόνιας χρήσης. Μερικά από αυτά τα βότανα είναι το χαμομήλι, το σκόρδο, το τζίντζερ και η βαλεριάνα.

1. Χαμομήλι (Matricaria recutita)

Το χαμομήλι χρησιμοποιείται στην ιατρική εδώ και χιλιάδες χρόνια. Καλλιεργείται παγκοσμίως και θεωρείται ότι έχει καταπραϋντικές, σπασμολυτικές, αντιφλεγμονώδεις και επουλωτικές ιδιότητες. Σπάνια μπορεί να προκαλέσει αλλεργική αντίδραση.

Το χαμομήλι περιέχει το φλαβονοειδές απιγενίνη που προκαλεί δοσοεξαρτώμενη, μη αντιστρεπτή αναστολή της φλεγμονής στο ερεθισμένο δέρμα και προστατεύει από το έλκος του στομάχου που προκαλείται από φάρμακα, στρες και αλκοόλ. Η απιγενίνη συνδέεται επίσης με τους ίδιους υποδοχείς στους οποίους συνδέονται οι βενζοδιαζεπίνες. Έχει αγχολυτική και καταπραϋντική δράση στα ποντίκια και χαλαρώνει τους σπασμούς του εντέρου. Σε πειράματα, τα έλαια του χαμομηλιού έχουν αντιοξειδωτική δράση και σκοτώνουν κάποια παθογόνα του δέρματος (όπως ο σταφυλόκοκκος).

Το χαμομήλι θεωρείται γενικά ασφαλές, χωρίς να έχει ανεπιθύμητες παρενέργειες στην εγκυμοσύνη, στο θηλασμό ή στα παιδιά. Δεν έχει αναφερθεί καμιά ανεπιθύμητη παρενέργεια στις κλινικές δοκιμές στους ανθρώπους. Καθώς οι θεραπευτικές επιδράσεις και η ασφάλεια του χαμομηλιού είναι αποδεδειγμένες στον άνθρωπο, έχει οφέλη και στα ζώα. Αποτελεί μια διαδεδομένη παραδοσιακή σπιτική θεραπεία για την καταπράυνση του ήπιου ερεθισμού του δέρματος, τις κράμπες του εντέρου ή τα ταραγμένα νεύρα. Οι άνθρωποι με σοβαρές αλλεργίες πρέπει να γνωρίζουν τις πιθανές παρενέργειες του χαμομηλιού με άλλα βότανα (π.χ. η εχινάκεια). Δεν πρέπει να λαμβάνεται σε συνδυασμό με άλλα καταπραϋντικά όπως οι βενζοδιαζεπίνες ή το αλκοόλ.

2. Εχινάκεια (Echinacea purpurea, Echinacea angustifolia, Echinacea pallida)

Πρόκειται για ένα ιθαγενές φυτό της Βόρειας Αμερικής και παραδοσιακό θεραπευτικό βότανο των Ινδιάνων. Το άνθος της εχινάκειας μοιάζει με μεγάλη μαργαρίτα και το γένος της αποτελείται από εννέα είδη. Ωστόσο, τρία από αυτά έχουν κινήσει το ιατρικό και φαρμακευτικό ενδιαφέρον, και είναι: η Echinacea purpurea, η Echinacea angustifolia και η Echinacea pallida. Είναι γνωστή για την πρόληψη και τη θεραπεία των κρυολογημάτων. Η Echinacea purpurea είναι το είδος που έχει μελετηθεί περισσότερο για την επίδρασή της στο ανοσοποιητικό σύστημα.

Σε μελέτες ζώων η εχινάκεια επηρεάζει με διαφορετικό τρόπο το ανοσοποιητικό σύστημα. Τα συστατικά της εχινάκειας αυξάνουν τον αριθμό των κυκλοφορούντων λευκών αιμοσφαιρίων, αυξάνουν τη φαγοκυττάρωση και διεγείρουν την παραγωγή των κυτοκινών. In vitro,  η εχινάκεια έχει άμεση βακτηριοστατική  και αντιϊκή δράση και διεγείρει την παραγωγή κυτοκινών (ιντερφερόνης, TNF, ιντερλευκίνης-1 και ιντερλευκίνης-6). Η εχινάκεια με βάση την διέγερση της παραγωγής κυτοκινών ερευνάται ως πιθανός αντινεοπλασματικός παράγοντας σε κλινικές δοκιμές.

