Γνωσιακή θεραπεία: γιατί δεν με βοηθάει η CBT;

Γιατί δεν με βοηθάει η CBT θεραπεία;

Στο ιατρείο έρχονται άνθρωποι άνθρωποι ψάχνοντας λύσεις χωρίς φάρμακα για την κατάθλιψη ή τις κρίσεις πανικού, για παράδειγμα. Πολλοί από αυτούς έχουν κάνει μήνες CBT θεραπεία (ΓΣΘ) ή ακόμα και χρόνια, χωρίς ιδιαίτερο αποτέλεσμα όπως οι ίδιοι εκτιμούν, έτσι λοιπόν ακούω συχνά το "δεν με βοήθησε η CBT" ή άλλα σχετικά ερωτήματα με το "γιατί".

Είναι η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) πανάκεια;

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία CBT είναι ίσως η πιο γνωστή μέθοδος ψυχοθεραπείας στο κοινό, όπως και η ψυχανάλυση. Όμως είναι η CBT η λύση για όλα, δηλαδή μια ψυχοθεραπευτική πανάκεια; Η απάντηση είναι αρνητική φυσικά. Όπως το κάθε φάρμακο έχει συγκεκριμένες ενδείξεις, έτσι και η CBT δουλεύει σε ορισμένες καταστάσεις -και στο σημείο αυτό θα προσθέσω την προσωπική μου άποψη, σε πολύ συγκεκριμένες καταστάσεις και συγκεκριμένες (αγχώδεις) προσωπικότητες.

Η λογική πάνω από όλα

Η CBT βασίζεται σε μια αιτιατή σχέση σκέψης-συναισθήματος-ερμηνειών-συμπεριφορών. Η CBT υποθέτει ότι η λογική μπορεί να χειραγωγήσει και να ελέγξει το συναίσθημα απόλυτα. Το συναίσθημα όντως συνδέεται με τη λογική και υπάρχει μία αμφίδρομη σχέση, αλλά αυτό δεν μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά σε όλους τους ανθρώπους και για όλες τις καταστάσεις.

Λειτουργεί μόνο εκεί που υπάρχουν εμφανώς δυσλειτουργικές και διαστρευβλωμένες πεποιθήσεις και ερμηνείες, όπως η καταστροφολογία (είτε αφορά θέματα προσωπικής υγείας, είτε άλλους φόβους και άγχη).

Επίσης παρέχει στην ουσία ψυχοεκπαίδευση σχετικά με το πώς λειτουργεί το σώμα μας και ο εγκέφαλός μας, που μπορεί να είναι χρήσιμο στις κρίσεις πανικού ή σε περιπτώσεις ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Όμως στους περισσότερους ανθρώπους με ψυχοπαθολογία όπως κατάθλιψη ή κρίσεις πανικού ή ψυχικά τραύματα, δεν επαρκεί, καθώς ισχύει συντριπτικά το αντίστροφο, δηλαδή είναι η συναισθηματική (ή βιολογική) πλευρά που χειραγωγεί την λογική.

Αν λοιπόν ένας θεραπευτής δεν μπορεί να επηρεάσει το συναίσθημα, να βοηθήσει να επουλωθούν συναισθηματικές πληγές, η "λογική" είναι παγιδευμένη και δεν μπορεί να μετακινηθεί, όσα λογικά επιχειρήματα και αν ακούσει. Και αυτό φυσικά είναι κάτι γνωστό στους ψυχοθεραπευτές, απλά δεν λέγεται.

Άλλοι θεραπευόμενοι που έρχονται στο ιατρείο, μάλιστα λένε ότι προσβάλλονται από την προσέγγιση της CBT θεραπείας, νιώθουν να τους αντιμετωπίζουν ως "χαζούς", ιδίως οι πιο ευφυείς άνθρωποι. Άλλοι το χαρακτηρίζουν ως τοξική θετικότητα.

Πως τα συναισθήματα επηρεάζουν τη σκέψη

Είμαστε ένα σύνολο μερών που αληλεπιδρούν μεταξύ τους, συναισθήματα, σκέψεις και ένα σώμα. Τα συναισθήματα μας είναι ένα μεγάλο μέρος αυτού που είμαστε, όπως και το υποσυνείδητο. Μόνο αν φέρουμε τα συναισθήματά μας σε μια διαχειρίσιμη κατάσταση, μπορούμε στη συνέχεια να δούμε πιο αντικειμενικά το τι μας συμβαίνει, το τι σκεφτόμαστε και γιατί νιώθουμε όπως νιώθουμε. Όσο τα συναισθήματα είναι έντονα ή επώδυνα, επικρατεί στο σώμα μια συναισθηματική πειρατεία, η οποία επηρεάζει τη σκέψη μας.

