Τι είναι η θεραπεία σχημάτων;

Θεραπεία Σχημάτων

Η βασική ιδέα της θεραπείας σχημάτων είναι τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα. Τα σχήματα είναι διεισδυτικές σκέψεις που αφορούν τον εαυτό μας και τη σχέση  με τους άλλους, αναπτύσσονται στην παιδική ηλικία και συνεχίζονται στην ενήλικη ζωή, και είναι δυσλειτουργικές σε κάποιο βαθμό.

Τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα ξεκινούν με κάτι που έχει συμβεί σε εμάς από την οικογένειά μας ή άλλα παιδιά, που μας έχει κατά κάποιο τρόπο βλάψει. Μπορεί να σας έχουν εγκαταλείψει, να σας κατέκριναν , να σας προστάτευαν υπερβολικά, να σας κακοποιούσαν  συναισθηματική ή σωματικά, να σας έχουν στερήσει πράγματα ή να σας παραμελούσαν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ανάπτυξη σχημάτων που συνεχίζουν να επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο βλέπετε τον εαυτό σας , τους άλλους και τον κόσμο. Τα δυσλειτουργικά σχήματα αναπτύσσονται από εμπειρίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας και περιλαμβάνουν:

• Τα παιδί που δεν έχουν ικανοποιηθεί οι βασικές του ανάγκες: οι βασικές συναισθηματικές ανάγκες κάθε παιδιού περιλαμβάνουν την ασφάλεια, την σταθερότητα, την αγάπη, τη στοργή , την προσοχή, την αποδοχή και την επιβράβευση. Η συμπόνια και η κατανόηση, η αυτονομία, τα ρεαλιστικά όρια, το παιχνίδι, η διασκέδαση είναι βασικές ανάγκες.
• Το παιδί που έχει τραυματιστεί από έναν κακοποιητικό, αυστηρό και επικριτικό γονέα.
• Το παιδί που έχει εσωτερικεύσει την αρνητική φωνή των γονέων του. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε επειδή ο γονέας τιμωρεί άμεσα το παιδί, είναι επικριτικός ή έχει απαιτήσεις από το παιδί. Όταν το παιδί εσωτερικεύει αυτή τη φωνή του γονέα, γίνεται ένας ενήλικας με αυτά τα γονεϊκά σχήματα.
• Το παιδί που λαμβάνει πολλά καλά. Αυτό το παιδί μπορεί να είναι υπερπροστατευμένο, να έχει πολλή ελευθερία και αυτονομία χωρίς όρια.

Τα σχήματα προσπαθούν να μείνουν ζωντανά. Διαστρεβλώνουμε τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τα γεγονότα της ζωής μας ώστε να διατηρήσουμε ζωντανά τα σχήματα. Τα σχήματα παραμένουν αδρανή μέχρι να ενεργοποιηθούν. Είναι σαν τα τσουνάμι, που παραμένουν μέχρι ένας σεισμός κάτω από την επιφάνεια να τα ενεργοποιήσει. Το ίδιο συμβαίνει και με τα σχήματα, υπάρχουν κάτω από την επιφάνεια.

Βασικά στοιχεία θεραπείας σχημάτων

Υπάρχουν πέντε στοιχεία που καθορίζουν τα δυσλειτουργικά μοτίβα:

