Ψυχιατρικά φάρμακα – είναι αποτελεσματικά και ασφαλή;

Ψυχιατρικά φάρμακα – είναι αποτελεσματικά και ασφαλή;

Αν και σαφώς υποστηρίζω την ψυχοθεραπεία και τις εναλλακτικές μεθόδους θεραπείας, καθημερινά οι άνθρωποι θέλουν συμβουλές σχετικά με τα ψυχιατρικά φάρμακα. Η πιο συχνή ερώτηση που μου κάνουν είναι, ʺΕσείς συστήνετε ψυχιατρικά φάρμακα για προβλήματα όπως η κατάθλιψη, το άγχος και άλλα;ʺ ʺΘα έπρεπε να πάρω φαρμακευτική αγωγή για …..ʺ . Σε κάθε περίπτωση ξεχωριστά, ο ασθενής χρειάζεται να μιλήσει με έναν ψυχίατρο ώστε να πάρει την σωστή απόφαση για τη λήψη φαρμακευτικής αγωγής. Η φαρμακευτική αγωγή χορηγείται σε πολλές περιπτώσεις, αλλά πάντα υπό την επίβλεψη του ειδικού γιατρού.

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ένα στα τέσσερα άτομα, δηλαδή το 25% του πληθυσμού, βιώνει ένα πρόβλημα ψυχική υγείας κάποια στιγμή στη ζωή του. Η κατάθλιψη και το άγχος είναι από τα πιο συχνά προβλήματα και επηρεάζουν τους ανθρώπους ανεξάρτητα από την ηλικία, το φύλο, την εθνικότητα ή το κοινωνικό υπόβαθρο. Οι περιβαλλοντικοί και οι γενετικοί παράγοντες συχνά δρουν συνδυαστικά  και προδιαθέτουν για ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Σε κάποιες περιπτώσεις, τα τραυματικά γεγονότα ή οι σοβαρές βλάβες οδηγούν σε ψυχολογικά προβλήματα που επιμένουν για χρόνια.

Τα ψυχοτρόπα φάρμακα χορηγούνται για την θεραπεία πολλών προβλημάτων ψυχικής υγείας όταν αυτά παρεμβαίνουν σημαντικά στην καθημερινή λειτουργικότητα. Τα ψυχιατρικά φάρμακα (ψυχοφάρμακα) τυπικά δρουν αλλάζοντας ή φέροντας την ισορροπία στο ποσοστό σημαντικών χημικών ουσιών στον εγκέφαλο, που ονομάζονται νευροδιαβιβαστές. Μερικά προβλήματα ψυχικής υγείας βελτιώνονται όταν οι νευροδιαβιβαστές όπως η ντοπαμίνη, η σεροτονίνη και η νορεπινεφρίνη είναι αυξημένοι ή μειωμένοι. Τα ψυχοτρόπα φάρμακα είναι καλύτερο να συνταγογραφούνται από έναν ειδικό ψυχίατρο, και όχι από ένα παθολόγο, νευρολόγο ή γενικό γιατρό.

Χωρίς αμφιβολία, σε αρκετές περιπτώσεις τα ψυχοτρόπα φάρμακα από μόνα τους αρκούν για να αντιμετωπίσουν ένα πρόβλημα ψυχικής υγείας. Ωστόσο σε όλες τις περιπτώσεις καλό είναι να χρησιμοποιούνται συμπληρωματικά της ψυχοθεραπείας και όχι ως υποκατάστατο αυτής. Και αυτό γιατί η ψυχοθεραπεία πραγματικά επιτρέπει στον άνθρωπο να κατανοήσει τα βαθύτερα αίτια των προβλημάτων που αντιμετωπίζει, και να τα αντιμετωπίσει ριζικά.

