Ωκυτοκίνη: η ορμόνη της αγάπης (Οξυτοκίνη)

Ωκυτοκίνη / Οξυτοκίνη

Η ωκυτοκίνη (ή οξυτοκίνη) είναι μία ορμόνη και με ρόλους νευροδιαβιβαστή. Η ωκυτοκίνη έχει σημαντικές επιδράσεις στην κοινωνικότητα, στα συναισθήματα και στις συμπεριφορές μας. Επηρεάζει το σχηματισμό ισχυρών σχέσεων (όπως τη σχέση μητέρας-βρέφους), το σχηματισμό αναμνήσεων, στην ενσυναίσθηση, την κοινωνική αλληλεπίδραση και άλλες κοινωνικές λειτουργίες.

Τι είναι η Ωκυτοκίνη

Η ωκυτοκίνη παράγεται από τον υποθάλαμο. Στη συνέχεια μεταφέρεται στην κυκλοφορία του αίματος από την υπόφυση, που βρίσκεται στην βάση του εγκεφάλου. Η ωκυτοκίνη έχει σωματικές και ψυχολογικές επιδράσεις στις γυναίκες αλλά και στους άνδρες.

Στις γυναίκες παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην αναπαραγωγή, από τη σεξουαλική δραστηριότητα μέχρι τη γέννηση και το θηλασμό. Είναι η ορμόνη που βοηθά στην ανάπτυξη σύνδεσης-προσκόλλησης ανάμεσα στο βρέφος και στη μητέρα. Στη διάρκεια του τοκετού, η ωκυτοκίνη αυξάνει την κινητικότητα της μήτρας, προκαλώντας συσπάσεις στους μύες της μήτρας. Καθώς ο τράχηλος και ο κόλπος διαστέλλονται για τον τοκετό, απελευθερώνεται ωκυτοκίνη. Η διαστολή αυξάνει τις συσπάσεις. Η διέγερση των θηλών του μαστού προκαλεί την απελευθέρωσή της.

Στους άνδρες η ωκυτοκίνη λειτουργεί ως νευροορμόνη που ενισχύει τη σεξουαλική δράση, την οργασμική φάση και την εκσπερμάτιση, διευκολύνοντας τις συσπάσεις του αναπαραγωγικού συστήματος. Ενδέχεται να επηρεάζει τη ρύθμιση της τεστοστερόνης και την πατρική φροντίδα.

Ωκυτοκίνη - που χρησιμοποιείται;

Κλινικά η ωκυτοκίνη χρησιμοποιείται ενδοφλεβίως ή ενδομϋικώς για προβλήματα που σχετίζονται με τον τοκετό, όπως την έναρξη του τοκετού, αιμορραγία μετά τον τοκετό, διέγερση παραγωγής γάλατος, κα. Έχουν πλέον αναπτυχθεί και πεπτιδικά ανάλογα της ωκυτοκίνης για τις παραπάνω χρήσεις, όπως το Duratocin, Pabal (καρμπετοσίνη).

Πως η ωκυτοκίνη επηρεάζει τα συναισθήματα;

Οι καταστάσεις που μας κάνουν να νιώθουμε ασφάλεια, ευτυχία και σύνδεση προκαλούν την απελευθέρωση των "ορμονών της χαράς", που περιλαμβάνουν την ωκυτοκίνη, την ντοπαμίνη και τη σεροτονίνη.

Πώς μας κάνει να νιώθουμε η ωκυτοκίνη;

• Τα υψηλά επίπεδα της συνδέονται με συναισθήματα ηρεμίας. Η ωκυτοκίνη έχει την αντίθετη δράση από το μηχανισμό "πάλης ή φυγής" (fight or flight).
• Η ωκυτοκίνη αυξάνει τα συναισθήματα της γενναιοδωρίας, της συγχώρεσης, της αξιοπιστίας, της χαράς και της ασφάλειας.
• Αυξάνει την μονογαμία στις σχέσεις, την ειλικρίνεια και διευκολύνει την συμπόνια προς τους άλλους.

