Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή

Σχιζοσυναισθηματική διαταραχή

Η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή είναι μια διαταραχή που επηρεάζει τις σκέψεις, τα συναισθήματα και συνεπώς και τη συμπεριφορά ενός ατόμου. Συνήθως, οι ασθενείς βιώνουν εναλλαγές ψυχωσικών επεισοδίων/συμπτωμάτων και συναισθηματικών επεισοδίων (κατάθλιψη/μανία).

Κριτήρια του DSM-V

Αυτές οι διακριτές καταστάσεις/συμπτώματα σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια του DSM-V πρέπει να είναι παρόντα τις περισσότερες ημέρες για μια συνεχόμενη περίοδο τουλάχιστον δύο εβδομάδων.

Για να τεθεί η διάγνωση της νόσου πρέπει να υπάρχουν στο ιστορικό του ασθενούς:

• Επεισόδια διάθεσης (μανία ή μείζων κατάθλιψη) μαζί με ενεργά ψυχωσικά συμπτώματα.
• Τουλάχιστον για 2 εβδομάδες συμπτώματα παραληρητικών ιδεών ή ψευδαισθήσεων χωρίς συμπτώματα διάθεσης.
• Τα επεισόδια της διάθεσης να είναι παρόντα για σημαντικό μέρος της συνολικής διάρκειας της νόσου.
• Τα παραπάνω να μην οφείλονται σε χρήση ουσιών ή άλλες παθήσεις.

Η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την λειτουργικότητα σε όλη τη ζωή, την εργασία, τις σχέσεις και την αυτοφροντίδα. Τα ψυχωτικά συμπτώματα (π.χ. ψευδαισθήσεις, παραληρητικές ιδέες) και η αποδιοργανωμένη σκέψη μπορούν να επηρεάσουν την επικοινωνία, την κρίση και την ολοκλήρωση εργασιών. Τα επεισόδια διάθεσης προκαλούν διακυμάνσεις στην ενέργεια, το κίνητρο και τον ύπνο, επιδεινώνοντας την λειτουργικότητα και την κοινωνική συμμετοχή. Τα αρνητικά και γνωσιακά συμπτώματα (π.χ. αβουλία, κακή συγκέντρωση) συχνά επιμένουν μεταξύ των επεισοδίων, συμβάλλοντας σε μειωμένη ανεξαρτησία, δυσκολίες στη διατήρηση της απασχόλησης ή των σπουδών, κοινωνική απόσυρση και προκλήσεις με την αυτοφροντίδα, την λήψη της φαρμακευτικής αγωγής και τη διαχείριση των οικονομικών. Η έγκαιρη, συνεχής θεραπεία βοηθά στον μετριασμό της λειτουργικής έκπτωσης.

Τύποι σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής

Στην σχιζοσυναισθηματική διαταραχή προεξάρχουν τόσο σχιζοφρενικά όσο και µανιακά/καταθλιπτικά συµπτώµατα, έτσι ώστε το επεισόδιο να µη δικαιολογεί τη διάγνωση ούτε της σχιζοφρένειας ούτε του µανιακού επεισοδίου. Η κατηγορία αυτή πρέπει να χρησιµοποιείται τόσο για το απλό σχιζοσυναισθηµατικό επεισόδιο µανιακού τύπου, όσο και για την υποτροπιάζουσα διαταραχή, στην οποία η πλειονότητα των επεισοδίων είναι σχιζοσυναισθηµατικού, µανιακού τύπου.

Υπάρχουν διάφορες μορφές σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής (F25, ICD-10) οι κύριες από τις οποίες είναι:

• Μανιακός τύπος (F25.0, ICD-10): σε αυτό τον τύπο, το άτομο έχει ψυχωσικά συμπτώματα και συμπτώματα μανίας, στη διάρκεια ενός επεισοδίου.
• Καταθλιπτικός τύπος (F25.1): σε αυτή την περίπτωση, το άτομο εμφανίζει ψυχωσικά και καταθλιπτικά συμπτώματα, που συμβαίνουν την ίδια στιγμή στη διάρκεια ενός επεισοδίου.
• Μικτός τύπος (F25.2): Σε αυτό τον τύπο, το άτομο έχει ψυχωτικά συμπτώματα μαζί με συμπτώματα μανίας και κατάθλιψης. Ωστόσο, τα ψυχωσικά συμπτώματα είναι ανεξάρτητα και δεν σχετίζονται απαραίτητα με τα συμπτώματα της διπολικής διαταραχής.

