Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας (Αγχώδης)
Κανείς δεν απολαμβάνει την κριτική, την απόρριψη ή την αμηχανία, αλλά μερικές φορές οι άνθρωποι περνούν ολόκληρη τη ζωή τους αποφεύγοντάς τους. Ένα άτομο με κοινωνικά προκλήσεις με υπερευαισθησία στην απόρριψη και συνεχή αισθήματα ανεπάρκειας μπορεί να έχει μια ψυχική διαταραχή γνωστή ως "Αποφευκτική Διαταραχή Προσωπικότητας" (avoidant personality disorder).
Τα άτομα με αγχώδη-αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας βιώνουν την κοινωνική αδεξιότητα. Ξοδεύουν πολύ χρόνο εστιάζοντας στα ελαττώματά τους και διστάζουν πολύ να δημιουργήσουν σχέσεις όπου θα μπορούσε να συμβεί απόρριψη. Αυτό συχνά οδηγεί σε αισθήματα μοναξιάς και αποδέσμευση από τις σχέσεις στη δουλειά και αλλού. Μπορεί για παράδειγμα να αρνηθούν μια προαγωγή, να δικαιολογηθούν για να χάσουν συναντήσεις ή να φοβούνται πολύ για να συμμετάσχουν σε εκδηλώσεις όπου μπορεί να κάνουν φίλους.
Η αποφευκτική διαταραχή προσωπικότητας κλινικά χαρακτηρίζεται από αισθήματα ακραίας κοινωνικής αναστολής, ανεπάρκειας και ευαισθησίας στην αρνητική κριτική και απόρριψη. Ωστόσο, τα συμπτώματα περιλαμβάνουν περισσότερα από το να είσαι απλά ντροπαλός ή κοινωνικά αδέξιος. Η αποφυγή διαταραχής προσωπικότητας προκαλεί σημαντικά προβλήματα που επηρεάζουν την ικανότητα αλληλεπίδρασης με άλλους και διατήρησης σχέσεων στην καθημερινή ζωή.
Αγχώδης - αποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας (ICD-10, F60.6)
Σύμφωνα με το ICD-10 [1] χαρακτηρίζεται από συναισθήµατα έντασης και ανησυχίας, ανασφάλειας και κατωτερότητας. Υπάρχει συνεχής έντονη επιθυµία το άτοµο να γίνεται αρεστό και αποδεκτό, υπερευαισθησία στην απόρριψη και στην κριτική, µε περιορισµένους προσωπικούς δεσµούς, και µια τάση αποφυγής ορισµένων δραστηριοτήτων, τονίζοντας τακτικά και µε υπερβολικό τρόπο τους πιθανούς κινδύνους σε καθηµερινές καταστάσεις.
Η αγχώδης - αποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας είναι μια υποκατηγορία των "Ειδικών Διαταραχών της Προσωπικότητας" (F60). Αυτές είναι σοβαρές διαταραχές της προσωπικότητας και των τάσεων της συµπεριφοράς του ατόµου. ∆εν αποτελούν άµεσο αποτέλεσµα εγκεφαλικής νόσου, βλάβης ή άλλης προσβολής του εγκεφάλου, ούτε προέρχονται από άλλη ψυχική διαταραχή. Συνήθως αφορούν αρκετούς τοµείς της προσωπικότητας, σχεδόν πάντοτε συνδυάζονται µε σηµαντική προσωπική ενόχληση και διαταραχή των κοινωνικών σχέσεων, συνήθως δε, εκδηλώνονται από την παιδική ηλικία ή την εφηβεία και συνεχίζουν σε όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής.
Οι διαταραχές της προσωπικότητας και της συµπεριφοράς στον ενήλικα περιλαμβάνουν ποικίλες καταστάσεις και τύπους συµπεριφοράς µε κλινική σπουδαιότητα, οι οποίες τείνουν να είναι επίµονες, και αποτελούν συνήθως έκφραση των ατοµικών χαρακτηριστικών του τρόπου ζωής του ατόµου και του είδους των σχέσεών του µε τον εαυτό του και µε τους άλλους. Μερικές από αυτές τις καταστάσεις και τους τύπους συµπεριφοράς εµφανίζονται νωρίς κατά την ανάπτυξη του ατόµου, ως αποτέλεσµα τόσο ιδιοσυγκρασιακών παραγόντων, όσο και των κοινωνικών εµπειριών, ενώ άλλες αποκτώνται αργότερα στη ζωή.
