Αγοραφοβία – τι είναι, συμπτώματα, πως αντιμετωπίζεται;

Αγοραφοβία - τι είναι, συμπτώματα, πως αντιμετωπίζεται;

Η αγοραφοβία χαρακτηρίζεται από φόβο ή αποφυγή καταστάσεων όπου η διαφυγή θεωρείται δύσκολη ή η βοήθεια μη διαθέσιμη (π.χ. μέσα μαζικής μεταφοράς, ουρές αναμονής, γέφυρες, μεγάλοι ανοιχτοί χώροι, κα). Η συγκεκριμένη διαταραχή προκαλεί έντονο άγχος με αποτέλεσμα οι άνθρωποι να αποφεύγουν καταστάσεις στις οποίες μπορεί να αισθανθούν πανικό, ότι είναι παγιδευμένοι ή νιώθουν αμηχανία. Μπορεί να συνυπάρχει και με άλλες καταστάσεις ψυχικής υγείας, όπως η διαταραχή πανικού.

Συχνότητα, ηλικία/φύλο, κλινική πορεία

Υπολογίζεται ότι περίπου το 0,8% των ενηλίκων έχουν αγοραφοβία. Συχνά συνδέεται με κρίσεις πανικού και οδηγεί σε λειτουργικούς περιορισμούς (εργασία, μετακινήσεις, κοινωνικές δραστηριότητες). Η μέση ηλικία έναρξης είναι στην εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή (~20 χρόνια) και παρατηρείται με μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες.

Η πορεία είναι χρόνια αν δεν γίνει κάποια θεραπεία, με τάση διεύρυνσης των συμπεριφορών αποφυγής. Ωστόσο, με κατάλληλες παρέμβασεις (ψυχοθεραπεία, φαρμακοθεραπεία) η πρόγνωση είναι ευνοϊκή και οι άνθρωποι μπορούν να ξεπεράσουν την αγοραφοβία.

Αλήθειες για την αγοραφοβία

Παραθέτουμε ορισμένα σημεία κλειδιά σχετικά με την αγοραφοβία:

• Η αγοραφοβία συχνά εμφανίζεται μετά από μία ή περισσότερες κρίσεις πανικού.
• Μπορεί να οδηγήσει σε πολλούς πρόσθετους φόβους, όπως είναι ο φόβος για τους ανοιχτούς χώρους και ο φόβος για τους χώρους στους οποίους η διαφυγή είναι δύσκολη, όπως στα ασανσέρ.
• Η αγοραφοβία μπορεί να δυσκολεύει ένα άτομο να αφήσει το σπίτι του.
• Τα ψυχοσωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν πόνο στο στήθος, ζαλάδα και δυσκολία στην αναπνοή.
• Οι περισσότεροι άνθρωποι βελτιώνονται με την ψυχοθεραπεία.
• Η αγοραφοβία ανταποκρίνεται στις περισσότερες περιπτώσεις πλήρως στα αντικαταθλιπτικά ή/και ηρεμιστικά φάρμακα.

 Τι είναι η αγοραφοβία;

Η αγοραφοβία είναι μια αγχώδης διαταραχή που εκδηλώνεται ως φόβος σε περιπτώσεις όπου η διαφυγή μπορεί να είναι δύσκολη, ή στις οποίες η βοήθεια δεν είναι διαθέσιμη (αν συμβεί κάτι κακό). Η κατάσταση αυτή συχνά είναι παρεξηγημένη ως ο φόβος για τους ανοιχτούς χώρους αλλά, είναι στην πραγματικότητα, πιο σύνθετη. Περιλαμβάνει ουσιαστικά υπερβολικό και παράλογο φόβο όταν νιώθετε ότι δεν μπορείτε να ξεφύγετε από καταστάσεις. Η αγοραφοβία περιλαμβάνει τον φόβο της πολυκοσμίας ή του να είναι κάποιος μόνος έξω.

Η αγοραφοβία κατηγοριοποιείται ως μια αγχώδης διαταραχή. Μια αγχώδη διαταραχή συμβαίνει όταν το άγχος δεν φεύγει και τείνει να γίνεται χειρότερο με την πάροδο του χρόνου.Ένας άλλος τύπος αγχώδους διαταραχής είναι η διαταραχή πανικού, όπου οι κρίσεις πανικού και τα ξαφνικά αισθήματα του τρόμου συμβαίνουν χωρίς προειδοποίηση.

