Πένθος: όταν πεθαίνει κάποιος που αγαπάμε

Η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου

Το πένθος είναι μια φυσιολογική απόκριση στην απώλεια και μπορεί να επηρεάσει τους ανθρώπους με διαφορετικούς τρόπους. Ποτέ δεν είμαστε αρκετά προετοιμασμένοι για το πένθος: ο θάνατος ενός δικού μας ανθρώπου είναι πάντα ένα συγκλονιστικό γεγονός.

Το πένθος μπορεί να εκδηλωθεί με πολλούς και διαφορετικούς τρόπους. Το πένθος και η θλίψη είναι πολύπλοκα. Το πώς μας επηρεάζουν εξαρτάται από πολλά στοιχεία. Οι παράγοντες αυτοί περιλαμβάνουν καταρχήν τη συναισθηματική σύνδεση του ατόμου που πενθεί με το θανόντα και πόσο χρόνο περνούσαν (ή πέρασαν) μαζί. Ή μπορεί να εξαρτάται από το ιστορικό μεταξύ τους, την ηλικία του πενθούντα, την ηλικία του θανόντα και τις εμπειρίες του παρελθόντος που συντηρούν τη θλίψη.

Όταν κάποιος πενθεί, νιώθει ότι έχουν έρθει τα πάνω κάτω στη ζωή του, μια τεράστια αλλαγή έχει κλονίσει τον κόσμο του. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει και τις πεποιθήσεις κάποιου (για παράδειγμα προς τη θρησκεία, το Θεό, τον κόσμο), την προσωπικότητά του και την αίσθηση του για την πραγματικότητα.

Υπάρχει “φυσιολογικό” πένθος;

Δεν υπάρχει κάποιος κανόνας για το πένθος. Ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός και κάθε απώλεια διαφέρει. Διαφορετικοί άνθρωποι μπορεί να θρηνούν τον ίδιο άνθρωπο ή μια κατάσταση με τελείως διαφορετικό τρόπο.

Οι άνθρωποι που πενθούν νιώθουν πολλά συναισθήματα και βρίσκονται σε μια χαοτική συναισθηματικά κατάσταση. Η πρώτη αντίδραση είναι το σοκ και το μούδιασμα. Οι άνθρωποι συχνά νιώθουν θυμό, μουδιασμένοι και αποσυνδεδεμένοι από τον κόσμο. Μερικοί απομονώνονται. Και για κάποιος άλλους μια απώλεια μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη (και σε αυτοκτονικές σκέψεις).

Άλλα σωματικά και συναισθηματικά συμπτώματα ίσως να περιλαμβάνουν την ανησυχία, τις κρίσεις πανικού, την νευρικότητα, την ανησυχία, την απελπισία, την απάθεια, την αμνησία, την δυσκολία στη συγκέντρωση, την αϋπνία και την έλλειψη όρεξης. Όλα αυτά τα συναισθήματα είναι ʺφυσιολογικάʺ και αναμενόμενα μαζί με την θλίψη, σε ένα βαθμό. Δεν υπάρχει λάθος και σωστό όταν κάποιος πενθεί.

Επειδή η απώλεια και το πένθος είναι πολύπλοκες καταστάσεις, πολλά και διαφορετικά συναισθήματα εμφανίζονται στη διαδικασία του πένθους. Αυτά περιλαμβάνουν:

• Μετανόηση: τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά, μετανιώνετε που δεν είχατε πει (ή αντίθετα που είπατε) κάποια πράγματα.
• Ενοχές και τύψεις: μερικές φορές όταν ο θάνατος περιγραφεί ως “απελευθέρωση” (από τον πόνο για παράδειγμα) οι άνθρωποι ίσως να νιώθουν άσχημα για τον εαυτό τους όταν το σκέφτονται αυτό. Ή αργότερα καθώς περνάει ο χρόνος και οι άνθρωποι αρχίζουν να συνέρχονται από την απώλεια, άλλα φυσιολογικά συναισθήματα ίσως να επιστρέφουν (όπως τα σεξουαλικά συναισθήματα για κάποιον άλλον) και συχνά συνοδεύονται από ενοχές. Η επιστροφή σε μια νέα -αλλά διαφορετική ζωή- είναι κάτι για το οποίο δεν πρέπει να ντρέπεστε.
• Θυμό: Για τον θανόντα που σας άφησε πίσω ή για άλλους που τον φρόντιζαν. Ή προς την ίδια την ασθένεια, το Θεό ή για το γεγονός ότι δεν μπορούσατε να σταματήσετε τον θάνατο.
• Λαχτάρα: θέλετε να δείτε τον θανόντα ή να του μιλήσετε.
• Μοναξιά: ίσως να μην θέλετε να συζητάτε για τον θανόντα ή για το πένθος σας. Αυτό όμως οδηγεί στην απομόνωση και στη μοναξιά.
• Υπερανάλυση της απώλειας: το να θέλετε να μιλήσετε ξανά και ξανά για το πρόσωπο που χάσατε είναι φυσιολογικό στη διαδικασία του πένθους.
• Έντονη θλίψη: είναι σημαντικό να μπορείτε να κλάψετε και να μιλήσετε για αυτόν που χάσατε.

