Τι είναι "ψυχοθεραπευτής";
Δανείζομαι τον τίτλο από την ξένη ταινία «Όλοι λένε σ’αγαπώ». Το ίδιο συμβαίνει και με το «ψυχοθεραπευτής». Όλοι χρησιμοποιούν τον τίτλο, από εκεί και πέρα το χάος…
Ο "ψυχοθεραπευτής" δεν είναι ταυτόσημη έννοια με το "ψυχολόγος", αλλά κάποιος που έχει εξειδικευθεί στην Ψυχοθεραπεία. Είναι καιρός να πούμε λίγες αλήθειες επιτέλους: ένας ψυχίατρος ή ψυχολόγος μπορεί να χρησιμοποιεί τον τίτλο «ψυχοθεραπευτής» (ή «σύμβουλος») ενώ έχει θεωρητική και πρακτική κατάρτιση λίγων ωρών (100-200 ώρες), και κάποιος άλλος να έχει αφιερώσει τη ζωή του (χιλιάδες ώρες) στην ψυχοθεραπεία.
Συνεπώς δεν είναι όλοι οι «ψυχοθεραπευτές» το ίδιο, όπως δεν είναι ούτε όλοι οι χειρουργοί, ούτε όλοι οι επαγγελματίες ανεξαρτήτως τομέα. Η ψυχοθεραπεία είναι επιστήμη και τέχνη μαζί και δεν κάνουν την ίδια δουλειά όλοι οι ψυχοθεραπευτές. Και μάλιστα η διαφορά στην αποτελεσματικότητα μπορεί να είναι αστρονομική.
Και εκτός των παραπάνω, πολύ συχνά παρατηρείται το φαινόμενο να χρησιμοποιεί κανείς το "ψυχοθεραπευτής" ως δέλεαρ, χωρίς ποτέ ο ίδιος να εξασκεί την ψυχοθεραπεία, αλλά να παραπέμπει συστηματικά τους θεραπευόμενους σε άλλους συνεργάτες για CBT (γιατί δήθεν δεν έχει χρόνο ο ίδιος) ή αντιθέτως να λέει πως "δεν χρειάζεσαι ψυχοθεραπεία".
Τι είναι ψυχοθεραπεία;
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι απλά μία «συζήτηση». Δεν είναι ψυχοθεραπεία να μιλάμε για την καθημερινότητα, να λέμε τα νέα της εβδομάδας, τι έγινε χτες, σήμερα, ποιος σε στεναχώρησε, ποιος σε αδίκησε, και να ανακυκλώνουμε (ανούσια) τα ίδια και τα ίδια για μήνες ή χρόνια. Αυτά είναι μόνο (παροδικά) ανακουφιστικά, ΔΕΝ είναι ψυχοθεραπεία.
Μέρος των σκοπών της ψυχοθεραπείας είναι να αυξηθεί η αυτογνωσία, να φωτιστούν αθέατες πλευρές του εαυτού, να κλείσουν συναισθηματικές πληγές και τραύματα, να αλλάξουν αρνητικές πεποιθήσεις, να εξελιχθεί και να ωριμάσει ο άνθρωπος. Όμως δεν χρειάζονται όλοι οι άνθρωποι μια μακροχρόνια ψυχοθεραπεία για να επιτευχθούν τα παραπάνω.
Μια βραχεία σε διάρκεια ψυχοθεραπεία όταν εφαρμόζεται από καταρτισμένους και έμπειρους ψυχοθεραπευτές μπορεί να έχει σημαντικά θετικά αποτελέσματα. Υπό τις κατάλληλες (συναισθηματικές) συνθήκες, αρκεί μία φράση, μία λέξη, ένα απόφθεγμα για να αλλάξει η συνειδητότητα και το συναίσθημα των ανθρώπων, όταν λέγεται τη σωστή ώρα, με το σωστό τρόπο. Αναλόγως τις γνώσεις, την πνευματική καλλιέργεια, τη δοτικότητα, την ικανότητα και την ένταση της επικοινωνίας παίρνουμε διαφορετικά πράγματα από τους ανθρώπους. Δεν μπορεί λοιπόν να συγκρίνεται κάποιος που έχει αφιερώσει μια ζωή στην ψυχοθεραπεία, με κάποιον που τελείωσε ένα σεμινάριο λίγων ωρών.
