Πλύση εγκεφάλου και κακοποιητικές σχέσεις

Πλύση εγκεφάλου και κακοποιητικές σχέσεις 

Πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται, “Γιατί οι γυναίκες μένουν σε κακοποιητικές σχέσεις;” Φυσικά, η απάντηση είναι πολύ απλή κάποιες φορές. Μπορεί να είναι οικονομικοί λόγοι ή η ύπαρξη των παιδιών. Βέβαια, ο πραγματικός λόγος είναι ο φόβος ότι δεν θα μπορούν να αντιμετωπίσουν τον κόσμο μόνες τους. Πολλοί κακοποιητικοί άνθρωποι φυτεύουν αυτό το φόβο στο μυαλό των θυμάτων τους, με αποτέλεσμα τα θύματα να μην σκέφτονται καν να φύγουν. Η πλύση εγκεφάλου στις κακοποιητικές σχέσεις είναι κάτι που έχει πολλές αρνητικές επιδράσεις. 

Τι είναι η πλύση εγκεφάλου; 

Η πλύση εγκεφάλου είναι μια μορφή ψυχολογικής χειραγώγησης που χρησιμοποιείται ώστε κάποιος να ελέγξει τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις πεποιθήσεις και τις πράξεις ενός αλλού ατόμου. 

Μπορεί να συμβεί στις προσωπικές σχέσεις, σε βασανιστήρια στη διάρκεια πολέμου, στα μέσα ενημέρωσης και σε στρατηγικές μάρκετινγκ. 

Είναι η συστηματική προσπάθεια καταστροφής των προηγούμενων δεσμών αφοσίωσης και των πεποιθήσεων ενός ατόμου με σκοπό να πιστέψει σε μια νέα ιδεολογία ή εξουσία. Οι τεχνικές της πλύσης εγκεφάλου συχνά περιλαμβάνουν την απομόνωση από πρώην σχέσεις και πηγές πληροφόρησης. Ένα αυστηρό καθεστώς που απαιτεί απόλυτη υπακοή και ταπεινότητα, που ασκεί ισχυρές κοινωνικές πιέσεις και ανταμείβει την συνεργασία. Αλλά η μη συμμόρφωση συνοδεύεται από σωματικές και ψυχολογικές τιμωρίες, όπως ο κοινωνικός εξοστρακισμός, η στέρηση τροφής, η στέρηση ύπνου, η στέρηση των κοινωνικών σχέσεων. 

Τα καλύτερα θύματα για πλύση εγκεφάλου είναι γυναίκες που είναι:

• Τελειομανείς
• Έχουν υψηλά πρότυπα
• Επίμονες
• Έχουν στόχους
• Αυτοθυσιάζονται 
• Θύματα κακοποίησης ή παραμέλησης 
• Αντιμετωπίζουν προβλήματα εξαρτήσεων, ευαλωτότητας 

Η πλύση εγκεφάλου έχει τις ίδιες ψυχολογικές επιδράσεις: το φόβο, την συναισθηματική εξουθένωση, την σύγχυση, τις αμφιβολίες για τον εαυτό και την εξάρτηση. 

Με τον καιρό αυτές οι τακτικές ρίχνουν τις ψυχικές άμυνες των θυμάτων, τα οποία αρχίζουν να αμφιβάλλουν για την πραγματικότητα. 

Πώς λειτουργεί η πλύση εγκεφάλου; Η ψυχολογία του ελέγχου 

Ο φόβος παίζει κύριο ρόλο στην πλύση εγκεφάλου. Όταν κάποιος νιώθει να απειλείται, συναισθηματικά, σωματικά ή κοινωνικά, ο εγκέφαλος μπαίνει σε κατάσταση επιβίωσης. Σε αυτή την κατάσταση, η αμυγδαλή (το κέντρο του φόβου στον εγκέφαλο) ενεργοποιείται, ενώ ο προμετωπιαίος φλοιός, που ελέγχει την κριτική σκέψη και την επίλυση προβλημάτων, είναι λιγότερο ενεργός. 

Ένας αγχωμένος εγκέφαλος δεν μπορεί να λύσει κανένα πρόβλημα. Είναι πολύ πιο εύκολο να ελέγξουμε κάποιον που είναι ανήσυχος, αποπροσανατολισμένος και τρομαγμένος. 

Η πλύση εγκεφάλου πετυχαίνει το στόχο της με:

1. Την δημιουργία φόβου και άγχους που παρεμβαίνουν στη λογική σκέψη.
2. Την υπονόμευση της προσωπικής δράσης που παρεμβαίνει στην ανεξάρτητη σκέψη.
3. Την εξασθένηση των ψυχικών αμυνών, με αποτέλεσμα ο στόχος να γίνεται συναισθηματικά και γνωστικά ευάλωτος.
4. Την απομόνωση του θύματος από όλες τις πηγές υποστήριξης. 