Η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή είναι σχετικά σπάνια, με εκτιμώμενη συχνότητα εμφάνισης περίπου 0,3% στον γενικό πληθυσμό. Η έναρξη της νόσου συνήθως εμφανίζεται στα τέλη της εφηβείας ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή (η πρώιμη έναρξη παρατηρείται συχνότερα στους άνδρες).

Η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή ανήκει στις ψυχικές διαταραχές που μπορούν να δικαιολογήσουν από μόνες τους αναπηρική σύνταξη, με ποσοστό αναπηρίας που κυμαίνεται από 50%-67% αναλόγως της βαρύτητας των συμπτωμάτων και το βαθμό στον οποίο επηρεάζεται η λειτουργικότητα του ασθενούς.

Ποια είναι τα συμπτώματα της σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής;

Τα άτομα με σχιζοσυναισθηματική διαταραχή συνήθως έχουν συμπτώματα που συμπίπτουν με συμπτώματα της σχιζοφρένειας και της διπολικής διαταραχής (κατάθλιψης ή/και μανίας). Ωστόσο η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή αποτελεί κλινικά μια ξεχωριστή κατάσταση από την σχιζοφρένεια και τη διπολική διαταραχή.

Τα συμπτώματα της σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής που είναι παρόμοια με τη σχιζοφρένεια περιλαμβάνουν:

• Παραληρητικές ιδέες (παράλογες ιδέες)
• Ψευδαισθήσεις
• Αποδιοργανωμένη ομιλία (ομιλία με τρόπο που δεν βγάζει νόημα για τους άλλους)
• Υιοθέτηση περίεργων, συγκεχυμένων συμπεριφορών
• Απώλεια ενδιαφέροντος για τη διατήρηση της υγιεινής ή της αυτοφροντίδας
• Δυσκολία στη σύνδεση με άλλους ανθρώπους

Τα συμπτώματα της σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής που είναι παρόμοια με την κατάθλιψη περιλαμβάνουν:

• Αισθήματα έντονης θλίψης που διαρκούν για δύο ή περισσότερες εβδομάδες
• Απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες που πριν απολάμβανε (ανηδονία).
• Αλλαγές στις διατροφικές και τις συνήθειες ύπνου
• Χαμηλά επίπεδα ενέργειας από το συνηθισμένο
• Σκέψεις για θάνατο ή αυτοκτονία
• Δεν μπορεί να συγκεντρωθεί σε ένα πράγμα, και νιώθει έντονα συναισθήματα ενοχών και απελπισίας.

Τα συμπτώματα της σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής που είναι παρόμοια με τη μανία περιλαμβάνουν:

• Μια υπερβολική αίσθηση σωματικής και ψυχικής ευεξίας, πολλή ενέργεια και υπερβολικά καλή διάθεση.
• Μπορεί το άτομο να μην κοιμάται καλά και να επηρεάζεται η συγκέντρωσή του.
• Μπορεί να μιλά πολύ γρήγορα, συχνά να πηδά από το ένα θέμα στο άλλο και να έχει υπεραισιόδοξες ιδέες που δεν είναι ρεαλιστικές, για παράδειγμα μπορεί να πιστεύει ότι έχει ιδιαίτερες δεξιότητες και δυνάμεις.
• Αργότερα, η ομιλία μπορεί να είναι ακατανόητη, το άτομο να είναι ευερέθιστο και να παραμελεί την υγεία και την ασφάλειά του.
• Μπορεί να επηρεάζει τις σχέσεις του και να κάνει δύσκολη την εργασία.
• Εύκολη απόσπαση της προσοχής
• Εμπλοκή σε επικίνδυνες συμπεριφορές