Λόγοι για τους οποίους η CBT μπορεί να μην είναι βοηθητική

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) είναι μια ευρέως χρησιμοποιούμενη θεραπευτική προσέγγιση, αλλά δεν λειτουργεί για όλους. Ακολουθούν αρκετοί λόγοι για τους οποίους η CBT μπορεί να μην είναι αποτελεσματική για τους περισσότερους θεραπευόμενους:

1. Επιφανειακή προσέγγιση σε βαθιά θέματα

Η CBT εστιάζει κυρίως στην λογική τροποποίηση αρνητικών και δυσλειτουργικών σκέψεων και συμπεριφορών, αντιμετωπίζοντας τα συμπτώματα και όχι τις υποκείμενες αιτίες. Για παράδειγμα, για όσους έχουν κάποιο ψυχικό τραύμα ή βαθύ συναισθηματικό πόνο, η CBT είναι επιφανειακή και συνήθως ανεπαρκής.

Η CBT μπορεί να φανεί χρήσιμη σε φοβίες και κρίσεις πανικού, όταν το πρόβλημα εστιάζεται στην καταστροφολογία των συμπτωμάτων, καθώς και στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Η εκλογίκευση και ψυχοεκπαίδευση σε αυτές τις περιπτώσεις είναι χρήσιμη. Όμως αυτό αντιμετωπίζει τη διαχείριση των συμπτωμάτων, και όχι την εμφάνισή τους, που σχετίζεται με βαθύτερα αίτια.

2. Καταπίεση συναισθημάτων

Η έμφαση της CBT στην λογική, ορθολογική σκέψη οδηγεί αναπόφευκτα στην αγνόηση ή την καταπίεση των συναισθήματων ενός θεραπευόμενου. Οι ασθενείς συχνά αισθάνονται απογοητευμένοι και ακυρωμένοι, όταν όλα συναισθήματά τους χαρακτηρίζονται ως παράλογα ή δυσπροσαρμοστικά. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για όσους αντιμετωπίζουν θλίψη ή κάποιο ψυχολογικό τραύμα, όπου η εστίαση της θεραπείας στην αλλαγή των σκέψεων μπορεί να παραβλέπει την αναγκαιότητα επεξεργασίας των συναισθημάτων (που πολύ συχνά συνδέονται με την παιδική ηλικία του θεραπευόμενου).

3. Μη ευθυγράμμιση με τις ατομικές ανάγκες

Η CBT δεν μπορεί να βοηθήσει σε όλα τα ψυχολογικά προβλήματα. Ορισμένες διαταραχές, ιδιαίτερα αυτές που περιλαμβάνουν σύνθετες συναισθηματικές αντιδράσεις ή ζητήματα σχέσεων, απαιτούν άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις που εστιάζουν περισσότερο σε συναισθηματικά ζητήματα παρά στη γνωσιακή αναδιάρθρωση. Θεραπείες όπως η Συστημική Ψυχοθεραπεία και η Gestalt μπορεί να είναι πιο ωφέλιμες σε αυτές τις περιπτώσεις.

4. Υποθέσεις για τα πρότυπα σκέψης

Η CBT λειτουργεί με την προϋπόθεση ότι η αλλαγή των σκέψεων κάποιου θα οδηγήσει σε αλλαγές στα συναισθήματα και στις συμπεριφορές. Φυσικά, αυτή η υπόθεση δεν ισχύει για τους περισσότερους ανθρώπους και ούτε σταματάει τα ψυχοσωματικά συμπτώματα.

Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να κατανοήσει γιατί εκλύεται μια κρίση πανικού και πως η καταστροφολογία για την υγεία επιδεινώνει την κατάσταση, αλλά η CBT δεν κάνει τίποτα για την έκλυση των κρίσεων πανικού, δεν αντιμετωπίζει δηλαδή τα αίτια, που στις περισσότερες περιπτώσεις είναι πιο σύνθετα.

5. Ανεπαρκής εμπειρία του θεραπευτή

Το πρόβλημα ορισμένες φορές δεν είναι η ίδια η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT), αλλά ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζεται, ειδικά επειδή όλοι οι "ψυχοθεραπευτές" δεν έχουν τις ίδιες γνώσεις ή εμπειρία, και σαφώς δεν είναι επαρκώς εκπαιδευμένοι να συνδυάζουν μια πιο ανθρωπιστική προσέγγιση ή να βλέπουν τα προβλήματα με συστημικό πρίσμα.

Ένας έμπειρος ψυχοθεραπευτής θα ξέρει ποιο θεραπευτικό σύστημα να ενσωματώσει, σε ποια στιγμή. Η ευελιξία του θεραπευτή είναι σημαντικό μέρος της θεραπείας.

Επίσης, εάν ένας θεραπευτής αποτυγχάνει να συνδεθεί με τον ασθενή (όπως συχνά γίνεται στην online ψυχοθεραπεία), η αποτελεσματικότητα της CBT μπορεί να είναι ακόμα πιο περιορισμένη.