Όταν κάποιος είναι κολλημένος σε μια κατάσταση φόβου, εξαρτημένος, είναι πιο πιθανό να πιστεύει ότι του λένε, ακόμη και αν αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις εμπειρίες, τις αξίες ή την αίσθηση του εαυτού. 

Πώς οι κακοποιητές χρησιμοποιούν τις τεχνικές πλύσης εγκεφάλου; 

Οι κακοποιητικοί άνθρωποι δεν σκέφτονται ή δεν νιώθουν όπως οι φυσιολογικοί άνθρωποι. Εξαιτίας της κακοποίησης που έχουν υποστεί στην παιδική ηλικία ή λόγω ψυχικών διαταραχών, πολλοί είναι αποκομμένοι από τα συναισθήματα τους. Αντί να αισθάνονται, παρατηρούν πως συμπεριφέρονται οι άλλοι άνθρωποι, και στη συνέχεια μιμούνται αυτές τις συμπεριφορές. Με αυτό τον τρόπο, οι κακοποιητές είναι ειδικοί στη συμπεριφορά. 

Γνωρίζουν τι λειτουργεί και τι δεν λειτουργεί για να χειραγωγήσουν το θύμα και να πάρουν αυτό που θέλουν. Και επειδή είναι αποσυνδεδεμένοι από τα συναισθήματα τους, δεν νιώθουν ενοχές για τις χειριστικές τους πράξεις. Για αυτό και δεν αναλαμβάνουν τις ευθύνες τους ή δεν παραδέχονται όσα κάνουν. Δεν καταλαβαίνουν ότι έχει συμβεί κάτι κακό και μπορεί να πιστεύουν ότι ο φόβος και τα δάκρυα είναι ένας τρόπος για να τους χειραγωγήσουν οι άλλοι, και δεν θα πέσουν σε αυτή την παγίδα.

Τι συμβαίνει όταν οι άνθρωποι υφίστανται πλύση εγκεφάλου;

Οι στρατηγικές της πλύσης εγκεφάλου δεν είναι πάντοτε κραυγαλέες ή βίαιες. Μπορεί να είναι ύπουλες, επαναλαμβανόμενες , μεταμφιεσμένες σε λόγια φροντίδας, στοργής και αγάπης. Με τον καιρό, αυτές οι μέθοδοι αλλάζουν την αντίληψη του θύματος και στοχεύουν στην αλλαγή των πεποιθήσεων και των συμπεριφορών. 

Τα τρία κυρία χαρακτηριστικά της πλύσης εγκεφάλου είναι:

• Η εξάρτηση: συναισθηματική ή σωματική εξάρτηση από τον κακοποιητή 
• Η εξασθένηση: ο κακοποιητής προκαλεί εξουθένωση, σύγχυση και αδυναμία στις αντιστάσεις του θύματος
• Ο φόβος: ο κακοποιητής καλλιεργεί το φόβο ώστε το θύμα να μην μπορεί να δραπετεύσει 

Αυτές οι ψυχολογικές συνθήκες κάνουν τα θύματα πιο επιρρεπή στη χειραγώγηση, ανεξάρτητα με την κατάσταση. Είτε κάποιος αντιμετωπίζει συναισθηματική βία, έλεγχο το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. 

Πλύση εγκεφάλου στις σχέσεις 

Όταν κάποιος είναι σε μια κακοποιητική σχέση συχνά νιώθει ότι ζει ένα μαρτύριο. Οι τεχνικές συναισθηματικής και ψυχολογικής κακοποίησης, έχουν ως σκοπό τον έλεγχο του θύματος, και μπορεί να έχουν πολλές μορφές όπως η ενδοοικογενειακή βία και η οικονομική κακοποίηση. 

Οι αρχές του εξαναγκασμού του Biderman παίζουν κύριο ρόλο στις σχέσεις. 

1. Απομόνωση 

Στόχος: διακοπή εξωτερικής στήριξης και εξωτερικών απόψεων. 

Στις σχέσεις ο κακοποιητής αποθαρρύνει το θύμα ή του απαγορεύει να περνά χρόνο με τους φίλους ή την οικογένεια, κρίνει τις εξωτερικές επιρροές (“αυτοί δεν νοιάζονται για εσένα”) ή δημιουργεί δράματα κάθε φορά που το θύμα συναντά άλλους ανθρώπους. 

2. Διαστρέβλωση της αντίληψης 

Στόχος: ο έλεγχος σε όσα βλέπει, ακούει και αντιλαμβάνεται το θύμα.