• Αποσύνδεση και απόρριψη: οι άνθρωποι περιμένουν ότι οι ανάγκες τους για ασφάλεια, σταθερότητα, φροντίδα, συμπόνια, αποδοχή και σεβασμό δεν θα ικανοποιηθούν. Τα σχήματα περιλαμβάνουν την εγκατάλειψη/αστάθεια, την καχυποψία/κακοποίηση, την συναισθηματική στέρηση, την ντροπή και την κοινωνική απομόνωση.
• Εξάρτηση : έχετε χαμηλή αυτοεκτίμηση και πιστεύετε ότι δεν μπορείτε να λειτουργήσετε ανεξάρτητα. Τα σχήματα περιλαμβάνουν την εξάρτηση, την ευαλωτότητα σε ασθένειες, τον ανεκπλήρωτο εαυτό.
• Αυτοέλεγχος : δυσκολεύστε με το σεβασμό και την συνεργασία, την τήρηση των δεσμεύσεων και την επίτευξη των προσωπικών σας στόχων. Τα σχήματα περιλαμβάνουν τον ανεπαρκή αυτοέλεγχο και την υποτακτικότητα.
• Επιβεβαίωση : επικεντρώνεστε υπερβολικά στις ανάγκες, στις επιθυμίες, στα συναισθήματα και στις αποκρίσεις των άλλων , για να κερδίσετε την επιβεβαίωση, την στοργή και να αποφύγετε τις συγκρούσεις. Τα σχήματα περιλαμβάνουν την αυτοθυσία, την αναζήτηση επιβεβαίωσης, την υποτακτικότητα.
• Αναστολή: καταστέλλετε τα συναισθήματά σας ή έχετε αυστηρούς κανόνες για την απόδοσή ή την συμπεριφορά σας, συχνά θυσιάζετε την ευτυχία και τις υγιείς σχέσεις για να το επιτύχετε. Τα σχήματα περιλαμβάνουν την αρνητικότητα/απαισιοδοξία, την συναισθηματική αναστολή, τα ανελαστικά πρότυπα, την τιμωρητικότητα.

Ποια είναι τα πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα;

Υπάρχουν 18 πρώιμα δυσλειτουργικά σχήματα:

1. Εγκατάλειψη/αστάθεια

Περιλαμβάνει την αίσθηση ότι οι σημαντικοί άνθρωποι στη ζωή σας δεν θα μπορούν να σας παρέχουν την συναισθηματική υποστήριξη, την δύναμη και την προστασία επειδή είναι συναισθηματικά ασταθείς και απρόβλεπτοι, αναξιόπιστοι, επειδή θα πεθάνουν ή επειδή πιστεύετε  ότι θα σας εγκαταλείψουν για κάποιον καλύτερο από εσάς.

2. Καχυποψία/κακοποίηση

Η προσδοκία ότι οι άλλοι θα σας πληγώσουν, θα σας κακοποιήσουν, θα σας εξευτελίσουν, θα σας απατήσουν, θα σας πουν ψέματα, θα σας χειραγωγήσουν ή θα σας εκμεταλλευτούν. Συνήθως έχετε την άποψη ότι η ζημιά είναι σκόπιμη ή το αποτέλεσμα αδικαιολόγητης και υπερβολικής αμέλειας.

3. Συναισθηματική στέρηση

Η προσδοκία ότι η επιθυμία για συναισθηματική υποστήριξη δεν θα ικανοποιηθεί από τους άλλους. Οι τρεις κύριες μορφές στέρησης είναι η στέρηση στοργής (η απουσία προσοχής, στοργής, ζεστασιάς), η στέρηση συμπόνιας (απουσία κατανόησης, αμοιβαίας ανταλλαγής συναισθημάτων με τους άλλους) και η στέρηση προστασίας (απουσία καθοδήγησης).

4. Μεονεκτικότητα/ντροπή

Το συναίσθημα ότι δεν είστε επιθυμητοί, είστε κατώτεροι ή ότι δεν αξίζετε την αγάπη. Ίσως να είστε υπερευαίσθητοι στην κριτική, στην απόρριψη , στη σύγκριση και να νιώθετε ανασφάλεια ανάμεσα σε άλλους. Νιώθετε ντροπή για τα ελαττώματά σας (π.χ. εγωισμό, ξεσπάσματα θυμού).

5. Κοινωνική απομόνωση/αποξένωση

Το συναίσθημα ότι είστε αποκομμένοι από τον υπόλοιπο κόσμο, διαφέρετε από τους άλλους ανθρώπους και/ή δεν ανήκετε κάπου.