Τοπικά η εχινάκεια δρα με πολλούς μηχανισμούς, περιλαμβανομένης της αντιφλεγμονώδους δράσης που αναφέρθηκε παραπάνω, τη διέγερση των ινοβλαστών και την αναστολή της φλεγμονής . Βέβαια, απαιτούνται επιπλέον μελέτες για την διερεύνηση της αντιφλεγμονώδους δράσης της.

3. Πύρεθρο (Tanacetum parthenium)

Το πύρεθρο χρησιμοποιούνταν στην Αρχαία Ελλάδα για την αντιμετώπιση των φλεγμονών. Επίσης χρησιμοποιείται για την πρόληψη της ημικρανίας και τη θεραπεία της αρθρίτιδας. Στις κλινικές δοκιμές έχουν αναφερθεί παρενέργειες όπως ο πονοκέφαλος, η ναυτία και ο εμετός.

Τα εργαστηριακά δεδομένα δείχνουν ότι προκαλεί αγγειοδιαστολή και μειώνει τη φλεγμονή. Τα συστατικά του αναστέλλουν την φαγοκυττάρωση, τη συσσώρευση των αιμοπεταλίων και την έκκριση μεσολαβητών της φλεγμονής (αραχιδονικό οξύ και σεροτονίνη).

4. Σκόρδο (Allium sativum)

Το σκόρδο είναι το πιο καλά μελετημένο βότανο. Ο Λουί Παστέρ ήταν ο πρώτος που παρατήρησε την αντισηπτική δράση του σκόρδου. Οι επιδημιολογικές μελέτες και οι μελέτες σε ζώα ερευνούν την αντικαρκινική του δράση. Το σκόρδο χρησιμοποιείται ευρέως κατά της αθηρωμάτωσης και έχει αντιθρομβωτικές, αντιαιμοπεταλιακές, αντιυπερτασικές  και αντιλιπιδαιμικές ιδιότητες.

Οι περισσότεροι ασθενείς με υπερλιπιδαιμία ωφελούνται από τις ευεργετικές ιδιότητες του σκόρδου. Πολλές δοκιμές δείχνουν ότι, χωρίς να υπάρχουν συγκεκριμένα αποδεικτικά στοιχεία, ότι το σκόρδο μειώνει τους παράγοντες κινδύνου για την αθηροσκλήρωση, και πιο συγκεκριμένα την υπερχοληστερολαιμία. Το σκόρδο έχει ελάχιστες παρενέργειες όπως η κακοσμία στην αναπνοή.

5. Τζίντζερ (Zingiber officinale)

Όπως το σκόρδο έτσι και το τζίντζερ είναι πολύ δημοφιλές βότανο που χρησιμοποιείται στη μαγειρική εδώ και  χιλιάδες χρόνια. Οι Κινέζοι χρησιμοποιούσαν το τζίντζερ ως αρωματικό και για την αντιεμετική του δράση. Πλέον το τζίντζερ καλλιεργείται σε όλη τη γη και χρησιμοποιείται ως παραδοσιακή θεραπεία για τη ναυτία.

Η χαρακτηριστική μυρωδιά και γεύση του τζίντζερ προέρχεται από ένα πτητικό έλαιο που αποτελείται από σγουγκαόλη και τζιντζερόλη. Η τζιντζερόλη έχει αναλγητικές, καταπραϋντικές, αντιπυρετικές και αντιβακτηριδιακές  ιδιότητες.

Είναι απόλυτα λογικό οι άνθρωποι να χρησιμοποιούν το τζίντζερ για τη ναυτία, όχι μόνο επειδή αποδεικνύεται από τα δεδομένα η αποτελεσματικότητά του, αλλά επειδή δεν είναι ακριβό, είναι διαθέσιμο, ασφαλές και οι παρενέργειες του είναι ελάχιστες.