Πάντα χρειάζεται να συζητάμε τα υπέρ και κατά της φαρμακευτικής αγωγής με ένα ψυχίατρο και το αν υπάρχουν εναλλακτικές θεραπευτικές προσεγγίσεις που να αποτελούν καλύτερη επιλογή (όπως για παράδειγμα η ομοιοπαθητική ή ο βελονισμός).

Ψυχιατρικά φάρμακα και ψυχοθεραπεία

Ας δούμε όμως πιο αναλυτικά ορισμένα σημεία για τα ψυχοτρόπα φάρμακα και την ψυχοθεραπεία:

• Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να είναι βοηθητική. Για παράδειγμα, για τα άτομα που έχουν στρες που τα παραλύει, η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να μειώσει τα συμπτώματα. Για εκείνους που δεν μπορούν να σηκωθούν το πρωί από το κρεβάτι λόγω της κατάθλιψης που τους έχει αφαιρέσει κάθε κίνητρο, η φαρμακευτική αγωγή δίνει ώθηση. Και για εκείνους με σοβαρές χρόνιες ψυχικές διαταραχές όπως η σχιζοφρένεια, η φαρμακευτική αγωγή είναι αναγκαία για την σταθερότητα. Πολλοί άνθρωποι μπορεί να ωφεληθούν από τη λήψη ψυχοτρόπων φαρμάκων, τα οποία χορηγούνται μονάχα από ψυχιάτρους ανάλογα με την περίπτωση. Μια μελέτη έδειξε ότι τα άτομα που λάμβαναν SSRI αντικαταθλιπτικά για να αντιμετωπίσουν την μείζων κατάθλιψη, είχαν βελτίωση στα καταθλιπτικά συμπτώματα, μείωση της νευρικότητας και αύξηση της εξωστρέφειας, με αυτά τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας να αλλάζουν περίπου σε οχτώ εβδομάδες από την έναρξη της αγωγής.
• Η φαρμακευτική αγωγή δεν είναι πάντα απαραίτητη. Η φαρμακευτική αγωγή με ψυχοτρόπα φάρμακα μπορεί να είναι αποτελεσματική για τη θεραπεία συγκεκριμένων καταστάσεων, όμως μελέτες έχουν δείξει ότι η ψυχοθεραπεία είναι πιο αποτελεσματική μακροπρόθεσμα στην πρόληψη της υποτροπής της κατάθλιψης από ότι τα αντικαταθλιπτικά από μόνα τους. Ενώ τα αντικαταθλιπτικά βοηθούν στη μείζονα κατάθλιψη, τα άτομα με ήπια ή μέτρια κατάθλιψη έχουν περισσότερα οφέλη από άλλες θεραπευτικές επιλογές, όπως η ψυχοθεραπεία. Σε κάποιες μελέτες έχει δειχθεί ότι για κάποια άτομα, τα αντικαταθλιπτικά ίσως να είναι ελάχιστα πιο αποτελεσματικά από ένα εικονικό φάρμακο (placebo).
• Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να ενισχύει την ψυχοθεραπεία. Είναι δύσκολο για τους περισσότερους ανθρώπους να επικεντρωθούν στην ψυχοθεραπεία και στην προσωπική τους εξέλιξη όταν αντιμετωπίζουν μια κρίση πανικού ή υποφέρουν από άγχος, κατάθλιψη ή κάποια άλλη ψυχική διαταραχή. Σε αρκετές περιπτώσεις, η φαρμακευτική αγωγή βοηθά στη σταθεροποίηση της κατάστασης και επιτρέπει να προχωρήσει ο ασθενής στην ψυχοθεραπεία. Οι μελέτες δείχνουν ότι ο συνδυασμός της ψυχοθεραπείας με την φαρμακευτική αγωγή οδηγεί σε σημαντική βελτίωση των συμπτωμάτων. Φυσικά, το πιο συχνό αποτέλεσμα της επιτυχημένης ψυχοθεραπείας είναι η μείωση ή η εξάλειψη της ανάγκης για την λήψη ψυχοτρόπων και άλλων φαρμάκων.
• Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να έχει παρενέργειες. Πολλές φορές η φαρμακευτική αγωγή αποτελεί απαραίτητο στοιχείο της θεραπείας, συμπληρώνοντας την ψυχοθεραπεία. Ωστόσο, τα ψυχοτρόπα φάρμακα, όπως όλα τα φάρμακα, έχουν κάποιες πιθανές παρενέργειες, περιλαμβανομένων σωματικών επιδράσεων όπως η ζαλάδα, η υπνηλία, οι αλλαγές στην όρεξη, οι διαταραχές στον ύπνο και/ή η αύξηση του σωματικού βάρους και συναισθηματικές/ψυχολογικές παρενέργειες όπως οι εναλλαγές της διάθεσης, η απώλεια ενδιαφέροντος για δραστηριότητες ή το συναισθηματικό μούδιασμα. Τα αντιψυχωσικά μετά από μακροχρόνια λήψη μπορεί να προκαλέσουν διάφορες παρενέργειες, όπως εξωπυραμιδικά συμπτώματα (όψιμη δυσκινησία, Παρκινσονισμός, κα). Επίσης υπάρχουν αναφορές για τα αντικαταθλιπτικά, πως μπορεί να αυξάνουν τις αυτοκτονικές σκέψεις και τις αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές στους εφήβους και στους νέους ενήλικες κάτω των 24 ετών.