Βέβαια η ψυχοθεραπεία δεν είναι σαν ένα χειρουργείο, όπου ο ασθενής δεν συμμετέχει. Το αντίθετο μάλιστα, είναι μια ενεργητική διαδικασία, ένας «χορός» του θεραπευτή με τον θεραπευόμενο. Για αυτό λοιπόν, εκτός από την κατάρτιση του ψυχοθεραπευτή, έχει πολύ μεγάλη σημασία η θεραπευτική σχέση, η «χημεία» μεταξύ των δύο6. Μπορεί απλά ένας θεραπευόμενος να μην ταιριάζει με ένα θεραπευτή και κάποιος άλλος να του ταιριάξει καλύτερα.
Επιλογή ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης
Εκτός από το χάος των "ψυχοθεραπευτών", υπάρχει και το χάος των ψυχοθεραπευτικών μεθόδων. Στο ιατρείο έρχονται πολύ συχνά άνθρωποι που έχουν κάνει συστηματικά "ψυχοθεραπεία" για χρόνια και που ουσιαστικά είναι αδούλευτοι. Αυτό συνήθως οφείλεται στην λάθος επιλογή μορφής ψυχοθεραπείας ή στην ακαταλληλότητα του "θεραπευτή", δηλαδή ανθρώπων που δεν έχουν την κατάλληλη ψυχοθεραπευτική κατάρτηση.
Στην κλινική μας πράξη, διαπιστώνουμε καλά αποτελέσματα με μεθόδους όπως η Συστημική ψυχοθεραπεία1 ή Gestalt, ιδίως αν σας ενδιαφέρει να γνωρίσετε καλύτερα τον εαυτό σας και να θεραπεύσετε συναισθηματικές πληγές.2 Ωστόσο, η επιλογή της κατάλληλης προσέγγισης εξαρτάται από τις ατομικές ανάγκες, την προσωπικότητα και τους στόχους του κάθε θεραπευόμενου.
Η Ψυχανάλυση (ή ψυχοδυναμική θεραπεία) είναι συνήθως μακροχρόνιο σύστημα θεραπείας και είναι πιο κατάλληλη για ορισμένους ανθρώπους, ιδίως για εκείνους με διαταραχές προσωπικότητας. Χαρακτηρίζεται από ένα αυστηρό θεραπευτικό πλαίσιο και την έμφαση στην ουδετερότητα του αναλυτή, στοιχεία που ορισμένοι θεραπευόμενοι μπορεί να βιώσουν ως δογματικά ή απρόσωπα.
Η CBT (γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία) επικεντρώνεται στο τρίπτυχο σκέψη-συναίσθημα-συμπεριφορά και γενικά στις πρώτες 5-10 συνεδρίες έχει προσφέρει στον θεραπευόμενο ότι μπορεί να προσφέρει ψυχοεκπαιδευτικά, μαθαίνοντας ουσιαστικά τους ανθρώπους να μην ερμηνεύουν καταστροφολογικά τα συμπτώματά τους. Είναι λοιπόν βραχείας διάρκειας (πχ 3-6 μήνες) και μπορεί να είναι χρήσιμη σε αγχώδεις διαταραχές (πχ κρίσεις πανικού, φοβίες και φοβικές καταστάσεις γενικότερα), αλλά για πιο βαθιά συναισθηματικά ζητήματα ζωής και σχέσεων, μάλλον άλλες προσεγγίσεις είναι πιο αποτελεσματικές, καθώς η CBT3 βασίζεται συντριπτικά σε μια "λογική" προσέγγιση όλων των θεμάτων, και συχνά οι παρατεταμένες σε αριθμό συνεδρίες καταλήγουν σε επανάληψη βασικών εννοιών χωρίς να προσφέρουν κάποια περαιτέρω βοήθεια στους θεραπευόμενους. Τα ίδια ισχύουν και για τις παραλλαγές αυτών των μεθόδων.
Σχετικά με το status του ψυχοθεραπευτή
Η παραπάνω ιστορία, είναι αρκετά κοντά στο «δάσκαλε που δίδασκες και νόμο δεν εκράτεις». Και εξηγούμαι, σε πολλά συστήματα, όπως τη Γνωσιακή-Συμπεριφορική θεραπεία (CBT), δεν απαιτείται ο θεραπευτής να έχει κάνει ο ίδιος προσωπική ψυχοθεραπεία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι "ψυχοθεραπευτές" να είναι οι ίδιοι "αδούλευτοι" ως άνθρωποι, δηλαδή πέρα από την όποια θεωρητική κατάρτησή τους δεν έχουν επεξεργαστεί τις πληγές τους, τις αξίες, τις προκαταλήψεις και το χαρακτήρα τους4, με ότι μπορεί να σημαίνει αυτό θεραπευτικά (συμπεριλαμβανομένου της αδυναμίας αναγνώρισης και διαχείρισης θεμάτων μεταβίβασης και αντιμεταβίβασης).