6. Τζίνγκο μπιλόμπα (Ginkgo biloba)

Το τζίνγκο μπιλόμπα είναι ένα από τα μακροβιότερα είδη που ευδοκιμούν στην Κίνα για περισσότερα από 200 εκατομμύρια χρόνια. Για χιλιάδες χρόνια χρησιμοποιούνταν από την Κινεζική ιατρική για τη θεραπεία των διαταραχών του εγκεφάλου. Τα τελευταία 20 χρόνια, το τζίνγκο μπιλόμπα έχει γίνει δημοφιλές παγκοσμίως καθώς προάγει την αιμάτωση και αναστέλλει τις βλάβες που προκαλεί το οξειδωτικό στρες. Χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της ενδοεγκεφαλικής και περιφερικής αγγειακής ανεπάρκειας (άνοια). Οι παρενέργειες που έχουν παρατηρηθεί αν και σπάνιες περιλαμβάνουν προβλήματα του γαστρεντερικού, πονοκέφαλο και δερματίτιδα.

Ο μηχανισμός δράσης του τζίνγκο μπιλόμπα δεν είναι απολύτως κατανοητός. Η δράση του οφείλεται στα φλαβονοειδή, στα τερπενοειδή και στα οργανικά οξέα. Αυτές οι ουσίες δρουν ενάντια στις ελεύθερες ρίζες που εμπλέκονται στη νόσο του Alzheimer. Επίσης αναστέλλουν τον παράγοντα ενεργοποίησης των αιμοπεταλίων και έτσι μειώνουν τη θρόμβωση, διαστέλλουν τις αρτηρίες και τα τριχοειδή αγγεία, και σταματούν την απελευθέρωση χημειοτακτικών και φλεγμονωδών μεσολαβητών από τη φαγοκύτταρα.

7. Τζίνσενγκ (Panax ginseng)

Το τζίνσενγκ είναι ένα από τα πιο δημοφιλή και ακριβά βότανα στον κόσμο. Στην αρχαία Κίνα αποτελούσε θεραπεία για όλες τις παθήσεις. Θεωρείται ότι ενισχύει τη σωματική απόδοση (περιλαμβανομένης και της σεξουαλικής), βελτιώνει την ενέργεια και αυξάνει την αντοχή στο στρες και στη γήρανση. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι έχει ευεργετικές ιδιότητες στο ανοσοποιητικό σύστημα και στο ενδοκρινικό σύστημα, ενώ δεν έχουν πραγματοποιηθεί κλινικές μελέτες στους ανθρώπους. Σπάνιες είναι οι παρενέργειες στους ανθρώπους με καρδιαγγειακά προβλήματα (προκαλεί ταχυκαρδία, υπέρταση).

8. Υδραστίδα (Hydrastis canadensis)

Είναι ένα μικρό, πολυετές φυτό που ενδημεί στις ανατολικές περιοχές του Καναδά και των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι Ινδιάνοι σύστησαν αυτό το φυτό στην Ευρώπη. Χρησιμοποιείται τοπικά για τον ερεθισμό στα μάτια ή στο δέρμα, και από του στόματος για λοιμώξεις. Περιέχει ένα βιοενεργό συστατικό, τη βερβερίνη, που είναι ένας αποτελεσματικός αντιδιαρροϊκός παράγοντας.

Η βερβερίνη δρα αντιμικροβιακά ενάντια σε πολλά βακτήρια, μύκητες και πρωτόζωα. Επιπλέον εμποδίζει την προσκόλληση των βακτηρίων στα επιθηλιακά κύτταρα, αναστέλλει την αντίδραση του εντέρου στη χολέρα και στις τοξίνες της E. coli και ομαλοποιεί την ιστολογική εικόνα των βλεννογόνων μετά την βλάβη από τις τοξίνες της χολέρας.

Οι υψηλές δόσεις μπορεί να προκαλέσουν  ερεθισμό του βλεννογόνου, προβλήματα στο γαστρεντερικό σύστημα, συστολή της καρδιάς και της μήτρας, αγγειοσυστολή, διέγερση του κεντρικού νευρικού συστήματος, νεογνικό ίκτερο, υπέρταση, επιληψία, αναπνευστική ανεπάρκεια. Δεν πρέπει να χορηγείται σε εγκύους ή γυναίκες που θηλάζουν, νεογνά, ανθρώπους με καρδιαγγειακά προβλήματα και επιληψία.