Στις σχέσεις ο κακοποιητής πλημμυρίζει τη σύντροφο με την δική του εκδοχή της πραγματικότητας, μέσω μηνυμάτων, διαφωνιών ή ενοχών, και περιορίζει την έκθεση σε εξωτερικές απόψεις ή εναλλακτικές αντιλήψεις. Έτσι, το θύμα κατακλύζεται από τις απαιτήσεις του κακοποιητή ή το δράμα. 

3. Εξάντληση 

Στόχος: να καμφθούν οι αντιστάσεις του θύματος μέσω στρες, κόπωσης ή σύγχυσης. 

Στις σχέσεις το θύμα είναι σε κατάσταση εξάντλησης λόγω της συνεχούς συναισθηματικής πίεσης, της έλλειψης ύπνου ή των απρόβλεπτων εναλλαγών στη διάθεση. Οι επαναλαμβανόμενες συγκρούσεις ρουφούν όλη την ενέργεια του. 

4. Απειλές 

Στόχος: το θύμα να νιώσει το φόβο των συνεπειών.

Ο κακοποιητής μπορεί να εκτοξεύει άμεσες ή έμμεσες απειλές, όπως ότι θα φύγει, θα βλάψει τον εαυτό του, θα πάρει τα παιδιά, θα καταστρέψει τη φήμη ή θα μιλήσει για μυστικά, αν το θύμα δεν συμμορφωθεί. 

5. Παροδικές απολαύσεις 

Στόχος: οι πράξεις ευγένειας δημιουργούν σύγχυση στο θύμα.

Μετά από μια περίοδο κακοποίησης, ο κακοποιητής μπορεί ξαφνικά να δείχνει αγάπη, να είναι γενναιόδωρος, να ζητά συγνώμη, ή να υπόσχεται ότι θα αλλάξει. Αυτές οι στιγμές ανακούφισης κάνουν το θύμα να αναρωτιέται αν τα πράγματα είναι τόσο “άσχημα”. 

6. Επίδειξη παντοδυναμίας 

Στόχος: η επίδειξη δύναμης ώστε το θύμα να καταλάβει ότι κάθε προσπάθεια είναι μάταιη.

Ο κακοποιητής μπορεί να λέει πράγματα όπως, “Κανείς δεν θα σε πιστέψει “, “Πάντα παίρνω αυτό που θέλω”, “Δεν μπορείς να ζήσεις χωρίς εμένα”. Μπορεί να κάνει οικονομικό έλεγχο ή να εξαπολύει νομικές απειλές για να παραμείνει το θύμα παγιδευμένο. 

7. Υποβιβασμός 

Στόχος: η ταπείνωση του θύματος ώστε να πλήξει την αυτοεκτίμηση του.

Ο κακοποιητής προσβάλει, υποτιμά την εμφάνιση, την ευφυία, τα συναισθήματα ή τις ικανότητες του θύματος. Με τον καιρό το θύμα εσωτερικεύει αυτές τις επιθέσεις και νιώθει ότι δεν αξίζει ή ότι είναι ανίκανο. 

8. Επιβολή ασήμαντων απαιτήσεων 

Στόχος: η διατήρηση του ελέγχου μέσω κανόνων ή προσδοκιών.

Ο κακοποιητής μπορεί να θέτει απλούς κανόνες ή να κρίνει τον τόνο της φωνής, το πως κάνει το θύμα τις δουλειές του σπιτιού. Αυτές οι απαιτήσεις κρατούν το θύμα σε κατάσταση συμμόρφωσης, ακόμη και με μικρούς τρόπους. 

Η τεχνική πλύσης εγκεφάλου του Lifton

Ο Robert J. Lifton ήταν ένας ψυχολόγος που μελέτησε τον έλεγχο του μυαλού και την πλύση εγκεφάλου. Έσπασε την τεχνική της πλύσης εγκεφάλου στις ακόλουθες κατηγορίες. 

1. Επίθεση στην ταυτότητα 

Ο κακοποιητής κάνει επίθεση στην ταυτότητα του θύματος με δηλώσεις που ορίζουν το θύμα, με αποτέλεσμα το θύμα να καταρρέει και να αμφιβάλλει για το ποιο είναι στην πραγματικότητα (π.χ. “Δεν είσαι καλή με τα χρήματα, είσαι άχρηστη!) 

2. Ενοχές 

Οι διαφωνίες στις οποίες ο κακοποιητής εκφράζει ότι νιώθει πληγωμένος κάνουν το θύμα να νιώθει ενοχές. Τελικά, αυτές οι διαφωνίες οδηγούν το θύμα στην κατάρρευση και στις ενοχές και στη ντροπή για ότι κάνει, με αποτέλεσμα να νιώθει ότι αξίζει την τιμωρία. 

