Άγχος: πλήρης ψυχιατρικός οδηγός

Άγχος: πλήρης ψυχιατρικός οδηγός – Συμπτώματα, Αίτια & Θεραπεία

Το άγχος είναι μια φυσιολογική βιολογική και ψυχολογική αντίδραση σε στρεσογόνους παράγοντες. Εξελικτικά, λειτουργεί ως μηχανισμός επιβίωσης ("πάλη ή φυγή"), προετοιμάζοντας το σώμα να αντιμετωπίσει έναν κίνδυνο μέσω της έκκρισης ορμονών όπως η αδρεναλίνη και η κορτιζόλη.¹ James, K. A., et al. (2023). Understanding the relationships between physiological and psychosocial stress, cortisol and cognition. Frontiers in Endocrinology, 14.

Ωστόσο, όταν το άγχος γίνεται υπερβολικό, επίμονο και εμφανίζεται χωρίς προφανή αιτία, παύει να είναι λειτουργικό και εξελίσσεται σε Αγχώδη Διαταραχή. Σύμφωνα με διεθνείς ιατρικές μελέτες, οι αγχώδεις διαταραχές είναι η πιο συχνή κατηγορία ψυχικών παθήσεων παγκοσμίως.

Άγχος vs Στρες: ποια είναι η διαφορά;

Πολλοί ασθενείς συγχέουν το καθημερινό στρες με το παθολογικό άγχος. Ο παρακάτω πίνακας διευκρινίζει τις διαφορές:

Συμπτώματα Άγχους: πώς εκδηλώνεται;

Πολλοί ασθενείς που επισκέπτονται το ιατρείο μου φοβούνται ότι «χάνουν το μυαλό τους» ή ότι κινδυνεύει η σωματική τους υγεία. Είναι σημαντικό να κατανοήσετε ότι αυτά τα συμπτώματα, όσο τρομακτικά κι αν μοιάζουν, είναι αποτέλεσμα ενός υπερδραστήριου νευρικού συστήματος και όχι δημιούργημα της φαντασίας σας. Το άγχος δεν είναι μόνο "στο μυαλό", ως ψυχοσωματική κατάσταση, επηρεάζει ολόκληρο τον οργανισμό.

Τα συμπτώματα που προκαλεί το άγχος κατηγοριοποιούνται ως εξής:

1. Σωματικά Συμπτώματα (Ψυχοσωματικά)

• Καρδιαγγειακά: ταχυκαρδία, αίσθημα παλμών, τσίμπημα στο στήθος, αυξημένη αρτηριακή πίεση.
• Αναπνευστικά: δύσπνοια, αίσθημα "κόμπου" στο λαιμό, γρήγορη ρηχή αναπνοή (ταχύπνοια).
• Γαστρεντερικά: ναυτία, στομαχόπονος, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (σπαστική κολίτιδα).
• Νευρολογικά: ζάλη, αστάθεια, τρέμουλο, μουδιάσματα (παραισθησίες), πονοκέφαλοι τάσης.

2. Γνωστικά Συμπτώματα (Σκέψη)

• Καταστροφολογία: σενάρια ότι "κάτι κακό θα συμβεί".
• Δυσκολία συγκέντρωσης: το μυαλό "αδειάζει" (brain fog).
• Μηρυκασμός σκέψεων: εμμονική επανάληψη αρνητικών σκέψεων.

3. Συναισθηματικά & Συμπεριφορικά

• Συνεχής ανησυχία και νευρικότητα.
• Ευερεθιστότητα και ξεσπάσματα θυμού.
• Αποφυγή: τάση να αποφεύγουμε καταστάσεις που μας αγχώνουν (κοινωνική απόσυρση).
• Διαταραχές ύπνου (αϋπνία ή διακεκομμένος ύπνος).

Τύποι άγχους & Διαταραχές

Κλινικά, το άγχος διακρίνεται σε συγκεκριμένες διαταραχές που απαιτούν εξειδικευμένη αντιμετώπιση, όπως φαίνονται στον παρακάτω πίνακα:

Αιτίες Άγχους: Βιολογικοί & Ψυχολογικοί Παράγοντες

Σπάνια υπάρχει μόνο μία αιτία για το άγχος. Συνήθως λειτουργεί αθροιστικά, όπως ένα ποτήρι που γεμίζει σταγόνα-σταγόνα μέχρι να ξεχειλίσει. Το άγχος είναι αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ της βιολογίας μας (γονίδια, ορμόνες), του περιβάλλοντος που ζούμε και του τρόπου που έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε.