9. Γαϊδουράγκαθο (Silybum marianum)

Για περισσότερα από 2,000 χρόνια οι σπόροι του γαϊδουράγκαθου χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία των νοσημάτων του ήπατος. Προστατεύει από ηπατοτοξικούς παράγοντες και έχει αντιοξειδωτική δράση. Δεν έχουν παρατηρηθεί παρενέργειες.

Σε μελέτες ζώων, η σιλυμαρίνη προστατεύει τα ηπατικά κύτταρα από μια ποικιλία ηπατοτοξινών, όπως τα φάρμακα (ακεταμινοφαίνη, αμιτριπτιλίνη και ερυθρομυκίνη), οι τοξίνες (α-αμανιτίνη από τα μανιτάρια, αλκοόλ και τετραχλωράνθρακα), την αιμοσιδερίνη, τους ιούς και την ακτινοβολία. Η σιλυμαρίνη καταστρέφει τις ελεύθερες ρίζες, εμποδίζει τις τοξίνες να εισέλθουν στα κύτταρα, αναστέλλει τη φλεγμονή και διεγείρει την αναγέννηση του ήπατος. Όλα αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να μειώνονται τα επίπεδα της τρανσαμινάσης στον ορό και να περιορίζεται τη νέκρωση. Επίσης προλαμβάνει τις τοξικές επιδράσεις από τη θεραπεία με σισπλατίνη.

10. St John's Wort (Hypericum perforatum)

Αυτό το κίτρινο λουλούδι υπάρχει σε όλο τον κόσμο. Το St John's wort είναι το πιο συχνό αντικαταθλιπτικό που χρησιμοποιείται στη Γερμανία, και οι ψυχίατροι το χορηγούν 4 φορές περισσότερο από την υδροχλωρική φλουοξετίνη.

Ο μηχανισμός δράσης του St John's wort και οι αντικαταθλιπτικές του επιδράσεις δεν είναι απολύτως κατανοητές. Μερικές μελέτες in vitro, έχουν δείξει την αναστολή της μονοαμινικής οξειδάσης , αλλά μονάχα σε συγκεντρώσεις που δεν είναι εφικτές in vivo. Η υπερικίνη είναι το ενεργό συστατικό. Έχει υψηλή συγγένεια με το γ-αμινοβουτυρικό οξύ, που έχει αντικαταθλιπτική δράση. Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι η υπερικίνη ενεργοποιεί τους υποδοχείς ντοπαμίνης αλλά αναστέλλει την έκφραση των υποδοχέων της σεροτονίνης.

Επιπλέον της αντικαταθλιπτικής του δράσης το St John's wort έχει αντιφλεγμονώδη δράση και χρησιμοποιείται για την επούλωση πληγών.  Η αντινεοπλασματική και αντιϊκή του δράση είναι υπό μελέτη.

Τα υπάρχοντα στοιχεία για τις θεραπευτικές επιδράσεις του St John's wort είναι ενθαρρυντικά. Ωστόσο, χρειάζονται καλά σχεδιασμένες κλινικές δοκιμές για να μελετηθεί η μακροχρόνια ασφάλεια του και να δοθούν οι σωστές οδηγίες για τη χρήση του σε διαφορετικές καταθλιπτικές διαταραχές. Γενικά οι παρενέργειες είναι ελάχιστες, αλλά μπορεί να προκαλέσει φωτοευαισθησία ειδικά σε ανθρώπους με ανοιχτόχρωμο δέρμα που λαμβάνουν υψηλή δοσολογία.

11. Σάο Παλμέτο (Serenoa repens)

Το εκχύλισμα από αυτό το φυτό χρησιμοποιείται για την θεραπεία των προβλημάτων του ουρογεννητικού συστήματος. Πολλές σύγχρονες κλινικές δοκιμές εξερευνούν την ικανότητα του να βελτιώνει τα συμπτώματα της καλοήθους υπερτροφίας του προστάτη.

