O νους στο κέντρο της σύγχρονης θεραπείας
Στο κέντρο της σύγχρονης ψυχιατρικής βρίσκεται ο νους — η πολύπλοκη λειτουργία του οποίου καθορίζει την ψυχική μας υγεία. Η θεραπεία των ψυχικών διαταραχών απαιτεί συνδυασμό επιστημονικής γνώσης, σύγχρονων τεχνολογιών και ανθρώπινης κατανόησης. Από τις φαρμακευτικές επιλογές έως τις ψυχοθεραπευτικές μεθόδους, ο στόχος παραμένει κοινός: να επαναφέρουμε την ισορροπία και την αρμονία στο κέντρο της ύπαρξής μας.
Στην ιστορία της ανθρωπότητας, η θεραπεία για τις ψυχολογικές διαταραχές έχει εξελιχθεί εκπληκτικά. Πρόκειται για μία κατάκτηση της επιστήμης και της ψυχιατρικής, ιδίως τον 20ο και 21ο αιώνα. Πως όμως έγινε ο νους το κέντρο της σύγχρονης θεραπείας για τα ψυχολογικά προβλήματα; Ποια ήταν η πορεία της ψυχιατρικής;
Ψυχικές ασθένειες και πνεύματα
Στην αρχαιότητα (αλλά και τον Μεσαίωνα) τα ψυχολογικά προβλήματα και οι ψυχικές διαταραχές αποδίδονταν σε υπερφυσικές δυνάμεις ή δαιμονική κατοχή. Η θεραπεία για χιλιετίες ήταν βαθιά ριζωμένη σε θρησκευτικές εξηγήσεις, τελετουργίες και συχνά σκληρές σωματικές επεμβάσεις (όπως ο τρυπανισμός) για την αποβολή των κακών πνευμάτων - ή η αφαίμαξη για την αποκατάσταση της ισορροπίας των "χυμών" του σώματος. Άτομα με ψυχολογικές διαταραχές συχνά υποβάλλονταν σε εξορκισμούς, τελετές και βασανιστήρια, αποφεύγονταν ή περιορίζονταν, αντανακλώντας το στίγμα και τις προκαταλήψεις της κάθε εποχής.
Και αν αυτά σας φαίνονται πολύ μακρινά, ας μην ξεχνάμε πως πολλές καταστάσεις που αφορούν το μυαλό, ή και το σώμα, αποδίδονται ακόμα στα κακά πνεύματα (όπως η "μόρα"), και ιδίως στο "κακό μάτι" με το ξεμάτιασμα ως λύση.
Η συμβολή του Ιπποκράτη
Η αντιμετώπιση των ψυχικών προβλημάτων αρχίζει να αλλάζει με τον Ιπποκράτη, ο οποίος απέρριψε τις υπερφυσικές εξηγήσεις και αντ' αυτού πρότεινε ότι οι ψυχικές διαταραχές προέκυπταν από φυσικά αίτια, συγκεκριμένα από ασθένειες του εγκεφάλου. Υποστήριξε ότι συμπτώματα όπως η μανία, η μελαγχολία (κατάθλιψη) και η «φρενίτιδα» (εγκεφαλικός πυρετός) οφείλονταν σε ανισορροπίες των σωματικών υγρών (χυμών), αλλά τόνισε τον κεντρικό ρόλο της εγκεφαλικής παθολογίας ή δυσλειτουργίας σε αυτές τις διαταραχές. Παρά το χυμοπαθολογικό πλαίσιο, ο Ιπποκράτης σηματοδότησε μια σημαντική μετατόπιση από την επικρατούσα πεποίθηση για δαιμονική κατοχή ή πνευματικά αίτια, θεμελιώνοντας μια βιολογική/νευρολογική βάση για την κατανόηση των ψυχικών προβλημάτων.
Η συμβολή του Γαληνού
Ο Γαληνός υποστήριξε ότι ο νους (εγκέφαλος) είναι το κυρίαρχο, ηγεμονικό όργανο για τη νόηση και τις αισθήσεις και ότι οι ψυχικές διαταραχές προκύπτουν από εγκεφαλικές διαταραχές (που σχετίζονταν με την χυμική παθολογία). Ενσωμάτωσε μια εγκεφαλοκεντρική άποψη εντοπίζοντας την ορθολογική ικανότητα στον εγκέφαλο, ενώ συνέδεσε τo διαταραγμένο νου, το συναίσθημα και τη συμπεριφορά με ανισορροπίες στις «ιδιοσυγκρασίες» του σώματος και τις ιδιότητες των χυμών, αντί για την δαιμονική κατοχή ή τα πνευματικά αίτια, σηματοδοτώντας ένα ιατρικό μοντέλο που συνέδεε την προσωπικότητα, το συναίσθημα και τις ψυχικές διαταραχές με εγκεφαλικές διεργασίες. Περιέγραψε σύνδρομα και τα αντιμετώπισε μέσω σωματικών παρεμβάσεων που στοχεύαν στην αποκατάσταση της ισορροπίας παράλληλα με την ηθική καθοδήγηση.