6. Εξάρτηση/ανικανότητα

Η πεποίθηση ότι δεν μπορείτε να αντιμετωπίσετε μόνοι σας τις υποχρεώσεις της καθημερινότητας με αποτελεσματικό τρόπο, χωρίς να σας βοηθούν οι άλλοι.

7. Ευαλωτότητα σε βλάβες ή ασθένειες

Ο υπερβολικός φόβος για μια επικείμενη καταστροφή. Ο φόβος μπορεί να αφορά προβλήματα υγείας, συναισθηματικά προβλήματα ή φυσικές καταστροφές όπως ο σεισμός.

8. Ανεκπλήρωτος εαυτός

Η υπερβολική συναισθηματική ανάμιξη με ένα ή περισσότερα σημαντικά πρόσωπα (συχνά οι γονείς) , εις βάρος της ατομικότητας και της φυσιολογικής κοινωνικής ανάπτυξης. Πιστεύετε ότι δεν μπορείτε να είστε χαρούμενοι χωρίς την υποστήριξη των άλλων. Νιώθετε ότι δεν έχετε καθοδήγηση.

9. Αποτυχία

Η πεποίθηση ότι θα αποτύχετε ή ότι είστε ανεπαρκείς σχετικά με τους άλλους συμμαθητές σας όσον αφορά τα επιτεύγματα. Συχνά μπορεί να νιώθετε ότι δεν έχετε ταλέντα και ότι είστε λιγότερο επιτυχημένοι από τους άλλους.

10. Αυτονόητο δικαίωμα

Η πεποίθηση ότι κάποιοι έχουν περισσότερα δικαιώματα και προνόμια σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους. Θεωρείτε ότι δεν υπακούνε στους κανόνες . Περιλαμβάνει την επιμονή ότι πρέπει να μπορείτε να κάνετε ή να έχετε ότι επιθυμείτε, ανεξάρτητα με το τι είναι ρεαλιστικό ή το κόστος που έχει στους άλλους. Υπερβολική εστίαση στην υπεροχή (να είστε επιτυχημένοι, διάσημοι ή πλούσιοι) ώστε να έχετε δύναμη και εξουσία. Πολλές φορές γίνεστε ανταγωνιστικοί.

11. Ανεπαρκής αυτοέλεγχος/αυτοπειθαρχία

Δυσκολεύεστε να διατηρήσετε τον αυτοέλεγχο σας ή τα συναισθήματα και τις παρορμήσεις σας. Πολλές φορές μπορεί να αποφεύγετε καταστάσεις, διαφωνίες ή ευθύνες.

12. Υποτακτικότητα

Ο υπερβολικός έλεγχος προς τους άλλους επειδή θέλετε να αποφύγετε το θυμό ή την εγκατάλειψη. Οι δύο κύριοι τύποι υποτακτικότητας είναι η υποτακτικότητα των αναγκών (καταστολή των επιθυμιών), η υποτακτικότητα των συναισθημάτων (καταστολή των συναισθημάτων ειδικά του θυμού). Μπορεί να νιώθετε ότι οι ανάγκες σας και τα συναισθήματά σας δεν είναι σημαντικά για τους άλλους.

13. Αυτοθυσία

Η επιθυμία να καλύπτετε τις ανάγκες των άλλων  σε βάρος των δικών σας. Οι πιο συχνοί λόγοι αυτής της συμπεριφοράς είναι επειδή δεν θέλετε να προκαλέσετε πόνο στους άλλους, να αποφύγετε τις ενοχές του εγωισμού. Συχνά προκύπτει από την ευαισθησία σας για τον πόνο των άλλων.

