Ιδιοδεκτικότητα: η αίσθηση της θέσης του σώματος

Ιδιοδεκτικότητα: η αίσθηση της θέσης του σώματος

Η ιδιοδεκτικότητα είναι η ικανότητα του εγκεφάλου να αναγνωρίζει που είναι το σώμα μας στο χώρο. Ο εγκέφαλος συγκεντρώνει πληροφορίες από όλες τις αισθήσεις μας , οι οποίες στη συνέχεια περνούν από επεξεργασία. Με αυτό τον τρόπο ο εγκέφαλος συγκρίνει αυτές τις πληροφορίες με το χάρτη ή το σχήμα του σώματος που έχει κρατήσει στη μνήμη. Το αποτέλεσμα είναι πως γνωρίζουμε που είναι, για παράδειγμα, τα άκρα μας χωρίς να τα κοιτάμε. Επίσης μας επιτρέπει να εντοπίζουμε τα αυτιά μας χωρίς τη βοήθεια του καθρέφτη, ή να ξύνουμε την πλάτη μας όταν νιώθουμε ενόχληση σε ένα συγκεκριμένο σημείο. Είναι επίσης δυνατό να επεκτείνουμε το χάρτη του σώματός μας για να συμπεριλάβουμε το αυτοκίνητο που οδηγούμε. Οι πιο έμπειροι οδηγοί γνωρίζουν το πλάτος του αυτοκινήτου τους με απόλυτη ακρίβεια.

Από πού λαμβάνει πληροφορίες το σύστημα ιδιοδεκτικότητας;

Το σύστημα ιδιοδεκτικότητας συγκεντρώνει πληροφορίες από:

• Το αιθουσαίο σύστημα (ή το σύστημα ισορροπίας) στο εσωτερικό αυτί σχετικά με την θέση του κεφαλιού μας, την έλξη της βαρύτητας, την ταχύτητα και την επιτάχυνση των κινήσεων μας.
• Την ακοή μας, η οποία μπορεί να υπολογίσει την απόσταση μας από τα αντικείμενα που κάνουν θόρυβο. Επίσης η ακόμη μας δίνει πληροφορίες και από τους ανακλαστικούς ήχους σε εσωτερικούς χώρους.
• Τα μάτια μας μπορούν να δουν το χώρο γύρω μας, τη θέση μας στο χώρο και την στάση του σώματος.
• Την αίσθηση της αφής σχετικά με τα αντικείμενα που είμαστε σε επαφή.
• Την αίσθηση της όσφρησης, μια αίσθηση στην οποία βασιζόμαστε ασυνείδητα για να διακρίνουμε την κατεύθυνση και την απόσταση από αντικείμενα στο περιβάλλον μας.
• Επίσης, από τον αισθητήρα τάσης στους μύες ο οποίος υπολογίζει την πίεση στους μύες, στις αρθρώσεις και στους τένοντες.

Αν οποιαδήποτε από αυτές τις αισθήσεις δεν λειτουργεί σωστά ή λείπει, τότε ο ο εσωτερικός χάρτης του σώματος είναι  ελαττωματικός. Το αποτέλεσμα είναι η μειωμένη αίσθηση του σώματος στο χώρο. Για την αντιμετώπισή της είναι ανάγκη να καλλιεργήσουμε περισσότερο τις άλλες αισθήσεις όπως η όραση για να αντισταθμίσουμε την έλλειψη. Αυτό μπορεί να προκαλεί δυσκολία στη συγκέντρωση, κόπωση και αποτυχία για την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων μας.

Ποια είναι τα σημάδια που δείχνουν ελλείψεις στην ιδιοδεκτικότητα; 

Οι άνθρωποι που συχνά πέφτουν πάνω σε πόρτες, σκοντάφτουν πάνω σε άλλους, που δεν ξέρουν που είναι το κάθισμα μιας καρέκλας όταν κάθονται, που δυσκολεύονται να κατέβουν από το πεζοδρόμιο ή κατεβαίνουν προσεκτικά τις σκάλες με το ένα πόδι να ενώνει το άλλο σε κάθε σκαλί προφανώς έχουν θέματα με την ιδιοδεκτικότητά τους.