Συνέντευξη για την ψυχοθεραπεία
Μπορείτε επίσης να ακούσετε την 60λεπτη συνέντευξη του κ. Βάθη στο Κανάλι Ένα του Πειραιά (Φεβρ 2025) γενικά για την Ψυχοθεραπεία, το EMDR και την κατάθλιψη (αρχίζει στο 1.40):
Γονεϊκότητα και ψυχοθεραπεία
Και για όσους θεραπευόμενους έχουν παιδιά, θα πω το αυτονόητο: πέρα από τις όποιες καλές προθέσεις και προσπάθεια, είναι πολύ δύσκολο να κατανοήσει ένας ψυχοθεραπευτής χωρίς παιδιά, έναν άνθρωπο με παιδιά. Και αυτό γιατί η γονεϊκότητα είναι μια μοναδική, μεταμορφωτική κατάσταση, που μόνο αν τη βιώσει κανείς προσωπικά μπορεί να την κατανοήσει.
Για αυτό, αν σας απασχολούν ζητήματα σχέσεων (γάμου) ή οικογενειακά θέματα, μάλλον θα ήταν πιο ωφέλιμο να συνεργαστείτε με ένα ψυχοθεραπευτή που έχει προσωπική εμπειρία της γονεϊκότητας, καθώς αυτό θα διευκολύνει την κατανόηση των συγκεκριμένων προκλήσεων. Η επαγγελματική κατάρτιση και η εμπειρία παραμένουν κρίσιμοι παράγοντες, καθώς και το αν έχει δουλέψει ο ίδιος ο ψυχοθεραπευτής με τον εαυτό του (δηλαδή αν έχει κάνει ψυχοθεραπεία ο ίδιος) ώστε να μην προβάλει σε εσάς τα δικά του ανεπίλυτα κόμπλεξ και ανασφάλειες, προβλήματα ταυτότητας και λοιπές προκαταλήψεις.
Ο χρόνος είναι σχετικός
Ο χρόνος είναι σχετικός. Αυτό δεν είναι μια αλήθεια μόνο για τον κόσμο της φυσικής (όπως είπε ο Αϊνστάιν), αλλά και για τον κόσμο της ψυχολογίας. Θα το έχετε βιώσει σίγουρα, ο λίγος χρόνος με κάποιους ανθρώπους να φαίνεται μια αιωνιότητα, και το αντίστροφο, ώρες με κάποιον να φαίνονται σαν μια στιγμή (όπως γίνεται για παράδειγμα με τους ερωτευμένος). Θα προτιμούσατε να συζητήσετε για τη ζωή σας 10 λεπτά με τον Καζαντζάκη, 10 λεπτά με τον Ελύτη, ή μία ώρα με τον Κλουζώ;
Δεν μετρούνται όλα με κουκιά, δεν μετρούνται όλα στη ζωή με τα λεπτά της ώρας. Το ζητούμενο είναι το αποτέλεσμα, και για να χρησιμοποιήσω ένα ακόμα παράδειγμα, η διαδρομή Αθήνα-Θεσσαλονίκη μπορεί να γίνει σε 5 ώρες με το αυτοκίνητο, και με το αεροπλάνο σε 45 λεπτά. Είναι η ώρα λοιπόν που έχει σημασία ή το αποτέλεσμα; Αν κάποιος μπορεί να πετύχει τα ίδια (και καλύτερα) ψυχοθεραπευτικά αποτελέσματα σε λιγότερο χρόνο με μια πιο ουσιαστική προσέγγιση, αυτό πως αξιολογείται;
Από έναν άνθρωπο μέσα σε λίγα λεπτά μπορείς να πάρεις πολλά, και από έναν άλλο περνάς ώρες και δεν παίρνεις τίποτα.5 Σε λίγα λεπτά και με λιγοστές κουβέντες, ένας άνθρωπος μπορεί να μιλήσει για την ουσία, και ένας άλλος να μιλάει για ώρες χωρίς να λέει τίποτα που αξίζει.