Ωκυτοκίνη, κατάθλιψη και στρες

Η ωκυτοκίνη έχει πολλές διαφορετικές επιδράσεις στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Έχει αποδειχθεί ότι ενισχύει τη συνδεσιμότητα μεταξύ της αμυγδαλής και του προμετωπιαίου φλοιού και καταστέλλει τις αντιδράσεις φόβου στην αμυγδαλή, υποδηλώνοντας τις δυνατότητές ως μελλοντική θεραπεία για διαταραχές όπως η κατάθλιψη και η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).

Τα αποτελέσματά κλινικών μελετών έχουν δείξει ότι τα επίπεδα της ωκυτοκίνης συσχετίζονται με την κατάθλιψη, περισσότερο από χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Αυτά τα αποτελέσματα υπογραμμίζουν τη συνάφεια της συζήτησης σχετικά με τη χρήση της ωκυτοκίνης ως βιολογικού δείκτη συναισθηματικών και κοινωνικών συμπτωμάτων που χαρακτηρίζουν την κατάθλιψη.

Η ωκυτοκίνη έχει επίσης αντιστρεσογόνο δράση ρυθμίζοντας νευροβιολογικά συστήματα που μεσολαβούν στην αντίδραση “πάλης ή φυγής”. (fight or flight). Μειώνει τη δραστηριότητα της αμυγδαλής και ενισχύει τη ρύθμιση από τον προμετωπιαίο φλοιό, οδηγώντας σε ηπιότερη αντίδραση σε απειλητικά ή κοινωνικά στρεσογόνα ερεθίσματα. Παράλληλα, τροποποιεί τον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων, συμβάλλοντας σε χαμηλότερη κορτιζόλη και ταχύτερη αποκατάσταση μετά από στρες.

Ωκυτοκίνη και πόνος

Η ωκυτοκίνη έχει πολλές ομοιότητες με τις ενδορφίνες και συμβάλλει στην ανακούφιση του σωματικού πόνου, επηρεάζοντας κέντρα πόνου στον εγκέφαλο και μειώνοντας το σχετιζόμενο άγχος και την κατάθλιψη.

Σε χρόνιες καταστάσεις όπως η ινομυαλγία, χαμηλότερα επίπεδα ωκυτοκίνης συνδέονται με εντονότερη αντίληψη πόνου. Ακόμη και σε υγιή άτομα, χαμηλή ωκυτοκίνη σχετίζεται με μειωμένη αντοχή στον πόνο. Λειτουργώντας σε βιολογικά και ψυχολογικά μονοπάτια, μπορεί να διακόψει τον φαύλο κύκλο του πόνου και ανησυχίας, που επιδεινώνει τα συμπτώματα.

Ενδορρινική χορήγηση ωκυτοκίνης και επιδράσεις στη συμπεριφορά

Άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι η ενδορινική χορήγηση ωκυτοκίνης (σπρέι ωκυτοκίνης) μπορεί να αλλάξει τα συναισθήματα και συμπεριφορές, που σχετίζονται με το φαγητό, την εικόνα του σώματος και τα αρνητικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, τα χαμηλά επίπεδα ωκυτοκίνης μπορεί να αυξήσουν την πιθανότητα ένα άτομο να επηρεαστεί από παράγοντες όπως η κακή αυτοεκτίμηση και η επιθυμία να ταιριάζει με τους άλλους.

Φαίνεται επίσης ότι υπάρχει μία σημαντική αλληλεπίδραση σε διάφορες περιοχές του εγκεφάλου μεταξύ ντοπαμίνης και ωκυτοκίνης και πως μέσα από αυτούς τους μηχανισμούς επηρεάζει την κοινωνική μας συμπεριφορά. Τα κεντρικά μονοπάτια της ωκυτοκίνης μπορεί να χρησιμεύσουν στο μέλλον ως πιθανός θεραπευτικός στόχος νέων φαρμάκων για τη βελτίωση της διάθεσης και της κοινωνικής συμπεριφοράς, και τα οποία μπορεί να είναι χρήσιμα σε πολλές παθήσεις όπως η ανορεξία/βουλιμία, η κατάθλιψη, το κοινωνικό άγχος, τους εθισμούς και ακόμα και τη σεξουαλική δυσλειτουργία.

Κάποιες άλλες μικρές προκαταρκτικές μελέτες δείχνουν ότι μια δόση ρινικής ωκυτοκίνης επιτρέπει στα άτομα με αυτισμό να αντιλαμβάνονται καλύτερα τις κοινωνικές καταστάσεις.