Όλα αυτά τα συναισθήματα και οι σκέψεις είναι “φυσιολογικά”, όμως μπορεί να είναι έντονα και να σας κατακλύζουν ή να διαρκούν για πολύ καιρό.

Πόσο καιρό διαρκεί το πένθος;

Συνήθως αυτά τα συναισθήματα κορυφώνονται μέσα στους πρώτους μήνες του πένθους, αλλά υπάρχουν αφορμές που μπορεί να απελευθερώσουν ένα νέο ισχυρό κύμα συναισθημάτων κάθε στιγμή. Επιτρέποντας στον εαυτό σας να εκτονωθεί, μπορείτε να περάσετε πιο μετά στη φάση της επούλωσης. Με την πάροδο του χρόνου η δύναμη της θλίψης εξασθενεί. Η αίσθηση της απώλειας ποτέ δεν θα εξαφανιστεί, μια απώλεια αφήνει πάντα μια “ουλή”, αλλά η πλειοψηφία των ανθρώπων αναρρώνουν από την πληγή του πένθους μέσα σε ένα ή δύο χρόνια. Ωστόσο το πένθος δεν πρέπει να κρατήσει για πάντα, και πρέπει να το διαχωρίζουμε από την κατάθλιψη η οποία χρειάζεται αντιμετώπιση με ψυχοθεραπεία ή/και αντικαταθλιπτικά φάρμακα.

Είναι σημαντικό να δώσετε χρόνο και χώρο στο πένθος, στη θλίψη και στο θρήνο. Η επούλωση θα έρθει με το δικό σας χρόνο.

Στάδια του πένθους

Το πένθος έχει διαφορετικά στάδια. Τα τέσσερα στάδια είναι: (1) η αποδοχή της απώλειας, (2) ο πόνος του πένθους, (3) η προσαρμογή σε μια νέα ζωή χωρίς κάποιον κοντινό σας άνθρωπο και (4) να πάει κάποιος παρακάτω, όταν δηλαδή πια εστιάζεστε στη νέα ζωή και σε νέα πράγματα, μακριά από το πένθος και το θρήνο.

Απώλεια, Θλίψη και Θρήνος

Όταν κάποιος πενθεί για κάποιον που αυτοκτόνησε, συνήθως νιώθει θυμό, άρνηση, σύγχυση, ενοχές, ανησυχία, ντροπή και το στίγμα ή τις αντιδράσεις των άλλων ανθρώπων.

Συνήθως πενθούμε περισσότερο για τους πιο κοντινούς μας ανθρώπους, εκείνους με τους οποίους περάσαμε πολύ χρόνο. Αλλά το ίδιο πένθος νιώθουν και οι γυναίκες που έχουν βιώσει μια αποβολή ή την γέννηση ενός νεκρού παιδιού.

Παιδική ηλικία και πένθος: Για τα μικρά παιδιά, τους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες, το πένθος είναι το ίδιο όπως και στους ενήλικες αλλά ίσως να μην νιώθουν άνετα να δείξουν τα συναισθήματά τους. Ίσως αν μην θέλουν να επιβαρύνουν τους ενήλικες πενθούντες και να μιλήσουν για τις ανησυχίες τους. Το ψυχολογικό τραύμα της απώλειας στην παιδική ηλικία συχνά οδηγεί σε ανεπίλυτα θέματα που θα χρειαστεί να λυθούν αργότερα στη ζωή.

Άλλες απώλειες: Το πένθος δεν συμβαίνει μόνο λόγω της απώλειας ενός ατόμου λόγω θανάτου. Το πένθος μπορεί να το νιώσουμε και από άλλα γεγονότα της ζωής όπως η απώλεια μιας σχέσης μέσω του διαζυγίου ή του χωρισμού, η απώλεια της ανεξαρτησίας, η απώλεια φίλων ή μελών της οικογένειας λόγω αγεφύρωτων διαφορών ή η απώλεια της δουλειάς ή του τρόπου ζωής.