Παραληρητικές ιδέες 

Οι παραληρητικές ιδέες είναι ουσιαστικά πεποιθήσεις ή ιδέες που κάποιος πιστεύει ακράδαντα ως αληθείς, πέρα από κάθε αμφιβολία, παρόλο που είναι παράλογες ή αλλόκοτες. Αυτές οι πεποιθήσεις και ιδέες δεν μπορούν να εξηγηθούν από την κουλτούρα, την θρησκεία ή το υπόβαθρο του ατόμου, είναι παράλογες ή αλλόκοτες.

Ο πιο κοινός τύπος παραληρητικών ιδεών είναι οι παραληρητικές ιδέες δίωξης:

• Το άτομο είναι πεπεισμένο ότι οι άλλοι θέλουν να το βλάψουν, ότι συνωμοτούν εναντίον του.
• Το αίσθημα καταδίωξης είναι πολύ τρομακτικό και προκαλεί αναστάτωση στους ανθρώπους.
• Το άτομο μπορεί να θέλει να μείνει μακριά από ανθρώπους ή να προστατεύσει τον εαυτό του από τους υποτιθέμενους διώκτες του.

Άλλα παραδείγματα παραληρητικών ιδεών είναι ότι άλλα πρόσωπα μπορεί να ελέγχουν τις σκέψεις τους. Μπορεί να επιμένουν ότι εξωτερικές δυνάμεις όπως οι εξωγήινοι, τα πνεύματα, ο Θεός ή ο διάβολος ελέγχουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τη συμπεριφορά τους. Ίσως να νιώθουν σαν ρομπότ του οποίου το τηλεχειριστήριο είναι στα χέρια άλλων. Είναι δύσκολο κάποιος να μην έχει καθόλου έλεγχο σε μια συγκεκριμένη συμπεριφορά επειδή μια εξωτερική δύναμη τον ελέγχει.

Μπορεί επίσης να πιστεύουν ότι οι σκέψεις τους παρεμποδίζονται από:

• κάποιον ή κάτι το οποίο μπαίνει στο μυαλό (μπορεί να νιώθουν ότι κάποια συγκεκριμένη σκέψη δεν είναι δική τους).
• κάποιον ή κάτι που απομακρύνει τις σκέψεις τους, οι σκέψεις τους εξαφανίζονται.

Μερικές φορές μπορεί να νιώθουν ότι οι άλλοι άνθρωποι μπορεί να ακούσουν τις σκέψεις τους ή να έχουν πρόσβαση σε αυτές με κάποιο τρόπο.

Ψευδαισθήσεις

Μπορεί ένα άτομο να ακούει ήχους ή φωνές, να βλέπει και να μυρίζει πράγματα που δεν υπάρχουν. Μερικές φορές μπορεί να νιώθει ότι κάποιος το αγγίζει ή το χτυπά, αλλά δεν βλέπει τίποτα. Ο πιο συχνός τύπος ψευδαισθήσεων είναι οι ακουστικές ψευδαισθήσεις (ακούνε φωνές ή ήχους). Μπορεί να είναι μια φωνή ή διαφορετικές φωνές που σχολιάζουν όσα κάνει το άτομο. Καθώς αυτές οι φωνές μοιάζουν αληθινές, μπορεί το άτομο να αρχίσει να μιλά μαζί τους. Μπορεί να προσπαθεί να κάνει πράγματα που λένε οι φωνές ή να τις αγνοεί.

Διανοητική σύγχυση/μπερδεμένη σκέψη

Συνήθως, οι ασθενείς δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν καθώς οι σκέψεις τους είναι μπερδεμένες. Υπάρχει έλλειψη συγκέντρωσης. Ίσως να μην μπορούν να τελειώσουν ένα βιβλίο που διαβάζουν ή να παρακολουθήσουν μια σειρά στην τηλεόραση. Η μπερδεμένη σκέψη επηρεάζει και την ομιλία, για αυτό κάποιες φορές μπορεί να αλλάζουν γρήγορα θέμα, και να μην θυμούνται τι ήθελαν να πούνε αρχικά (ανακοπή σκέψης).