Η ικανότητα του να αναστέλλει το ένζυμο 5α-ρεδουκτάση (in vitro), εμποδίζει τη μετατροπή της τεστοστερόνης σε διυδροξυτεστοστερόνη , ένα σημαντικό παράγοντα για την ανάπτυξη του προστάτη αδένα. Επίσης μπλοκάρει την πρόσληψη της τεστοστερόνης και της διυδροξυτεστοστερόνης από τον προστάτη χωρίς να μειώνονται τα επίπεδα της τεστοστερόνης στον ορό. Η αντιφλεγμονώδης δράση του (αναστολή των μονοπατιών της κυκλοοξυγενάσης και της 5-λιποξυγενάσης) είναι σημαντική στη μείωση του οιδήματος που προκαλείται στην καλοήθη υπερπλασία του προστάτη και την προστατίτιδα. Οι παρενέργειες είναι σπάνιες και περιλαμβάνουν προβλήματα του γαστρεντερικού και πονοκέφαλο.

Βαλεριάνα (Valeriana officinalis)

Η βαλεριάνα είναι ένα βότανο με ροζ άνθος που ευδοκιμεί στις εύκρατες περιοχές της Αμερικής και της Ευρασίας, είναι πολύ δημοφιλής για την χαλάρωση που προκαλεί και την για την προώθηση του ύπνου και τα προβλήματα αϋπνίας.

Σε in vitro μελέτες έχει δειχθεί ότι η βαλεριάνα απελευθερώνει γ-αμινοβουτυρικό οξύ και συνδέεται στους ίδιους υποδοχείς με τις βενζοδιαζεπίνες, αλλά με μικρότερη συγγένεια και ηπιότερη κλινική δράση. Δεν έχουν αναφερθεί περιπτώσεις εθισμού.Η βαλεριάνα είναι ένα βότανο με ροζ άνθος που ευδοκιμεί στις εύκρατες περιοχές της Αμερικής και της Ευρασίας, είναι πολύ δημοφιλής για την χαλάρωση που προκαλεί και την για την προώθηση του ύπνου.

Στην Αμερική η βαλεριάνα έχει εγκριθεί για τη χρήση της ως αρωματικό σε φαγητά και ποτά, όπως η μπύρα. Δεν έχουν αναφερθεί σοβαρές παρενέργειες, ωστόσο, ένα μικρό ποσοστό ανθρώπων έχει αναφέρει έντονη διέγερση, ανησυχία και αίσθημα παλμών, ειδικά μετά από μακροχρόνια χρήση. Μερικά συστατικά έχουν κυτταροτοξική και μεταλλαξιογόνα δράση για αυτό η βαλεριάνα δεν πρέπει να χρησιμοποιείται από εγκύους.

Συμπερασματικά

Οι γιατροί είναι ανάγκη να γνωρίζουν για τα ιατρικά βότανα επειδή πολλοί ασθενείς τα χρησιμοποιούν και βασίζονται σε λανθασμένες αντιλήψεις ή μη αξιόπιστες πληροφορίες. Είτε κάποιος γιατρός χορηγεί θεραπεία με βότανα είτε όχι, είναι σημαντικό να κατανοήσει τις πιθανές επιδράσεις στην υγεία των ασθενών και να τους βοηθά να πάρουν τη σωστή απόφαση. Βέβαια απαιτούνται πολλές κλινικές μελέτες ώστε να κατανοηθούν περισσότερο οι μηχανισμοί δράσης των βοτάνων.

Οι ασθενείς που επιλέγουν τα βότανα ως θεραπεία και  οι σωστές οδηγίες θα τους βοηθήσουν να τα χρησιμοποιούν με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα. Οι ασθενείς είναι ανάγκη να κατανοούν ότι τα ιατρικά βότανα είναι φάρμακα, και δεν έχουν μονάχα οφέλη αλλά και πιθανές παρενέργειες ή μπορεί να αλληλεπιδρούν με άλλα φάρμακα και να προκαλούν τοξικές αντιδράσεις. Οι ασθενείς πρέπει να ενημερώνονται για το εάν τα βότανα είναι εγκεκριμένα, ασφαλή και αποτελεσματικά. Δεδομένης της ποικίλης καθαρότητας, συγκέντρωσης και ποιότητας των βοτάνων, πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή. Γενικά, τα καλύτερα προϊόντα βοτάνων είναι από την Ευρώπη, όπου υπάρχουν αυστηροί ποιοτικοί έλεγχοι.