Επιπτώσεις της απώλειας

Οι επιπτώσεις από την απώλεια ποικίλουν, εξαρτόμενες από πολλούς παράγοντες. Τα κυριότερα στοιχεία που επηρεάζουν είναι η σχέση με τον θανόντα, η ηλικία του πενθούντα, και το δίκτυο/πόροι στήριξης. Συχνά ο πενθούντας μπορεί να πέσει σε κατάθλιψη ή να εμφανίσει διαταραχές άγχους (πχ κρίσεις πανικού, φόβο θανάτου και ασθενειών) ή ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Σχετικά με την απώλεια των γονιών:

• η απώλεια ενός γονιού σε μικρή ηλικία προδιαθέτει στην ενήλικη ζωή σε κατάθλιψη, άγχος, έχει αρνητική επίπτωση στις σχέσεις και στην εμπιστοσύνη στους άλλους, στην αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, τάση για ενοχικότητα, δυσκολία στη δυνατότητα έκφρασης συναισθημάτων, εσωστρέφεια.
• οι άντρες και οι γυναίκες αντιδρούν διαφορετικά στο θάνατο των γονιών, αναλόγως το φύλο του γονιού. Μελέτες δείχνουν ότι oι άντρες που χάνουν τον πατέρα τους βιώνουν την απώλεια πιο έντονα απ’ ό,τι οι κόρες, ενώ οι γυναίκες που χάνουν τη μητέρα τους φαίνεται να επηρεάζονται βαθύτερα απ’ ό,τι οι γιοι. Βέβαια, το πόσο καλή ή κακή σχέση είχε ένας γιος/κόρη με πατέρα/μητέρα, επηρεάζει το πένθος. Για παράδειγμα ο θάνατος ενός απώντα γονιού ή μια αδιάφορη σχέση, δεν θα επηρεάσει το ίδιο.
• ιδιαίτερα καταστροφική για την υγεία είναι η απώλεια και των δύο γονιών μέσα σε ένα μικρό χρονικό διάστημα.

Βοήθεια κατά τη διάρκεια του πένθους

Επειδή δεν συναντούμε το θάνατο ή μια σοβαρή απώλεια συχνά στη ζωή, όταν αυτά συμβαίνουν νιώθουμε μεγάλο σοκ. Ο θρήνος που συνοδεύει την απώλεια είναι πανανθρώπινο βίωμα. Μιλάμε για το θάνατο και την απώλεια γενικά σε πολύ περιορισμένες περιπτώσεις γιατί είναι ένα τόσο δύσκολο θέμα.

Η ψυχοθεραπεία, η συζήτηση και ιδίως το EMDR βοηθούν εξαιρετικά στην αντιμετώπιση του πένθους και των αντιδράσεων στο πένθος και είναι χρήσιμο όταν φαίνεται δύσκολο αυτό να ξεπεραστεί. Η συζήτηση χωρίς αυτο-λογοκρισία, μπορεί να ανακουφίσει κάποιον από τον πόνο της απώλειας.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, με την πάροδο του χρόνου ο πόνος ξεθωριάζει, και σιγά σιγά θα προχωρήσετε σε νέα πράγματα και σε μια νέα διαφορετική ζωή. Αλλά είναι ένα δύσκολο ταξίδι και ίσως να είναι ακόμα πιο δύσκολο όταν οι άνθρωποι γύρω σας λένε συνεχώς ʺξεπέρασέ τοʺ ή είναι ο καιρός ʺνα προχωρήσειςʺ ή θα έπρεπε να ʺσυνεχίσειςʺ.

Δεν είναι καλή ιδέα να αποφύγετε το πένθος: Μερικοί άνθρωποι ίσως να μην μπορούν να πενθήσουν, πιθανόν για πρακτικούς λόγους ή επειδή θέλουν να πενθήσουν ιδιωτικά ή ακόμη να μην πενθήσουν και καθόλου. Η αποδοχή και η κατανόηση της απώλειας ίσως να είναι πιο εύκολη όταν βλέπετε το άψυχο σώμα στην κηδεία ή στο μνημόσυνο. Αν αυτά δεν γίνουν μπορεί  το πένθος να είναι δυσκολότερο. Μερικοί άνθρωποι ίσως να αποφεύγουν να πενθήσουν επειδή ντρέπονται να δείξουν τη δύναμη του έντονου πένθους και να κλάψουν ή να δείξουν όσα νιώθουν. Ο άνθρωπος που πενθεί ίσως να νομίζει ότι οι άλλοι άνθρωποι δεν θεωρούν την απώλεια του τόσο σημαντικό γεγονός. Ο πενθών με αυτό τον τρόπο δεν πενθεί αποτελεσματικά ή δεν μοιράζεται ή δεν δείχνει το πένθος του. Η καταπίεση μπορεί να παρατείνει τον πόνο.