Ποιες είναι οι αιτίες της σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής;

Οι μελέτες έχουν δείξει ότι οι ίδιοι γενετικοί παράγοντες (γονίδια, DNA) που εμπλέκονται στην σχιζοφρένεια, στη διπολική διαταραχή ή στην κατάθλιψη παίζουν ρόλο και την σχιζοσυναισθηματική διαταραχή. Αν κάποιος έχει έναν γονέα με μια σοβαρή ψυχική διαταραχή όπως η σχιζοσυναισθηματική διαταραχή, τότε υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος να εμφανίσει ο ίδιος τη νόσο.

Επίσης, το ιστορικό κατάχρησης εξαρτησιογόνων ουσιών (πχ χασίς, κοκκαϊνη, κα) αυξάνουν τον κίνδυνο ενός ατόμου για σχιζοσυναισθηματική διαταραχή.

Σχετικά με την έναρξη ενός επεισοδίου, ψυχοπιεστικά γεγονότα μπορεί να συμβάλλουν, όπως το πένθος, μια ερωτική απογοήτευση, τα οικογενειακά προβλήματα. Γενικά μιλώντας, οι τραυματικές εμπειρίες στην  παιδική ηλικία αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισης της διαταραχής στο μέλλον.

Θεραπεία για την σχιζοσυναισθηματική διαταραχή

Ο κύριος άξονας της θεραπείας είναι η φαρμακευτική αγωγή, σε συνδυασμό με ψυχοθεραπεία. Συνήθως χρησιμοποιείται συνδιασμός αντικαταθλιπτικών, αντιψυχωσικών και σταθεροποιητικών φαρμάκων, αναλόγως του τύπου της διαταραχής και των ιδιαίτερων συμπτωμάτων που εμφανίζει ο ασθενής.

Πώς μπορεί να βοηθήσει η φαρμακευτική αγωγή;

• Τα ψυχιατρικά φάρμακα βοηθούν στον έλεγχο των συμπτωμάτων της διαταραχής. Βοηθά τους ασθενείς να είναι ήρεμοι και σταδιακά ελέγχει τις παραληρητικές ιδέες και τυχόν ψευδαισθήσεις που τις συνοδεύουν.
• Η σκέψη γίνεται πιο ξεκάθαρη και οι ασθενείς μπορούν να φροντίζουν καλά τον εαυτό τους, το σπίτι τους και να δουλεύουν ή να σπουδάζουν, και να συγκεντρώνονται σε άλλες σημαντικές πτυχές της ζωής τους.
• Αν κάποιος λαμβάνει συστηματικά την αγωγή του, τότε μπορεί να αποτρέψει ένα άλλο επεισόδιο. Είναι πολύ σημαντικό οι ασθενείς να συνεχίζουν να λαμβάνουν τα φάρμακά τους ακόμη και αν νιώθουν καλά.

Για πόσο χρόνο χρειάζεται κάποιος να λαμβάνει φαρμακευτική αγωγή;

• Συνήθως αυτά τα φάρμακα είναι ανάγκη οι ασθενείς να τα λαμβάνουν εφόρου ζωής.
• Σε κάποιες περιπτώσεις, η φαρμακευτική αγωγή μπορεί σταδιακά να μειώνεται ή να σταματά. Ωστόσο, αυτό πρέπει να γίνει με την επιτήρηση του ψυχίατρου.

Τι μπορεί να γίνει αν σταματήσω να παίρνω την φαρμακευτική αγωγή;

• Αν ένα άτομο με διαβήτη σταματήσει να παίρνει τα φάρμακά του, τότε σίγουρα δεν θα νιώθει καλά. Το ίδιο συμβαίνει και με την σχιζοσυναισθηματική διαταραχή, αν σταματήσετε να παίρνετε την αγωγή σας, σίγουρα θα νιώθετε χειρότερα. Αυτό μπορεί να μην γίνει άμεσα, ίσως χρειάζονται 3-6 μήνες για την επόμενη υποτροπή.