Η “ιδιοδεκτικότητα” διαφέρει από την “κιναισθησία”, καθώς η κιναισθησία είναι η αίσθηση για την θέση των μυών, των αρθρώσεων και των τενόντων σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Η κιναισθητική μνήμη περιλαμβάνει την μάθηση αυτών των θέσεων και την ακολουθία των μετατοπίσεων σε αυτές τις θέσεις. Η ιδιοδεκτικότητα είναι μια δυναμική αίσθηση, επιτρέπει τις συνεχείς κινήσεις και την προσαρμογή σε ένα μεταβαλλόμενο περιβάλλον, όπως όταν χορεύουμε.

Αν και δεν υπάρχει άμεσος τρόπος για να επηρεάσουμε την αίσθηση της ιδιοδεκτικότητας, η εξάσκηση του αιθουσαίου συστήματος μέσω της ακοής και της όρασης, με τη βοήθεια του ήχου και του φωτός εμμέσως ενισχύει την ιδιοδεκτικότητα. Υπάρχει ένας αριθμός νευροαναπτυξιακών ασκήσεων που έχουν σχεδιαστεί αποκλειστικά για την αντιμετώπιση των ελλείψεων στην αίσθηση της ιδιοδεκτικότητας.

Γιατί είναι σημαντική η ιδιοδεκτικότητα;

Η ιδιοδεκτικότητα είναι η ικανότητα του σώματος να λαμβάνει πληροφορίες από το δέρμα, τους στους μύες και τις αρθρώσεις. Ο εγκέφαλος δέχεται αυτές τις πληροφορίες μέσω του νευρικού συστήματος και μπορεί να αντιληφθεί τη θέση του. Η ιδιοδεκτικότητα είναι η αίσθηση που μας λέει που είναι το σώμα μας στο χώρο. Η ιδιοδεκτικότητα είναι πολύ σημαντική για τον εγκέφαλο καθώς παίζει κύριο ρόλο στο συντονισμό των κινήσεων , στη στάση του σώματος, στην ικανότητα της συγκέντρωσης και στην ομιλία. Πολλά παιδιά με διαταραχές της αισθητηριακής επεξεργασίας όπως ο αυτισμός και η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής (ΔΕΠΥ) έχουν κάποια θέματα στην ιδιοδεκτικότητα. Αυτό συμβαίνει επειδή το σώμα δεν επεξεργάζεται τα μηνύματα της ιδιοδεκτικότητας αποτελεσματικά. Τα σημάδια της δυσλειτουργίας της ιδιοδεκτικότητας περιλαμβάνουν:

• Φτωχό συντονισμό κινήσεων και κακή επίγνωση του σώματος (δυσκολία στην κατανόηση του προσωπικού χώρου ή στην κατανόηση των ορίων στο παιχνίδι με τους άλλους, καθυστέρηση στην ανάπτυξη των αδρών και λεπτών κινητικών δεξιοτήτων, πρόσκρουση σε ανθρώπους και αντικείμενα, δυσκολία στο ποδήλατο, δυσκολία στο ανεβοκατέβασμα της σκάλας, δυσκολία στην ομιλία).
• Φτωχές δεξιότητες αυτορύθμισης (συναισθηματικές, δυσκολία στην συγκέντρωση σε μια εργασία, εναλλαγές στη διάθεση, δυσκολία στον ύπνο).
• Συμπεριφορές αναζήτησης αισθήσεων (σκληρό παιχνίδι, κούνημα ή χτύπημα των ποδιών, ένα παιδί μπορεί να δαγκώνει ή να σπρώχνει τους άλλους).
• Φτωχός έλεγχος στη στάση του σώματος ( ξαπλώνει, ακουμπάει το κεφάλι στο γραφείο ενώ εργάζεται, στηρίζεται όπου βρει, δεν μπορεί να ισορροπήσει στο ένα πόδι).