14. Αναζήτηση επιδοκιμασίας/αναγνώρισης

Αναζητάτε συνεχώς την επιβεβαίωση, την αναγνώριση ή την προσοχή των άλλων ώστε να νιώσετε ασφάλεια. Η αυτοεκτίμησή σας εξαρτάται από τις αντιδράσεις των άλλων παρά από την άποψη για τον εαυτό σας. Μπορεί να επικεντρώνεστε στην εμφάνιση, στην κοινωνική κατάσταση, στα χρήματα ή στα επιτεύγματα για να κερδίσετε την θαυμασμό και την προσοχή.

15. Αρνητικότητα/απαισιοδοξία

Επικεντρώνεστε στα αρνητικά της ζωής (πόνο, θάνατο, απώλεια, απογοήτευση, ενοχές, δυσαρέσκεια, πιθανά λάθη, προδοσία) ενώ ελαχιστοποιείτε τα θετικά και τα αισιόδοξα. Φοβάστε ότι μπορεί να αποτύχετε οικονομικά, την ταπείνωση ή ότι θα παγιδευτείτε σε μια κατάσταση. Νιώθετε ανησυχία, αναποφασιστικότητα και υπερεγρήγορση.

16. Συναισθηματική αναστολή

Η υπερβολική αναστολή των συναισθημάτων ή της επικοινωνίας ώστε να αποφύγετε την απόρριψη από τους άλλους, τα συναισθήματα ντροπής. Οι πιο συχνές πτυχές αναστολής περιλαμβάνουν την αναστολή του θυμού, την αναστολή των παρορμήσεων , την δυσκολία στην έκφραση των συναισθημάτων.

17. Ανελαστικά πρότυπα

Οι υποκείμενες πεποιθήσεις σας πιέζουν να έχετε πολύ υψηλά πρότυπα συμπεριφοράς και απόδοσης, συνήθως για να αποφύγετε την κριτική. Τυπικά οδηγούν σε συναισθήματα πίεσης και αυστηρής κριτικής προς τον εαυτό σας και τους άλλους. Συνήθως εκδηλώνονται με τη μορφή τελειομανίας και με αυστηρούς κανόνες.

18. Τιμωρητικότητα

Η πεποίθηση ότι οι άνθρωποι πρέπει να τιμωρούνται αυστηρά για τα λάθη τους. Μπορεί να νιώθετε θυμό και να δυσανασχετείτε με ανθρώπους που δεν ικανοποιούν αυτές τις προσδοκίες ή τα πρότυπα. Ίσως να δυσκολεύεστε να συγχωρείτε τα λάθη στον εαυτό σας ή στους άλλους.

Κάθε σχήμα είναι μοναδικό για κάθε άνθρωπο και εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του ή τις εμπειρίες του (τα μοναδικά γεγονότα που συμβαίνουν στη ζωή του κάθε ανθρώπου), αλλά γενικά ισχύουν τα εξής:

• Είναι ευρεία, διεισδυτικά θέματα ή μοτίβα.
• Αποτελούνται από αναμνήσεις, συναισθήματα, και αισθήσεις.
• Περιλαμβάνουν την αξία ενός ατόμου και τις σχέσεις του με τους άλλους.
• Αναπτύσσονται στην παιδική ηλικία και/ή στην εφηβεία.
• Διευρύνονται όσα μεγαλώνουμε.
• Συμβάλλουν σε ένα βαθμό στα δυσλειτουργικά μοτίβα στη ζωής σας.

Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι η συμπεριφορά ενός ατόμου δεν είναι κομμάτι του σχήματος από μόνη της. Οι δυσλειτουργικές συμπεριφορές συμβάλλουν στην απόκριση σε ένα σχήμα. Οι συμπεριφορές καθοδηγούνται από το σχήμα αλλά δεν είναι κομμάτι του σχήματος.

Η θεραπεία σχημάτων είναι μια μορφή ψυχοθεραπείας με τη βοήθεια της οποίας μπορείτε να αναγνωρίσετε όλα τα δυσλειτουργικά σχήματα που επηρεάζουν την ζωή σας και να τα αλλάξετε με πιο θετικά μοτίβα συμπεριφοράς.