Σύμφωνα με νεότερες έρευνες, η ωκυτοκίνη μεταξύ των άλλων δράσεων, μεταβάλλει τη ροή του αίματος στον ιππόκαμπο, μια περιοχή του εγκεφάλου που εμπλέκεται έντονα στην έναρξη της σχιζοφρένειας και θα μπορούσε να βοηθήσει μελλοντικά στην πρόληψη της ψύχωσης σε ασθενείς υψηλού κινδύνου. Μπορεί επίσης να βελτιώσει τις γνωσιακές ικανότητες και να μειώσει τα αρνητικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας.

Μεταβολισμός, βάρος και διατροφική

Η ωκυτοκίνη φαίνεται να επηρεάζει τον μταβολισμό και την πρόσληψη τροφής μέσω δράσης στα υποθαλαμικά κέντρα του κορεσμού και ανταμοιβής. Μελέτες δείχνουν μειωμένη παρορμητικότητα για γλυκά/σνακ και χαμηλότερη επιθυμία για τροφή όταν κάποιος δεν νιώθει καλά (comfort food), πιθανώς μέσω τροποποίησης της ντοπαμίνης και της αντίδρασης στο στρες.

Πρώιμα δεδομένα σε άτομα με παχυσαρκία δείχνουν μειώσεις στην πρόσληψη θερμίδων και καλύτερο έλεγχο της όρεξης, ενώ πειραματικά ευρήματα σε ζώα συνδέουν την ωκυτοκίνη με αυξημένη λιπόλυση και καλύτερη ομοιόσταση της γλυκόζης. Ωστόσο, απαιτούνται μεγαλύτερες, μακροπρόθεσμες κλινικές δοκιμές πριν εξαχθούν οριστικά συμπεράσματα σχετικά με την απώλεια βάρους και τον έλεγχο του μεταβολισμού.

Περιορισμοί και αναπάντητα ερωτήματα

Μέχρι σήμερα παραμένουν αναπάντητα πάρα πολλά ερωτήματα για τις δυνατότητες της ωκυτοκίνης, συμπεριλαμβανομένου του τρόπου λειτουργίας, σε ποιες παθήσεις και υπό ποιες συνθήκες μπορεί να βοηθήσει. Και όπως αναφέρθηκε παραπάνω, ενώ διερευνώνται οι δυνατότητες της ωκυτοκίνης ως θεραπεία για ψυχιατρικές παθήσεις, η αδυναμία της να διασχίσει εύκολα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό του εγκεφάλου, μάλλον περιορίζει την πιθανή χρήση της ως φάρμακο για τη θεραπεία μειζόνων ψυχικών διαταραχών.

Ωκυτοκίνη - πως αυξάνεται;

Φυσικές, κοινωνικές και αισθητηριακές εμπειρίες μπορούν να αυξήσουν την παραγωγή της ωκυτοκίνης, ενισχύοντας την ηρεμία και τη συναισθηματική σύνδεση, όπως:

• Φυσική επαφή: οι αγκαλιές, το μασάζ, η οικειότητα και ο θηλασμός αυξάνουν τα επίπεδα της ωκυτοκίνης.
• Οι στοργικές αλληλεπιδράσεις με κατοικίδια, και οι ασφαλείς σχέσεις αυξάνουν αισθήματα εμπιστοσύνης και ασφάλειας
• Γυμναστική: η παρατεταμένη αεροβική άσκηση, όπως το τρέξιμο, βοηθά στην αύξηση των επιπέδων στο αίμα και στον εγκέφαλο.
• Αιθέρια έλαια: οι μελέτες έχουν δείξει ότι συγκεκριμένα αιθέρια έλαια, όπως το αιθέριο έλαιο φασκόμηλου, βοηθούν στην ορμονική ισορροπία και ενισχύουν την παραγωγή της ορμόνης της αγάπης.
• Η χαλαρωτική μουσική, και ιδίως το ομαδικό τραγούδι και το συγχρονισμένο παίξιμο

Οι τροφές όπως η σοκολάτα, ο καφές, τα ψάρια, το αβοκάντο και μερικά βότανα βελτιώνουν την διάθεση και την επιθυμία για σύνδεση.