Οι χώροι που μπορούν να προκαλέσουν αγοραφοβία είναι εκείνοι που μπορεί να κάνουν ένα άτομο να αισθανθεί αβοήθητο ή παγιδευμένο, ντροπή, όπως είναι τα πολυπληθή μέρη, οι γέφυρες, τα δημόσια μέσα μεταφοράς και οι απομακρυσμένες περιοχές.

Οι περισσότεροι άνθρωποι εμφανίζουν αγοραφοβία μετά από μία ή περισσότερες κρίσεις πανικού. Αυτές οι κρίσεις τους προκαλούν φόβο για επιπλέον κρίσεις, έτσι αποφεύγουν καταστάσεις συστηματικά στις οποίες παρατηρούν ότι κρίσεις μπορεί να συμβούν.

Οι άνθρωποι με αγοραφοβία ίσως χρειαστούν τη συντροφιά για να πάνε σε ένα δημόσιο μέρος, και κάποιες φορές να αισθάνονται ανίκανα να αφήσουν το σπίτι.

Συμπτώματα της αγοραφοβίας

Η αγοραφοβία μπορεί να είναι παρούσα σαν συνδυασμός φόβων, αισθημάτων, και ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. Αυτός ο φόβος οδηγεί σε επίμονες αποφευκτικές συμπεριφορές (αποφυγή), στις οποίες το άτομο ξεκινά να απομακρύνεται από μέρη και καταστάσεις στις οποίες νιώθει φόβο. Εξαιτίας αυτών των συμπεριφορών, η ζωή του ατόμου γίνεται περιοριστική και οδηγεί στην απομόνωση. Η αγοραφοβία μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την προσωπική και επαγγελματική ζωή ενός ατόμου. Ο έντονος φόβος και οι αποφευκτικές συμπεριφορές κάνουν δύσκολη τη ζωή του ατόμου σχετικά με τα ταξίδια, τις κοινωνικές εκδηλώσεις.

Ωστόσο ο κύριος φόβος είναι ότι δεν μπορούν καταστάσεις στις οποίες η βοήθεια ή η διαφυγή δεν θα είναι πιθανή αν υπάρξει κίνδυνος. Ένα άτομο με αγοραφοβία συνήθως επίσης φοβάται:

Τα συμπτώματα της αγοραφοβίας μπορεί να περιλαμβάνουν:

• • άγχος όταν απομακρύνεστε από ένα περιβάλλον στο οποίο νιώθετε ασφάλεια
  • κρίσεις πανικού με συμπτώματα όπως η δυσκολία στην αναπνοή, η εφίδρωση, η ζαλάδα, ο αυξημένος καρδιακός ρυθμός, η ναυτία και τα συναισθήματα έντονου φόβου
  • αγωνία αν πρέπει να αφήσετε το ασφαλές περιβάλλον σας
  • χαμηλή αυτοεκτίμηση και έλλειψη αυτοπεποίθησης
  • είστε απρόθυμοι να αφήσετε το σπίτι σας
  • κατάθλιψη, που πολύ συχνά συνυπάρχει με την αγοραφοβία

Άλλα συναισθήματα

Ένα άτομο που πάσχει από αγοραφοβία μπορεί να βιώνει τα ακόλουθα συναισθήματα :

• Αποστασιοποίηση από τους άλλους
• Ανικανότητα
• Σύγχυση
• Απώλεια ελέγχου
• Αίσθημα ότι το σώμα δεν είναι πραγματικό
• Αίσθημα ότι το περιβάλλον δεν είναι πραγματικό

Μερικοί άνθρωποι γίνονται πλήρως εξαρτημένοι από άλλους ή παραμένουν κλεισμένοι στο σπίτι για μεγάλες χρονικές περιόδους.

Σωματικά συμπτώματα

Τα σωματικά συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Πόνος στο στήθος ή δυσφορία
• Ζαλάδα
• Ταχυπαλμία, δηλαδή αύξηση των παλμών της καρδιάς
• Δυσκολία στην αναπνοή
• Ιδρώτας
• Τρόμος
• Διαταραχές στο στομάχι, ναυτία και διάρροια
• Εξάψεις και κρυάδες
• Ασφυξία, πνίξιμο στο λαιμό

Οι άνθρωποι που βιώνουν κρίσεις πανικού ίσως αλλάζουν τον τρόπο που συμπεριφέρονται και λειτουργούν στο σπίτι, στο σχολείο ή στον χώρο εργασίας. Αποφεύγουν συστηματικά καταστάσεις που προκαλούν την έναρξη κρίσεων. Ίσως να νιώθουν θλίψη ή κατάθλιψη, και να επιχειρήσουν ακόμα και να αυτοκτονήσουν για να λυτρωθούν από την απελπισία. Άλλοι καταφεύγουν στην κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών, επιδεινώνοντας το πρόβλημα.