1. Ψυχοπιεστικά Γεγονότα Ζωής

Κοινά γεγονότα ζωής που πυροδοτούν το άγχος περιλαμβάνουν:

• Επαγγελματικά: ανεργία, οικονομική αβεβαιότητα, ένα τοξικό εργασιακό περιβάλλον ή εργοδότης.
• Οικογενειακά: διαζύγιο, πένθος, χρόνια ασθένεια συγγενικού προσώπου, προβλήματα σχέσων
• Τραυματικές εμπειρίες: βιώματα και ψυχικά τραύματα της παιδικής ηλικίας ή σοβαρά γεγονότα (ατυχήματα, κακοποίηση) που καθορίζουν την αντίδραση στο στρες. Αυτό είναι γνωστό ως PTSD, και συχνά επηρεάζει επαγγελματίες όπως νοσηλευτές, διασώστες και πυροσβέστες.

2. Ιατρικά και Βιολογικά Αίτια

Ως ιατρός, οφείλω να τονίσω ότι το άγχος δεν οφείλεται πάντα σε ψυχολογικούς παράγοντες. Πριν τη διάγνωση, πρέπει να αποκλειστούν οργανικά αίτια που μιμούνται το άγχος,² Knezevic, E., et al. (2023). The Role of Cortisol in Chronic Stress, Neurodegenerative Diseases, and Psychological Disorders. Cells, 12(23), 2726. όπως:

• Θυρεοειδοπάθειες: ο υπερθυρεοειδισμός συχνά προκαλεί ταχυκαρδία και νευρικότητα.
• Καρδιαγγειακά προβλήματα: αρρυθμίες ή πρόπτωση μιτροειδούς βαλβίδας.
• Διατροφικοί παράγοντες: υπερβολική κατανάλωση καφεΐνης, έλλειψη βιταμίνης B12 ή μαγνησίου.
• Φαρμακευτική αγωγή: παρενέργειες από κορτικοστεροειδή ή φάρμακα για το άσθμα.

Πώς γίνεται η Διάγνωση;

Η διάγνωση δεν είναι μια «ετικέτα» που πρέπει να σας φοβίζει, αλλά ένας χάρτης που μας δείχνει την έξοδο από τον λαβύρινθο του άγχους. Σκοπός δεν είναι μόνο να ονομάσουμε το πρόβλημα, αλλά κυρίως να αποκλείσουμε άλλες παθήσεις και να σχεδιάσουμε μια εξατομικευμένη θεραπεία που ταιριάζει στις δικές σας ανάγκες.

Η σωστή διάγνωση είναι το πρώτο βήμα για τη θεραπεία.Η διαδικασία περιλαμβάνει:

• Κλινική συνέντευξη: λήψη λεπτομερούς ιστορικού για τη φύση και τη διάρκεια των συμπτωμάτων.
• Αποκλεισμός οργανικών παθήσεων: σε συνεργασία με άλλες ειδικότητες (εφόσον χρειαστεί), για να βεβαιωθούμε ότι το άγχος δεν οφείλεται σε σωματική νόσο.
• Ψυχομετρική εκτίμηση: χρήση ειδικών κλιμάκων (π.χ. Hamilton Anxiety Rating Scale) για την ποσοτική μέτρηση της βαρύτητας του άγχους.

Αυτοβοήθεια για το άγχος

Η διαχείριση του άγχους δεν απαιτεί απαραίτητα ριζικές αλλαγές στον τρόπο ζωής σας από τη μια μέρα στην άλλη. Μικρές, καθημερινές συνήθειες μπορούν να μειώσουν σημαντικά τα επίπεδα της κορτιζόλης. Ξεκινήστε επιλέγοντας μία ή δύο από τις παρακάτω πρακτικές:

1. Χαλάρωση: το μασάζ, η yoga και οι τεχνικές αναπνοής και μυϊκής χαλάρωσης, μειώνουν το άγχος και βοηθούν στην χαλάρωση.⁶ Breedvelt, J. J. F., et al. (2019). The Effects of Meditation, Yoga, and Mindfulness on Depression, Anxiety, and Stress in Tertiary Education Students. Frontiers in Psychiatry, 10.
2. Άσκηση: άσκηση (ιδίως η αεροβική άσκηση) βοηθά στην σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου.³ Ewuzie, Z., et al. (2024). A review of exercise interventions for reducing anxiety symptoms: Insights and implications. Medicine, 103(41), e40084.
3. Ενσυνειδητότητα: ο διαλογισμός, και οι τεχνικές ενσυνειδητότητας βοηθάνε σημαντικά.⁴ Chen, K. W., et al. (2012). Meditative therapies for reducing anxiety: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Depression and Anxiety, 29(7), 545–562.
4. Προτεραιότητες: αφιερώστε λίγο χρόνο για να οργανώσετε αυτά που θέλετε να κάνετε, ο προγραμματισμός είναι το πιο σημαντικό.
5. Χρόνος: κρατήστε λίγο χρόνο κάθε μέρα για τον εαυτό σας. Χρησιμοποιήστε τον για να οργανώσετε την ζωή σας, να χαλαρώσετε και να απολαύσετε τα ενδιαφέροντά σας.
6. Διατροφή: μια υγιεινή, ισορροπημένη διατροφή με πολλά φρούτα και λαχανικά ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα κατά του άγχους.
7. Κοινωνικές επαφές και υποστήριξη: συζητήστε με την οικογένεια, τους φίλους, τους συνεργάτες, και το αφεντικό σας για τις σκέψεις σας. Ίσως να ανακαλύψετε ότι δεν είστε ο μόνος που αισθάνεται έτσι. Και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να βοηθήσουν χωρίς όμως να αντικαθιστούν την προσωπική επαφή.
8. Αναγνωρίστε τα σημάδια: ένα άτομο μπορεί να ανησυχεί για το πρόβλημα που του προκαλεί το άγχος και να μην παρατηρεί τις επιδράσεις στο σώμα του. Παρατηρήστε τα συμπτώματα, είναι το πρώτο βήμα για να κινητοποιηθείτε.
9. Βρείτε το δικό σας αγχολυτικό: μπορείτε να έχετε κάτι που σας βοηθά να χαλαρώσετε, όπως το διάβασμα ενός βιβλίου, ένα χόμπι, μια βόλτα, η μουσική, ο χρόνος με τους φίλους.

Αντιμετώπιση υπερβολικού άγχους

Η ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ για την διαχείριση του παθολογικού άγχους είναι αποτελεσματική και υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις.⁵ Hoge, E. A., et al. (2023). Mindfulness-Based Stress Reduction vs Escitalopram for the Treatment of Adults With Anxiety Disorders. JAMA Psychiatry, 80(1), 13. Ένα άτομο που έχει άγχος μπορεί να κάνει ατομικές ή ομαδικές ψυχοθεραπευτικές συνεδρίες για να μάθει να ελέγχει το άγχος του και να αντιμετωπίζει τους παράγοντες που του προκαλούν άγχος.

Εκτός της ψυχοθεραπείας ορισμένες συμπληρωματικές μέθοδοι και το EMDR (για τα ψυχικά τραύματα) μπορούν να βοηθήσουν επικουρικά στην καλύτερη αντιμετώπιση του στρες/άγχους.⁷ Yunitri, N., et al. (2020). The effectiveness of EMDR toward anxiety disorder. Journal of Psychiatric Research, 123, 102–113.

Εάν το άγχος είναι υπερβολικό και επηρεάζει την καθημερινότητά σας, απευθυνθείτε σε ένα ειδικό ψυχίατρο για βοήθεια. Ο ειδικός γιατρός για το άγχος είναι ο ψυχίατρος ο οποίος θα σας βοηθήσει να καταπολεμήσετε το άγχος και τις αιτίες του στη ζωής σας. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να χρειαστούν και φάρμακα, όπως αγχολυτικά (πχ Xanax) ή/και αντικαταθλιπτικά.

Συχνές ερωτήσεις (FAQ)

Βιβλιογραφία

1. ↸1.James, K. A., et al. (2023). Understanding the relationships between physiological and psychosocial stress, cortisol and cognition. Frontiers in Endocrinology, 14. [Physiological and psychosocial stress]
2. ↸2.Knezevic, E., et al. (2023). The Role of Cortisol in Chronic Stress, Neurodegenerative Diseases, and Psychological Disorders. Cells, 12(23), 2726. [Cortisol in Chronic Stress]
3. ↸3.Ewuzie, Z., et al. (2024). A review of exercise interventions for reducing anxiety symptoms: Insights and implications. Medicine, 103(41), e40084. [Exercise interventions anxiety]
4. ↸4.Chen, K. W., et al. (2012). Meditative therapies for reducing anxiety: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Depression and Anxiety, 29(7), 545–562. [Meditative therapies for anxiety]
5. ↸5.Hoge, E. A., et al. (2023). Mindfulness-Based Stress Reduction vs Escitalopram for the Treatment of Adults With Anxiety Disorders. JAMA Psychiatry, 80(1), 13. [Stress Reduction vs Escitalopram]
6. ↸6.Breedvelt, J. J. F., et al. (2019). The Effects of Meditation, Yoga, and Mindfulness on Depression, Anxiety, and Stress in Tertiary Education Students. Frontiers in Psychiatry, 10. [Meditation, Yoga, and Mindfulness]
7. ↸7.Yunitri, N., et al. (2020). The effectiveness of EMDR toward anxiety disorder. Journal of Psychiatric Research, 123, 102–113. [Effectiveness of EMDR]