Ο Γαληνός, επέκρινε την στωϊκή φιλοσοφία και την άποψή της για το πνεύμα και τις ασθένειες, εντοπίζοντας και υποστηρίζοντας τις ορθολογικές λειτουργίες του εγκεφάλου.
Πρώτες προσπάθειες επιστημονικής ταξινόμησης
Αργότερα, κατά τον 17ο αιώνα, στοχαστές όπως ο Ρενέ Ντεκάρτ και ο Τόμας Γουίλις ανέπτυξαν περαιτέρω μοντέλα ψυχοπαθολογίας που βασίζονται στον εγκέφαλο. Ο Γουίλις απέδωσε την σχιζοφρένεια σε διαταραχές στα «ζωώδη πνεύματα» του εγκεφάλου, προσθέτοντας πρώιμο εντοπισμό νοητικών λειτουργιών εντός του εγκεφάλου.
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Emil Kraepelin, ένας διάσημος ψυχίατρος της σύγχρονης ψυχιατρικής, ενίσχυσε την έννοια ταξινομώντας τις ψυχικές διαταραχές με βάση την υποτιθέμενη βιολογική και γενετική τους προέλευση, εντάσσοντας τις ψυχιατρικές ασθένειες σε ένα ιατρικό μοντέλο που βασίζεται στον εγκέφαλο και έθεσε τις βάσεις για ένα σύγχρονο διαγνωστικό ψυχιατρικό σύστημα.
Ψυχανάλυση
Στις αρχές του 20ού αιώνα, η ψυχιατρική εμφανίστηκε ως επίσημη ιατρική ειδικότητα. Θεωρητικοί όπως ο Σίγκμουντ Φρόιντ (που ήταν νευρολόγος) εισήγαγαν την ψυχανάλυση, απομακρυνόμενοι από τις υπερφυσικές ιδέες και στρέφοντας την προσοχή τους σε ένα ψυχολογικό μοντέλο για τις ψυχικές ασθένειες. Αυτή η μορφή ψυχοθεραπείας (θεραπεία μέσω συζήτησης) του Φρόιντ υποδήλωνε ότι οι εσωτερικές συγκρούσεις και οι ασυνείδητες διεργασίες θα μπορούσαν να αποτελούν τη βάση ψυχολογικών διαταραχών, θέτοντας τις βάσεις για την ανάπτυξη ψυχοδυναμικών και, αργότερα, συμπεριφορικών και γνωσιακών ψυχοθεραπειών.
Αμφιλεγόμενες θεραπείες
Οι φυσικές και βιολογικές θεραπείες συνεχίστηκαν τον 20ο αιώνα, με προσεγγίσεις όπως η θεραπεία με ινσουλινικό κώμα, οι επιληπτικές κρίσεις που προκαλούνται από μετραζόλη και η αμφιλεγόμενη λοβοτομή που επιχειρήθηκε με την ελπίδα να αντιμετωπιστούν σοβαρά ψυχιατρικά συμπτώματα. Αυτές οι θεραπείες ήταν σκληρές και προκαλούσαν σημαντικές παρενέργειες, αλλά αντανακλούσαν πρώιμες προσπάθειες κατανόησης των ψυχικών διαταραχών ως ασθένειες του εγκεφάλου.
Η σύγχρονη ψυχιατρική και ψυχοφαρμακολογία
Τα μέσα του 20ού αιώνα σηματοδότησαν ένα επαναστατικό σημείο καμπής με την έλευση της ψυχοφαρμακολογίας. Η ανακάλυψη του λιθίου για τη μανία το 1949 και η χλωροπρομαζίνη (θωραζίνη) ως το πρώτο αποτελεσματικό αντιψυχωσικό φάρμακο, απέδειξαν ότι τα ψυχιατρικά συμπτώματα μπορούσαν να επηρεαστούν από την τροποποίηση της χημείας του εγκεφάλου.
Σύντομα ακολούθησαν τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (TCA) και οι αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (ΜΑΟΙ), προσφέροντας ανακούφιση από την κατάθλιψη. Καθώς αυτά τα φάρμακα αποδείχθηκαν αποτελεσματικά στη μείωση των συμπτωμάτων, τα άσυλα μακροχρόνιας παραμονής άρχισαν να κλείνουν υπέρ της εξωτερικής και κοινοτικής φροντίδας.
Νεότερα αντικαταθλιπτικά
Τα νεότερα αντικαταθλιπτικά όπως τα SSRI και SNRI άλλαξαν το τοπίο της ψυχιατρικής πρακτικής, από το 1987 με την κυκλοφορία του Ladose (γνωστό και ως Prozac).
Τα νεότερα αυτά αντικαταθλιπτικά αποδείχθηκαν αποτελεσματικά, με ήπιες σχετικά παρενέργειες (ιδίως συγκρινόμενα με τα παλαιότερα αντικαταθλιπτικά) καθώς και οικονομικά ταυτόχρονα. Τόσο τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα όσο και οι άλλες σύγχρονες ψυχιατρικές παρεμβάσεις, βασίζονται στην αρχή της νευροπλαστικότητας του εγκεφάλου. Αποτελούν μέχρι σήμερα την πρώτη επιλογή θεραπείας για πολλές καταθλιπτικές και αγχώδεις διαταραχές.
