Μεταγνωσία

Μεταγνωσία - μεταγνωσιακή σκέψη

Η μεταγνωσιακή ψυχοθεραπεία είναι ένα ψυχοθεραπευτικό μοντέλο που βασίζεται στην θεωρία της μεταγνωσίας. Η μεταγνωσία (ή μεταγνωσιακή σκέψη) είναι η ικανότητα των ανθρώπων να παρατηρούν και να σκέφτονται τις δικές τους σκέψεις, τις γνωσιακές διαστρεβλώσεις και τα συναισθήματα τους, αλλά και των άλλων ανθρώπων. Με αλλά λόγια, όταν γνωρίζουμε τις δικές μας γνωσιακές λειτουργίες, όπως η ανάκτηση της μνήμης, η επεξεργασία των πληροφοριών, οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις κλπ και προσπαθούμε να τις επεξεργαστούμε, αυτό είναι μια μορφή μεταγνωσίας.

Μια μεταγνωσιακή τεχνική για παράδειγμα είναι ο εσωτερικός διάλογος για την επεξεργασία των σκέψεων.  

Τι είναι η μεταγνωσιακή σκέψη; 

Η μεταγνωσιακή σκέψη είναι ουσιαστικά η «σκέψη για τη σκέψη». Η έννοια της μεταγνωσίας υπερβαίνει την απλή γνώση, και περιλαμβάνει την συνειδητή επίγνωση και ενεργή διαχείριση του τρόπου με τον οποίο επεξεργαζόμαστε πληροφορίες, λύνουμε προβλήματα, παίρνουμε αποφάσεις, το πως διαχειριζίμαστε και ελέγχουμε τα συναισθήματά μας. Η μεταγνωσιακή σκέψη δεν είναι απλώς ένα θεραπευτικό εργαλείο, αλλά μια ζωτική διαδικασία στην αυτοπαρατήρηση και την αυτοβελτίωση, καθώς διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε τον κόσμο και τον αυτό μας. Οι ρίζες της μεταγνωσίας ανάγονται στην πρώιμη φιλοσοφία, αλλά ορίστηκε επίσημα στην ψυχολογία τη δεκαετία του 1970, όταν ερευνητές όπως ο John Flavell διατύπωσαν τη σημασία της.

Οι μεταγνωστικές δεξιότητες αρχίζουν να διαμορφώνονται στην παιδική ηλικία και συνεχίζουν να ωριμάζουν μέχρι την ηλικία των 25 ετών. Ωστόσο αυτές οι δεξιότητες μπορούν βελτιωθούν καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής μέσω της ψυχοθεραπείας, αυξάνοντας σημαντικά τον αυτοέλεγχο και την ψυχική ανθεκτικότητα.

Μεταγνωσιακή θεραπεία

Η μεταγνωσιακή θεραπεία βοηθά τους θεραπευόμενος να κατανοήσουν τις γνωσιακές διαδικασίες, την πολυπλοκότητα τους και να δράσουν ώστε να έχουν τα καλύτερα θεραπευτικά αποτελέσματα. Είναι μια πιο εξελιγμένη μορφή της γνωσιακής ψυχοθεραπείας, και περιλαμβάνει την αυτογνωσία, την επίγνωση των ψυχικών διαδικασιών και την κατανόηση της πολυπλοκότητας της ψυχολογίας. Η μεταγνωσιακή θεραπεία χρησιμοποιεί τρεις βασικές στρατηγικές που περιλαμβάνουν το σχεδιασμό, την παρακολούθηση και την αξιολόγηση.

1. Το πρώτο βήμα είναι ο σχεδιασμός των επιθυμητών αποτελεσμάτων και η δημιουργία μιας λίστας με τις δυνάμεις και τις αδυναμίες.
2. Το δεύτερο βήμα είναι η παρακολούθηση των σκέψεων και άλλων εσωτερικών διαδικασιών. Η ενδοσκόπηση βοηθά στη βελτίωση της λήψης αποφάσεων και στην κατανόηση του εαυτού.  
3. Τελικά, μαθαίνουμε να αξιολογούμε τις διάφορες γνωσιακές διαδικασίες και προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια μεγαλύτερη εικόνα για να συνθέσουμε τις πεποιθήσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματα. 

Η μεταγνωσιακή θεραπεία βοηθά τους ανθρώπους να μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τις γνωσιακές διαδικασίες. Στη διάρκεια των συνεδρίων, ο ψυχοθεραπευτής βοηθά τους θεραπευόμενους να δώσουν νόημα σε αυτά τα δεδομένα ενώ η ενδοσκόπηση παραμένει στο επίκεντρο της ψυχοθεραπείας. 

Τεχνικές μεταγνωσιακής ψυχοθεραπείας  

Η μεταγνωσιακή θεραπεία βοηθά να αντιμετωπίσετε τις οδυνηρές σκέψεις και εμπειρίες ώστε να σταματήσετε να ανησυχείτε πλέον για αυτές. Βοηθά να συνδεθείτε με τις εσωτερικές γνωσιακές διαδικασίες και σας επιτρέπει να τις παρατηρείτε με μη επικριτικό τροπο. Μπορεί να εφαρμοστεί για την θεραπεία πολλών προβλημάτων ψυχικής υγείας όπως οι διαταραχές προσωπικότητας, το άγχος, η κατάθλιψη και η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD), μεταξύ άλλων καταστάσεων. 