Αιτίες αγοραφοβίας

Η ακριβής αιτία της αγοραφοβίας παραμένει ασαφής, αλλά θεωρείται ότι παίζουν ρόλο κάποιες περιοχές του εγκεφάλου που ελέγχουν την αντίδραση στον φόβο. Διάφοροι άλλοι παράγοντες κινδύνου συμβάλλουν στην εμφάνιση της διαταραχής. Οι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν:

• Ψυχοπιεστικούς παράγοντες: η αγοραφοβία μπορεί να εμφανιστεί μετά από την εμπειρία ενός τρομακτικού γεγονότος, κακοποίησης ή γενικότερα μιας τραυματικής εμπειρίας (για παράδειγμα κάποια διάρρηξη ή επίθεση, ατύχημα, κα)
• Γενετικοί παράγοντες: η κληρονομικότητα και η επιγενετική παίζουν επίσης ρόλο στην αγοραφοβία και στις άλλες αγχώδεις διαταραχές.
• Προσωπικότητα: μερικοί άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς σε διαταραχές άγχους.

Υπάρχει μια προφανής σύνδεση ανάμεσα στην διαταραχή πανικού και στην αγοραφοβία, καθώς το 30-50% των ανθρώπων με αγοραφοβία έχουν διαταραχή πανικού ή κρίσεις πανικού πριν εμφανιστούν τα συμπτώματα της αγοραφοβίας.

Μεταγνωστικές διεργασίες και αγοραφοβία

Πέρα από τα συμπτώματα, κρίσιμο ρόλο στην κλινική εικόνα και τη συνολική λειτουργικότητα παίζουν οι μεταγνωσίες, δηλαδή σκέψεις και πεποιθήσεις για το ίδιο το άγχος και τον εαυτό. Οι δυσλειτουργικές πεποιθήσεις οδηγούν στην καταστροφολογία (για παράδειγμα “η ταχυκαρδία σημαίνει έμφραγμα, λιποθυμία”, “αν δεν ελέγξω το άγχος, θα κοκκινήσω και θα εκτεθώ”) και εντείνουν την υπερεπαγρύπνηση, τροφοδοτούν τις συμπεριφορές αποφυγής και προκαλούν μεγαλύτερη δυσλειτουργικότητα.

Διάγνωση αγοραφοβίας

Τα στοιχεία της διάγνωσης άλλαξαν σχετικά πρόσφατα. Η διαταραχή πανικού και η αγοραφοβία είναι τώρα δύο ξεχωριστές διαγνώσεις, και ο τίτλος της "αγοραφοβίας με ή χωρίς διαταραχή πανικού" δεν χρησιμοποιείται πλέον.

Η αγοραφοβία διαγιγνώσκεται μετά από μια συνεδρία- συνέντευξη με κάποιον ειδικό ψυχίατρο, ο οποίος εκτιμά τα συμπτώματα. Ένας εργαστηριακός και κλινικός έλεγχος βοηθά στο να αποκλείσει άλλες αιτίες που θα μπορούσαν πιθανόν να προκαλέσουν τα συμπτώματα.

Τα διαγνωστικά κριτήρια για την αγοραφοβία του DSM-5 περιλαμβάνουν την ανησυχία ή ακραίους φόβους που αναφέρονται σε τουλάχιστον δύο ακόλουθες καταστάσεις, και χαρακτηρίζονται από την δυσκολία να δραπετεύσει ή να βρει βοήθεια:

• Σε δημόσια μέσα μεταφοράς
• Σε ανοιχτό χώρο
• Σε κλειστό χώρο
• Σε χώρους με πολυκοσμία
• Μόνος εκτός σπιτιού

Επιπλέον διαγνωστικά κριτήρια περιλαμβάνουν :

• Τον φόβο ή την ανησυχία που φυσιολογικά σχετίζεται με φυσιολογικές καταστάσεις
• Τον φόβο ή την ανησυχία που είναι δυσανάλογη με τον πραγματικό κίνδυνο
• Την αποφυγή μιας κατάστασης ή μιας περίστασης που απαιτεί παρέα
• Την αντοχή σε καταστάσεις με ακραία θλίψη
• Την δυσφορία ή τα προβλήματα σε τομείς της ζωής που προκαλούνται από φόβο, ανησυχία ή αποφυγή
• Την μακροχρόνια επίμονη φοβία και αποφυγή καταστάσεων