3. Αυτοπροδοσία 

Όταν ένα άτομο αποδοκιμάζει τους φίλους και τη οικογένεια, τότε καταστρέφει την αίσθηση της ταυτότητας και ενισχύει τα συναισθήματα ενόχων. Αυτό βοηθά τα θύματα να κόψουν κάθε επαφή με το παρελθόν και να χτίσουν μια νέα προσωπικότητα. 

4. Σημείο καμπής 

Το σημείο καμπής ορίζεται από τα συμπτώματα όπως η κατάθλιψη, το κλάμα, η νευρική κατάρρευση ή οι κρίσεις πανικού, ο έντονος φόβος για το θάνατο. Ασυνείδητα, τα θύματα χάνουν την αίσθηση του ποια είναι πραγματικά και νιώθουν το φόβο του ολοκληρωτικού αφανισμού του εαυτού. 

5. Επιείκεια 

Όταν το θύμα δεν αντέχει άλλο, ο κακοποιητής δείχνει λίγη ευγένεια. Το θύμα νιώθει μια βαθιά αίσθηση ευγνωμοσύνης. Και πέφτει ξανά στην παγίδα. 

6. Ο εξαναγκασμός για εξομολόγηση 

Το θύμα νιώθει εξαναγκασμένο να φέρεται με ευγένεια στον κακοποιητή, σαν ο πόνος που προκάλεσε το θύμα στον κακοποιητή να είναι σχεδόν ο ίδιος με τον πόνο που προκάλεσε ο κακοποιητής στο θύμα. Το θύμα, γνωρίζει ότι τίποτα δεν θα κάνει τον κακοποιητή ευτυχισμένο από το να συμφωνήσει με τις αρνητικές δηλώσεις του, έτσι εξομολογείται ότι είναι όπως ακριβώς πιστεύει ο κακοποιητής (Έχεις δίκιο δεν τα πάω καλά με τα χρήματα, ανέλαβε εσύ τα οικονομικά μας.”)

7. Η διοχέτευση των ενόχων 

Το θύμα κατακλύζεται από ενοχές και ντροπή λόγω των προσβολών για την ταυτότητα του και οι αβάσιμες κατηγορίες προκαλούν μεγάλη σύγχυση. Με τον καιρό, το θύμα πιστεύει ότι κάνει τα πάντα “λάθος” και δεν μπορεί να κάνει τίποτε σωστά. Αφού το θύμα μπει σε αυτή τη φάση της σύγχυσης, ο κακοποιητής μπορεί να ανακατευθύνει την ενοχή του θύματος σε οτιδήποτε σκέφτεται, αισθάνεται ή κάνει το θύμα. Έτσι, το θύμα αναρωτιέται αν όλα όσα έχει μάθει είναι “κακά” και ο κακοποιητής είναι “καλός”. 

8. Αποκατάσταση : λογική ατίμωση

Το θύμα σκέφτεται, “Αν είμαι τόσο χάλια εξαιτίας όσων έχω μάθει, τότε δεν είναι δικό μου λάθος που είμαι έτσι!” Το θύμα βρίσκει ανακούφιση από τις ενοχές κάνοντας τέτοιες σκέψεις, έτσι εξομολογείται στον κακοποιητή τις “χαζές” πεποιθήσεις που είχε αλλά θέλει να τις αλλάξει. Με αυτό τον τρόπο, το θύμα ξεκινά να αρνείται τη δική του ταυτότητα και υιοθετεί οικειοθελώς τμήματα της ταυτότητας που ο κακοποιητής θέλει να έχει.

9. Πρόοδος και αρμονία 

Καθώς το θύμα αδειάζει από τις παλιές του πεποιθήσεις, το κενό που δημιουργείται καλύπτεται από τις ιδέες του κακοποιητή είτε είναι καλές/κακές ή λάθος/σωστές. Η κακοποίηση χαλαρώνει επειδή ο κακοποιητής βλέπει περισσότερα δικά του στοιχεία πάνω στο θύμα. Το θύμα λαμβάνει μια ευχάριστη ανταπόκριση στην έλλειψη κακοποίησης. Δεν υπάρχει περισσότερη αγάπη, αλλά λιγότερη κακοποίηση. 

10. Τελική εξομολόγηση και αναγέννηση

Γενικά, τα παραπάνω βήματα επαναλαμβάνονται συνεχώς σε μια κακοποιητική σχέση. Η τελική εξομολόγηση και η αναγέννηση δεν μπορεί να συμβεί μέχρι το θύμα να γίνει όπως ακριβώς θέλει ο κακοποιητής. Αυτό είναι το σημείο χωρίς επιστροφή.