Οι ειδικές διαταραχές της προσωπικότητας (F60.-), µικτές και άλλες διαταραχές της προσωπικότητας (F61), και παρατεταµένες µεταβολές της προσωπικότητας (F62.-) αποτελούν βαθειά παγιωµένους και σταθερούς τύπους συµπεριφοράς, που εκδηλώνονται ως άκαµπτες αντιδράσεις σε διάφορες προσωπικές και κοινωνικές καταστάσεις. Αντιπροσωπεύουν σηµαντικές αποκλίσεις των πασχόντων, από τον τρόπο µε τον οποίο ο µέσος άνθρωπος µέσα σε ένα συγκεκριµένο πολιτισµικό περιβάλλον αντιλαµβάνεται, σκέπτεται, αισθάνεται και, ιδιαίτερα, αναπτύσσει σχέσεις µε τους άλλους. Τέτοιοι τύποι συµπεριφοράς τείνουν να µένουν αµετάβλητοι και να αναφέρονται σε µια σειρά από τοµείς συµπεριφοράς και ψυχολογικών λειτουργιών. Συχνά, αλλά όχι πάντοτε, σχετίζονται µε διάφορους βαθµούς υποκειµενικής δυσφορίας και προβλήµατα κοινωνικής λειτουργικότητας.
Aποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας - συμπτώματα και διάγνωση
Το βασικό χαρακτηριστικό της αποφευκτικής διαταραχής προσωπικότητας είναι ένα διάχυτο μοτίβο κοινωνικής αναστολής, αισθήματα ανεπάρκειας και υπερευαισθησίας στην αρνητική αξιολόγηση που ξεκινά από την πρώιμη ενήλικη ζωή και είναι παρόν σε ποικίλα πλαίσια.
Η διαταραχή χαρακτηρίζεται από τρία κύρια συμπτώματα:
- Κοινωνική αναστολή
- Αισθήματα ανεπάρκειας
- Ευαισθησία στην κριτική ή την απόρριψη
Για να τεθεί όμως η διάγνωση, ένα άτομο πρέπει να έχει βιώσει ήδη τα παραπάνω στοιχεία μέχρι να φτάσει στην ενήλικη ζωή. Πρέπει επίσης να εμφαίζει τουλάχιστον τέσσερα από τα ακόλουθα συμπτώματα:
- να αποφεύγει εργασιακές δραστηριότητες που περιλαμβάνουν σημαντική διαπροσωπική επαφή λόγω φόβου κριτικής, αποδοκιμασίας ή απόρριψης
- να αποφεύγει να κάνει νέους φίλους εκτός αν είναι σίγουροι ότι θα τους αρέσουν και θα τους αποδεχτούν χωρίς κριτική
- να ενεργούν με συγκράτηση, δυσκολεύονται να μιλήσουν για τον εαυτό τους και συγκρατούν τα οικεία συναισθήματα από φόβο μήπως εκτεθούν, γελοιοποιηθούν ή ντροπιαστούν
- να είναι προκατελημένοι με την κριτική ή την απόρριψη σε κοινωνικές καταστάσεις, και ως αποτέλεσμα έχουν μεγάλη ευαισθησία σε τέτοιες αντιδράσεις
- να αποφεύγουν νέες διαπροσωπικές καταστάσεις επειδή αισθάνονται ανεπαρκείς και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση
- να πιστεύουν ότι είναι κοινωνικά ανίκανοι, μη ελκυστικοί ως προσωπικότητες ή κατώτεροι από τους άλλους
- να μην αναλαμβάνουν ρίσκο σε προσωπικό επίπεδο ή το να εμπλακούν σε οποιεσδήποτε νέες δραστηριότητες, επειδή αυτές μπορεί να αποδειχθούν ντροπιαστικές
Aποφευκτική διαταραχή της προσωπικότητας - αιτίες
Οι τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία και η παιδική παραμέληση μπορεί να συνδέονται με την ανάπτυξη αποφευκτικής διαταραχής προσωπικότητας. Οι έρευνες δείχνουν ότι τα παιδιά που βλέπουν ότι οι γονείς τους στερούνται στοργής και ενθάρρυνσης ή/και βιώνουν την απόρριψη από αυτούς μπορεί να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για την εμφάνιση της διαταραχής ως ενήλικες. Το ίδιο και τα παιδιά που βιώνουν κακοποίηση, παραμέληση και γενικά χαμηλότερο επίπεδο φροντίδας. Ως απάντηση σε αυτές τις εμπειρίες, τα παιδιά μπορεί να αποφύγουν την κοινωνικοποίηση με άλλους ως στρατηγική αντιμετώπισης. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι ένας επιπλέον παράγοντας μπορεί να είναι η αλλαγή στην εμφάνιση λόγω κάποιας σωματικής ασθένειας.
Θεραπεία
Όπως και με άλλες διαταραχές προσωπικότητας, ο κεντρικός άξονας της θεραπείας είναι η συστηματική και μακροχρόνια ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑ.
Εάν συνυπάρχει κάποια άλλη ψυχική διαταραχή, όπως κατάθλιψη ή αγχώδης διαταραχή, μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν παράλληλα ΑΝΤΙΚΑΤΑΘΛΙΠΤΙΚΑ ή ΗΡΕΜΙΣΤΙΚΑ φάρμακα.