Χρειάζεται επίσης διαφορική διάγνωση της αγοραφοβίας από την κοινωνική φοβία ή τις ειδικές φοβίες. Στην κοινωνική φοβία, ο πυρήνας του φόβου αφορά την αρνητική αξιολόγηση/ντροπή σε κοινωνικές περιστάσεις (π.χ. ομιλία, φαγητό μπροστά σε άλλους). Στην ειδική φοβία, ο φόβος εστιάζει σε ένα συγκεκριμένο ερέθισμα (π.χ. ύψη, αίμα, ζώα) και δεν αφορά γενικευμένα την προσβασιμότητα ή τη διαφυγή.

Θεραπεία της αγοραφοβίας

Η αγοραφοβία μπορεί να αντιμετωπιστεί και να μπει ένα τέλος στο φόβο. Η πρώιμη θεραπεία (δηλαδή όσο πιο σύντομα απευθυνθεί κανείς για θεραπεία) είναι πιο πιθανό να οδηγήσει σε θετικά αποτελέσματα.

Το θεραπευτικό πλάνο θα το σχεδιάσετε μαζί με τον ψυχίατρο-ψυχοθεραπευτή σας ανάλογα με τα συμπτώματα, τις συνθήκες και τις προσωπικές σας επιθυμίες και μπορεί να περιλαμβάνει:

• φαρμακευτική αγωγή, με αντικαταθλιπτικά ή αγχολυτικά φάρμακα
• ψυχοθεραπεία: η ψυχοθεραπεία είναι αποτελεσματική για τους περισσότερους ανθρώπους με αγοραφοβία, ιδίως αν κανείς λάβει βοήθεια νωρίς.
• τεχνικές χαλάρωσης
• ομάδες υποστήριξης
• τεχνικές ενσυνειδητότητας

 Φαρμακευτική αγωγή

Οι ψυχίατροι μπορούν να συνταγογραφήσουν διάφορα φάρμακα για την αντιμετώπιση της κατάστασης:

1. αντικαταθλιπτικά (όπως τα SSRI), που μπορούν να συνταγογραφηθούν για την θεραπεία της αγοραφοβίας.
2. αγχολυτικά (ηρεμιστικά), όπως οι βενζοδιαζεπίνες, που μπορούν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα του άγχους βραχυπρόθεσμα (όπως το Xanax).

Τα ψυχιατρικά φάρμακα γενικά είναι ασφαλή υπό τις οδηγίες των ειδικών ψυχιάτρων.

Ψυχοθεραπεία για την αγοραφοβία

Η ψυχοθεραπεία στοχεύει στη μείωση των συμπτωμάτων του άγχους έτσι ώστε το άτομο να αισθάνεται ασφαλέστερο και ικανό να λειτουργεί καλύτερα. Η στοχευμένη θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει:

• ψυχοεκπαίδευση στη φυσιολογία του άγχους,
• θεραπεία έκθεσης ERP
• θεραπεία εικονικής πραγματικότητας (VRET)

Η ψυχοθεραπεία επικεντρώνεται στην αλλαγή των σκέψεων που προκαλούν την κατάσταση. Το άτομο επίσης μαθαίνει:

• Ότι είναι απίθανο οι φόβοι να βγουν αληθινοί
• Ότι η ανησυχία μειώνεται με τον χρόνο
• Πως να διαχειρίζεται και αντιμετωπίζει τα συμπτώματα
• Πως να κατανοήσει και να ελέγξει την διαστρεβλωμένη άποψη των καταστάσεων που προέρχονται από το άγχος
• Πως να αναγνωρίσει και να αντικαταστήσει τις σκέψεις που του προκαλούν πανικό
• Πως να διαχειριστεί την γενικότερη πίεση

Η οικογενειακή υποστήριξη είναι πολύ βοηθητική, δείχνοντας κατανόηση και χωρίς να πιέζει τον πάσχοντα.

Πρόγνωση - Θεραπευτικές Προοπτικές

Με την κατάλληλη θεραπεία, οι άνθρωποι μπορούν να ξεπεράσουν την αγοραφοβία. Γύρω στους μισούς έχουν σημαντική βελτίωση, αλλά μπορεί να εμφανίσουν περιστασιακά κάποια ελάσσονα συμπτώματα υπό μεγάλη πίεση. Οι υποτροπές μειώνονται αν ακολουθείται κάποια θεραπεία συντήρησης.