Κάποιες σημαντικές τεχνικές της μεταγνωσιακής ψυχοθεραπείας:

• Περιορισμός των αρνητικών σκέψεων: είναι ένα μοτίβο αντίδρασης στις αυτόματες αρνητικές σκέψεις που έχουν τις ρίζες τους στην καταπίεση. Ο ψυχοθεραπευτής βοηθά τον θεραπευόμενο να δώσει προσοχή στις αρνητικές πεποιθήσεις και μοτίβα σκέψης και έτσι μαθαίνει να διαχειρίζεται τις αυτόματες αρνητικές σκέψεις. 
• Ενεργοποίηση μεταγνωσιακού συστήματος ελέγχου: περιέχει όλη τη μεταγνωσιακή μας γνώση και μας βοηθά να αναγνωρίζουμε ποτέ μηρυκάζουμε τα προβλήματα και τις ανήσυχες σκέψεις. Ο ψυχοθεραπευτής μαθαίνει στον θεραπευόμενο να ενεργοποιεί το μεταγνωσιακό σύστημα ελέγχου και κράτα το μηρυκασμό σε έλεγχο. 
• Ανάληψη ελέγχου του γνωσιακού συστήματος: οι ψυχοθεραπευτές πιστεύουν ότι το γνωσιακό σύστημα δρα σαν επιτηρητής του μυαλού και επηρεάζει τις σκέψεις, τις δράσεις και τα συναισθήματα. Ο ψυχοθεραπευτής διδάσκει στον θεραπευόμενο τις μεταγνωσιακές στρατηγικές που επηρεάζουν το γνωσιακό μας σύστημα. 
• Μεταγνωσιακές πεποιθήσεις: αυτές είναι οι πεποιθήσεις για τις γνωσιακές διαδικασίες που σκεφτόμαστε ότι θα μας βοηθήσουν. Μπορεί να είναι θετικές (λειτουργικές) ή αρνητικές (δυσλειτουργικές). Οι θετικές μεταγνωσιακές πεποιθήσεις μας προτρέπουν να καθυστερούμε τις αρνητικές σκέψεις και τα συναισθήματα από τα οποία προσπαθούμε να δραπετεύσουμε. Οι αρνητικές μεταγνωσιακές πεποιθήσεις μας προτρέπουν να σκεφτόμαστε αυτές τις σκέψεις και τα συναισθήματα. Αυτό σημαίνει ότι τα καταπιέζουμε, πράγμα που οδηγεί σε θέματα ψυχικής υγείας. 

Παραδείγματα μεταγνωσιακής σκέψης

Η δύναμη της μεταγνωσίας να ενισχύει την αυτογνωσία, τη συναισθηματική ρύθμιση και την προσαρμογή την καθιστά πολύτιμο εργαλείο στην ψυχοθεραπεία. Για παράδειγμα:

1. Ένα άτομο με άγχος μπορεί να έχει μια αρνητική μεταγνωσιακή πεποίθηση και να μην μπορεί να ελέγχει το γνωσιακό του σύστημα. Μπορεί να πιστεύει: “Πρέπει να μην ανησυχώ καθώς αυτό μου δημιουργεί άγχος.” Το γνωσιακό του σύστημα τον προτρέπει να σκεφτεί, “ Αν ανησυχώ, θα χάσω τον έλεγχο και θα πάθω κρίση πανικού.”

Ο ψυχοθεραπευτικός στόχος σε αυτή την περίπτωση είναι οι αρνητικές μεταγνωσιακές πεποιθήσεις να αντικατασταθούν με πιο βοηθητικές, όπως “Είναι εντάξει να ανησυχώ και να ελέγχω το στρες” και “Αν ανησυχώ, αυτό δεν σημαίνει ότι θα χάσω τον έλεγχο. Δεν θα πάθω κρίση πανικού.”

2. Ένα άτομο με κατάθλιψη μπορεί να έχει μια αρνητική μεταγνωσιακή πεποίθηση όπως, “Είμαι λυπημένος όλη την ώρα, η διάθεση μου δεν θα βελτιωθεί ποτέ.” Το γνωσιακό του σύστημα ενισχύει αυτή την πεποίθηση: “Είμαι συνεχώς θλιμμένος, και έτσι η διάθεση μου δεν πρόκειται να βελτιωθεί.” 

Σε αυτή την περίπτωση ο θεραπευόμενος με την βοήθεια του ψυχοθεραπευτή αναγνωρίζει τις γνωσιακές στρεβλώσεις που διατηρούν τις αρνητικές μεταγνωσιακές πεποιθήσεις, και μπορεί να τις αντικαταστήσει με πιο λειτουργικές: “Μπορεί να είμαι θλιμμένος, αλλά υπάρχουν στιγμές που δεν νιώθω θλίψη” και “Αφού υπάρχουν περίοδοι χαράς , υπάρχει πιθανότητα να νιώσω ξανά όλα τα θετικά συναισθήματα.” 

Αναπτύσσοντας την ικανότητα μεταγνωσίας, οι θεραπευόμενοι αποκτούν εργαλεία όχι μόνο για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων ψυχολογικών προβλημάτων αλλά και για τη διατήρηση της ψυχολογικής τους υγείας σε συνθήκες στρες και άλλων προκλήσεων.