 Ο ρόλος της ψυχοθεραπείας

Η οργανική θεώρηση των ψυχιατρικών προβλημάτων οδηγεί στην υπεραπλούστευση των αιτιών της κατάθλιψης αλλά και των αγχωδών διαταραχών (όπως οι κρίσεις πανικού). Όμως όλα τα θέματα ψυχικής υγείας δεν οφείλονται στην έλλειψη ισορροπίας των νευροδιαβιβαστών. Πολύ συχνά, τα διάφορα ψυχιατρικά συμπτώματα προέρχονται και επηρεάζονται από γεγονότα της ζωής, από αυτά που συμβαίνουν σε εμάς και γύρω μας. Η φαρμακευτική αγωγή δεν αλλάζει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τις εμπειρίες τους, δεν αλλάζει την αφήγηση για τα όσα έχουμε ζήσει. Ως εκ τούτου η φαρμακευτική αγωγή από μόνη της δεν αρκεί για να ʺδιορθώσειʺ όλα τα ψυχολογικά ζητήματα. Για να κάνουμε ένα παραλληλισμό, το να παίρνει κανείς μόνο φάρμακα, είναι σαν να θέλετε να γιατρέψετε μια πληγή από σφαίρα χωρίς να βγάλετε πρώτα την σφαίρα. Με την ψυχοθεραπεία, μπορεί κανείς να αντιμετωπίσει όχι μόνο τα συμπτώματα, αλλά και τους ουσιαστικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην κατάθλιψη, όπως τα ψυχικά τραύματα και το άγχος.

Τα άτομα που κάνουν ψυχοθεραπεία και λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή έχουν ακόμα καλύτερη απόκριση από όσους λαμβάνουν μόνο φαρμακευτική αγωγή. Με την ψυχοθεραπεία μπορεί κάποιος να κατανοήσουν την πραγματική ρίζα των ανησυχιών τους. Η ψυχοθεραπεία διεγείρει την νευροπλαστικότητα του εγκεφάλου, δηλαδή ανάπτυξη των νευρώνων (νευρογέννεση) και των συναπτικών συνδέσεων μεταξύ των νευρώνων. Αυτό εξηγεί γιατί η ψυχοθεραπεία μπορεί να επουλώσει σοβαρά προβλήματα και να διευκολύνει τις μακροπρόθεσμες αλλαγές τις οποίες η φαρμακευτική αγωγή δεν μπορεί να τις κάνει μόνη της.