Τα παιδιά που έχουν δυσκολία στην ιδιοδεκτικότητα συχνά καταβάλλουν προσπάθεια για να έχουν τον έλεγχο του σώματός τους. Αυτό συμβαίνει μέσα δραστηριότητες και/ή συμπεριφορές που παρέχουν έντονες ή συχνές πληροφορίες ιδιοδεκτικότητας. Η δυσλειτουργία στην ιδιοδεκτικότητα μπορεί να αναγνωριστεί και να βελτιωθεί με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας. Αν ένα παιδί έχει δυσκολία στην επεξεργασία των αισθήσεων ή εμφανίζει οποιοδήποτε από τα παραπάνω σημάδια είναι σημαντικό να προγραμματίσετε ένα ραντεβού στον παιδίατρό σας.

Δραστηριότητες για την ενίσχυση της ιδιοδεκτικότητας

Οι δραστηριότητες ιδιοδεκτικότητας είναι ένα εξαιρετικό εργαλείο για την ηρεμία, την οργάνωση και την αυτορύθμιση. Δεκαπέντε λεπτά ιδιοδεκτικής άσκησης μπορεί να έχει θετική δράση για 1-2 ώρες στην επεξεργασία των αισθήσεων. Υπάρχουν πολλές ασκήσεις ιδιοδεκτικότητας και περιλαμβάνουν:

• Τα παιχνίδια σε σκάλες (ανέβασμα-κατέβασμα)
• Σύρσιμο μέσα σε σήραγγες ή κουτιά
• Διελκυστίνδα, παιχνίδια με σχοινιά ή ελαστικές μπάντες
• Πάλη
• Τράβηγμα/ σπρώξιμο  ενός καροτσιού
• Πέταγμα μπάλας ή μαξιλαριών
• Κλωτσιές σε μια μπάλα ποδοσφαίρου ή μια μεγάλη μπάλα
• Το κουβάλημα αντικειμένων όπως τα βιβλία
• Κολύμπι, περισσότερος χρόνος για μπάνιο
• Δραστηριότητες με μεγάλες μπάλες
• Βόλτες με ζώα
• Δραστηριότητες με πατίνι
• Περπάτημα με καρότσι
• Αποσυναρμολόγηση ανθεκτικών παιχνιδιών όπως τα Lego, οι χάντρες και τα ελαστικά παιχνίδια
• Παιχνίδια με την πλαστελίνη
• Χτυπήματα σε ένα σάκο του μποξ
• Παιχνίδι με τα μαξιλάρια
• Τέντωμα του σώματος
• Ασκήσεις όπως οι κοιλιακοί και τα άλματα
• Κούνια
• Σπρώξιμο, σε ένα τοίχο ή σε ένα άλλο άτομο
• Αδρές κινητικές δεξιότητες, περπάτημα με ένα σάκο στην πλάτη, ποδηλασία σε ανηφόρα
• Μασάζ

Εργαλεία καλλιέργειας της ιδιοδεκτικότητας

Το BOSU (μια ημισφαιρική φουσκωμένη μπάλα) είναι το καλύτερο εργαλείο για την ενίσχυση της ιδιοδεκτικότητας. Χρησιμοποιείται κυρίως για προπόνηση ισορροπίας και στη διεύρυνση του εύρους κίνησης. Βοηθάει το σώμα σας να λειτουργεί ως μονάδα και όχι ως μεμονωμένα τμήματα μυών. Με το BOSU ο εγκέφαλος και οι μύες επαν-εκπαιδεύονται: έχετε καλύτερη ισορροπία, καλύτερο συντονισμό, πιο γρήγορες αντιδράσεις ισορροπίας και συνεπώς μικρότερο κίνδυνο τραυματισμών στην καθημερινότητα ή στο όποιο άθλημα κάνετε συστηματικά. Εκτός από το BOSU υπάρχουν και δίσκοι ισορροπίας ή σανίδες ισορροπίας, αλλά το BOSU έχει μεγαλύτερες δυνατότητες για ποικιλία ασκήσεων και είναι πιο ασφαλές.