Ποια φάρμακα συστήνονται για την σχιζοσυναισθηματική διαταραχή;

• Ένα οξύ επεισόδιο σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής μπορεί να αντιμετωπιστεί με αντιψυχωσικά. Τα άτυπα αντιψυχωσικά περιλαμβάνουν την ολανζαπίνη, τη ρισπεριδόνη, την κουετιαπίνη και την αμισουλπρίδη.
• Για την θεραπεία των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να περιλαμβάνει αντικαταθλιπτικά. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι αντικαταθλιπτικών και συνήθως οι ασθενείς λαμβάνουν αντικαταθλιπτικά νέας γενιάς όπως τα αντικαταθλιπτικά SSRI, όπως η σερτραλίνη ή η σιταλοπράμη.
• Για την θεραπεία των συμπτωμάτων της μανίας, οι σταθεροποιητές της διάθεσης, όπως το Lithium, το βαλπροϊκό οξύ και η καρβαμαζεπίνη βοηθούν.
• Η μακροχρόνια θεραπεία της σχιζοσυναισθηματικής διαταραχής περιλαμβάνει την χρήση αντιψυχωσικών φαρμάκων μαζί με ψυχοθεραπεία.
• Για τον μανιακό τύπο, συχνά ακολουθείται ο συνδυασμός σταθεροποιητικών φαρμάκων και αντιψυχωσικών.
• Για τον καταθλιπτικό τύπο, συνήθως προτιμάται ένας σταθεροποιητής της διάθεσης και ένα αντικαταθλιπτικό.

Ψυχοθεραπεία

Είναι πολύ βοηθητικό οι ασθενείς να μάθουν να παρακολουθούν τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τις πράξεις τους. Η ψυχοθεραπεία βοηθά να ανακαλύψει το άτομο τις δυσλειτουργικές, μη βοηθητικές σκέψεις και συμπεριφορές που μπορεί να συμβάλλουν στο γενικότερο στρες. Αυτές οι σκέψεις μπορεί να έχουν σχέση με τις ψευδαισθήσεις. Ο ψυχοθεραπευτής βοηθά τον ασθενή να ανακαλύψει νέους βοηθητικούς τρόπους σκέψης και συμπεριφοράς.

Η ψυχοθεραπεία προτείνεται σε ανθρώπους που εμφανίζουν ψυχωτικά συμπτώματα καθώς βοηθά με τις ενοχλητικές ψευδαισθήσεις και παραισθήσεις. Επίσης, παρέχει στους ασθενείς στρατηγικές για την επίλυση των προβλημάτων.

Οικογενειακή ψυχοθεραπεία: είναι ιδιαίτερα βοηθητική αν ένα άτομο με τη διαταραχή ζει με την οικογένειά του. Βοηθά όλα τα μέλη της οικογένειας να κατανοήσουν το πρόβλημα και να παρέχουν υποστήριξη. Απαραίτητη είναι και η ψυχοεκπαίδευση της οικογένειας και των οικείων για την φύση της νόσου, ώστε να μπορέσουν να την κατανοήσουν και διαχειριστούν καλύτερα.

Θεραπεία μέσω της τέχνης: μερικοί άνθρωποι δυσκολεύονται να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους. Η θεραπεία μέσω της τέχνης βοηθά στην έκφραση των συναισθημάτων μέσω της τέχνης.

Ομαδική ψυχοθεραπεία: στην ομαδική ψυχοθεραπεία οι ασθενείς έχουν την ευκαιρία να συναντήσουν άλλους ανθρώπους με το ίδιο πρόβλημα και να συζητήσουν για τα συμπτώματα και τις στρατηγικές αντιμετώπισης.

Αν ένας ασθενής μείνει χωρίς θεραπεία τα συμπτώματα μπορεί να επιδεινώνονται και τα επεισόδια να είναι πιο συχνά και να διαρκούν περισσότερο. Επίσης, υπάρχει μεγάλος κίνδυνος για αυτοκτονία.