Η μεταστροφή στο αλκοόλ ή στις ουσίες για την αποφυγή του πόνου δεν είναι μια μακροπρόθεσμη λύση.

Αποδοχή της απώλειας και υποστήριξη

Όταν όλοι οι άλλοι φαίνεται να προχωρούν στη ζωή τους εσείς νιώθετε θλίψη, βαθιά λύπη και μοναξιά που σας εξουθενώνουν. Μετά μπορεί να νιώθετε απομονωμένοι και κολλημένοι, χωρίς να ξέρετε τι να κάνετε με τα συναισθήματά σας.

Η ζωή μετά την απώλεια, χωρίς το αγαπημένο σας πρόσωπο, μπορεί να μοιάζει ανυπέρβλητη. Τα συναισθήματα του πόνου, των ενοχών, του θυμού, της μοναξιάς ή του άγχους μπορεί να είναι κατακλυσμιαία. Αν δεν θρηνήσετε για την απώλεια, ή την καταπιέσετε, αυτό μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη και σε άλλες ψυχικές νόσους ή ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Η υποστήριξη από φίλους και οικογένεια είναι πολύ σημαντική. Αν και μερικές φορές είναι πολύ δύσκολο να μιλήσετε σε κάποιον που ξέρετε και είναι πιο εύκολο να μιλήσετε με κάποιον που δεν εμπλέκεται στην απώλεια. Ίσως να νιώθετε ότι δεν μπορείτε να το διαχειριστείτε. Σε αυτό το σημείο χρειάζεται η επιπλέον βοήθεια για να ξεπεράσετε το πένθος. Η ψυχοθεραπεία και η συμβουλευτική προσφέρουν υποστήριξη και βοηθούν στην εκτόνωση των επώδυνων συναισθημάτων γύρω από το πένθος. Η ψυχοθεραπεία θα σας βοηθήσει να δείτε με διαφορετικό τρόπο το πώς μπορείτε να προχωρήσετε μπροστά. Βοηθά να αναγνωρίσετε τα συναισθήματα σας και να τα διαχειριστείτε.

Το να πονέσεις είναι αναπόφευκτο. Το να υποφέρεις, είναι θέμα επιλογής.

Ψυχοθεραπεία για το πένθος

Υπάρχουν τρόποι που επιταγχύνουν την επεξεργασία του πένθους. Η ψυχοθεραπεία παρέχει ένα ασφαλές και μη επικριτικό περιβάλλον. Η συζήτηση της απώλειας και η εξερεύνηση των συναισθημάτων σας θα βοηθήσει να ξεκινήσετε να προσαρμόζεστε σε ένα νέο τρόπο ζωής, επακόλουθο της απώλειας και του πένθους. Η συζήτηση για όλα τα θέματα γύρω από το πένθος και τον πόνο της απώλειας μπορεί να βοηθήσει: τα θέματα ίσως να περιλαμβάνουν το άτομο που πέθανε, τύψεις και ενοχές, την σχέση σας με την οικογένεια και τους φίλους, τη δουλειά σας και τους στόχους για το μέλλον.

Αν συσσωρεύετε μέσα σας συναισθήματα και άλυτα θέματα θα παρατείνετε τον πόνο της απώλειας και τους τρόπους που αυτός ο πόνος εκδηλώνεται. Η άρνηση της θλίψης δεν βοηθά να αντιμετωπίσετε το πένθος. Η αποδοχή θα σας βοηθήσει να προχωρήσετε. Κάποιος μπορεί να θέλει να μιλήσει για το άτομο που πέθανε αλλά οι γύρω σας να το αποφεύγουν. Ίσως η οικογένεια, οι φίλοι και οι συνεργάτες σας να μην σας μιλούν γιατί φοβούνται ότι θα σας αναστατώσουν. Αλλά ίσως να θέλετε και ίσως να έχετε ανάγκη να μιλήσετε μαζί τους. Αυτό βοηθά στην διαδικασία της επούλωσης.