Παράλληλα, η ανακάλυψη αγχολυτικών φαρμάκων (βενζοδιαζεπίνες όπως το Xanax), έδωσε άμεσες λύσεις και για την αντιμετώπιση του άγχους, οδήγησε επίσης σε μια έμφαση στην χρήση της ψυχοφαρμακολογίας.
Ψυχοθεραπεία
Η ψυχοθεραπεία θεωρείται πλέον θεμελιώδης για την αντιμετώπιση ψυχικών διαταραχών. Από τις πιο επιφανειακές μεθόδους (όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική CBT), στις πιο ουσιαστικές (όπως η Συστημική και Gestalt) οι έρευνες και η κλινική εμπειρία δείχνουν τα σημαντικά, μακροχρόνια οφέλη. Μέσω μιας ουσιαστικής ψυχοθεραπείας με ανθρωποκεντρικό υπόβαθρο, οι άνθρωποι μπορούν να βελτιώσουν να αντιμετωπίσουν την κατάθλιψη και τις αγχώδεις διαταραχές, να βελτιώσουν τη σχέση με τον εαυτό τους και τους άλλους, να ξεπεράσουν ψυχικά τραύματα (με τη βοήθεια του EMDR) και να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής τους.
Οι άνθρωποι αναστατώνονται όχι από αυτά που τους συμβαίνουν, αλλά από τη γνώμη τους για αυτά που συμβαίνουν. Επίκτητος
Νευροτροποποίηση
Η Νευροψυχιατρική χρησιμοποιεί θεραπείες που αλλάζουν τη δραστηριότητα του εγκεφάλου μέσω ηλεκτρικών ή μαγνητικών πεδίων, στοχεύοντας συγκεκριμένα κυκλώματα του εγκεφάλου για την αποκατάσταση της λειτουργίας του. Περιλαμβάνει θεραπείες όπως η ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ECT), αλλά και νεότερες μεθόδους που έχουν εγκριθεί από το 2008 και μετά:
- o διακρανιακός μαγνητικός ερεθισμός rTMS και dTMS, iTBS, TBS
- η διακρανιακός ηλεκτρικός ερεθισμός (tDCS),
- η διέγερση του πνευμονογαστρικού νεύρου με tVNS και DBS, κα.
Οι παραπάνω τεχνικές δεν έχουν γενικά τις παρενέργειες των φαρμάκων, ωστόσο επί του παρόντος έχουν μεγάλο κόστος, απαιτούν πολλές συνεδρίες, και τα ποσοστά υποτροπής είναι σημαντικά (50%-70% των ασθενών αν δεν γίνονται θεραπείες συντήρησης). Για αυτό και χρησιμοποιούνται σήμερα κυρίως σε ανθεκτικές περιπτώσεις.
Εναλλακτικές μέθοδοι
Για όσους αναζητούν περαιτέρω λύσεις για τη θεραπεία ψυχολογικών προβλημάτων χωρίς φάρμακα, σε αρκετές περιπτώσεις ο βελονισμός και η ομοιοπαθητική μπορούν να προσφέρουν λύσεις. και οι δύο είναι εξατομικευμένες μεθοδοι, που σημαίνει ότι χρησιμοποιούνται βελονιστικά σημεία και ομοιοπαθητικά φάρμακα που ταιριάζουν στα συμπτώματα του ασθενούς.
Οι μέθοδοι αυτοί ενισχύουν τους μηχανισμούς αυτοΐασης νους και σώματος. Μπορούν να συνδυαστούν και με τις άλλες σύγχρονες ψυχιατρικές θεραπείες εφόσον αυτό απαιτεί η ποιότητα ή/και ένταση των ψυχιατρικών συμπτωμάτων.
Σύγχρονη ψυχιατρική: το κέντρο θεραπείας για τον νου
Στο κέντρο της σύγχρονης ψυχιατρικής βρίσκεται ο ανθρώπινος νους — το πεδίο όπου οι σκέψεις, τα συναισθήματα και οι συμπεριφορές μας σχηματίζονται. Παράγοντες όπως το στρες, οι τραυματικές εμπειρίες, η χημεία του εγκεφάλου και η γενετική προδιάθεση μπορούν να διαταράξουν την ισορροπία των νευροδιαβιβαστών και των νευρωνικών κυκλωμάτων του.
Η θεραπεία των ψυχικών διαταραχών απαιτεί επιστημονική ακρίβεια, κατανόηση και την ενσωμάτωση μεθόδων που στοχεύουν ταυτόχρονα στην αποκατάσταση της ψυχολογικής και νευρολογικής ισορροπίας. Το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο δείχνει τη σημασία που έχει ο νους όχι μόνο για τα διάφορα ψυχιατρικά συμπτώματα, αλλά και γενικότερα για την υγεία του σώματος και τις διάφορες παθήσεις.