Οι άνθρωποι έχουν μια "ψυχολογική βαρύτητα" η οποία επηρεάζει τους άλλους, δεν έχουν όλοι το ίδιο πνευματικό πλούτο ή δυναμισμό. Έτσι λοιπόν δεν έχουν όλοι οι ψυχοθεραπευτές την ίδια ικανότητα και αποτελέσματα στην ψυχοθεραπεία (ή στο EMDR, φυσικά), πράγμα το οποίο επηρεάζει τόσο το συνολικό κόστος της θεραπείας όσο και το χρονικό διάστημα που θα χρειαστεί.
Η ψυχοθεραπεία δεν είναι σαν ένας μπουφές σε εστιατόριο για να φάει κανείς «όσο αντέχει». Χρειάζεται χρόνος για να επεξεργαστεί κανείς τα όσα γίνονται στην ψυχοθεραπεία. Ούτε η ψυχοθεραπεία είναι ένα «μάθημα» για να πούμε όσα περισσότερα «χωράνε» στο χρόνο, ούτε απλά να λέμε τα ίδια και τα ίδια ξανά ή όσα μπορούμε περισσότερα, για να τα βγάλουμε από μέσα μας (αυτό ανακουφίζει προσωρινά, αλλά δεν λύνει τα προβλήματα, δεν εξελίσσει το θεραπευόμενο και ΔΕΝ είναι η ουσία της ψυχοθεραπείας). Χρειάζονται ουσιαστικές παρεμβάσεις και χρόνος (εκτός της συνεδρίας) για την ενσωμάτωση της πληροφορίας και της αλλαγής στο θεραπευόμενο.
Εκτός από τη σχετικότητα του χρόνου, και τα παραπάνω σχετικά με την τέχνη της ψυχοθεραπείας, δηλαδή το πως χρησιμοποιείται ο χρόνος και ποιο σύστημα εφαρμόζεται έχει τεράστια σημασία. Αρκούν ορισμένες παρεμβάσεις στην κατάλληλη στιγμή, για να έχουμε σημαντικά αποτελέσματα (δεν είναι τυχαία η αρχή Pareto).
Διά ζώσης ή online συνεδρίες;
Οι συνεδρίες μέσω ίντερνετ μπορεί να είναι πολύ βολικές και πλέον είναι πολύ δημοφιλείς λόγω του ανταγωνιστικού περιβάλλοντος στο χώρο της ψυχοθεραπείας, αλλά οι συνεδρίες διά ζώσης προσφέρουν μια διαφορετική εμπειρία σε σχέση με την ψυχοθεραπεία online,7 και οι περισσότεροι θεραπευόμενοι βρίσκουν τις συνεδρίες πρόσωπο με πρόσωπο πιο ωφέλιμες.Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για το e-therapy.
Βιβλιογραφία
- 1.Pinquart, M., et al. (2014). Efficacy of systemic therapy on adults with mental disorders: A meta-analysis. Psychotherapy Research, 26(2), 241–257. [Systemic Therapy Efficacy ]
- 2.Vossler, A., et al. (2024). Efficacy of systemic therapy on adults with depressive disorders: A meta-analysis. Psychotherapy Research, 35(6), 867–883. [Systemic Therapy and Depression]
- 3.Beasley, C. C., & Ager, R. (2019). Emotionally Focused Couples Therapy: A Systematic Review of Its Effectiveness over the past 19 Years. Journal of Evidence-Based Social Work, 16(2), 144–159. [Emotionally Focused Therapy ]
- 4.Anderson, T., et al. (2015). Therapist facilitative interpersonal skills and training status: A randomized clinical trial on alliance and outcome. Psychotherapy Research, 26(5), 511–529. [Therapist Interpersonal Skills Impact]
- 5.Norcross, J. C., & Lambert, M. J. (2018). Psychotherapy relationships that work III. Psychotherapy, 55(4), 303–315. [Psychotherapy Relationships ]
- 6.Wampold, B. E., & Flückiger, C. (2023). The alliance in mental health care: conceptualization, evidence and clinical applications. World Psychiatry, 22(1), 25–41. Portico. [Therapeutic Alliance]
- 7.Maqsood, A., et al. (2024). From face-to-face to screen-to-screen: exploring the multifaceted dimensions of digital mental health care. Frontiers in Psychiatry, 15, 1413127. [Online therapy dimensions]